Эстәлеккә күсергә

Минь телдәре

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Минь телдәре
Рәсем
Алыштырған древнекитайский язык[d] һәм Minyue[d]
Яҙыу Ҡытай яҙыуы
Карта распространения
 Минь телдәре Викимилектә

Ми́нь телдәре (минь; Ҡытай Халыҡ Республикаһы; POJ: Bân hong-giân; BUC: Mìng huŏng-ngiòng) — ҡытай теленең ҡытай тармағы син-тибет ғаиләһенә ҡараған тел. Ҡытайҙың көньяҡ-көнсығышында, шулай уҡ Тайвань һәм Хайнань утрауҙарында, Көньяҡ-Көнсығыш Азияның ҡайһы бер илдәрендә таралған. Традицион ҡытаистикала иң боронғо диалект төркөмдәренә ингән һөйләш һанала.

Ҡытай телдәре

Ҡытай теле тарихынан

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡытай теле монолит, һәр ҡытай кешеһе һөйләшә торған бүленмәҫ тел түгел. Ғәмәлдә, ҡытай теле — бик күп диалекттар, һөйләштәр тупланмаһы, улар үҙ-ара әйтелеше, грамматикаһы һәм лексикаһы менән айырыла.

Ҡытай телен ете төп төркөмгә бүлеп ҡарарға була: путунхуа, у, кантон йәки юэ, минь, хакка, гань һәм сян. Был төркөмдәрҙә диалекттарҙан тыш һәр береһенең эсендә төрлө вариациялар йәшәй, улар баҫым йәки өндәрҙең әйтелеше менән айырыла. Мәҫәлән, киң билдәле путунхуа Ҡытайҙың төрлө ҡалаларында төрлөсә яңғырай.

Ҡытай телен диалект төркөмдәренә бүлеү күп осраҡта йә географияға, йә тарихи факторҙарға бәйле. Ҡытай теленең һәр диалекты айырым тел статусына эйә булырлыҡ, бар Ҡытай өсөн бер яҙма булыуы ҡытай теленең бөтәүлек һаҡлауына булышлыҡ итә, ойоштороп тота. Путунхуа һөйләшен рәсми тел итеп иғлан иткәс, күптәр уны ысын ҡытай теле тип таный башлай.

Терминология

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Минь — Фуцзянь провинцияһының боронғо үҙатамаһы, уны бугун дә ҡулланғылайҙар.
  • Хок-кьень (Hokkien, Hokkienese, Fukien, Fuchien) — Фуцзяньпровинцияһының көньяҡ минь телендәге атамаһы. Ғәмәлдә минь тигәндең синонимы, әммә йышыраҡ көньяҡ минь диалекттарына ҡарата ғына ҡулланыла, бигерәк тә Ҡытайҙан ситтә, мәҫәлән, Көньяҡ-Көнсығыш Азияла шулай итәләр.
  • Хокло[1] (Hō-ló-oē, Hoklo) — көньяҡ минь теленең, бигерәк тә шул телдә һөйләшкән этник төркөмдөң атамаһы, бигерәк тә Тайвандә йыш осрай. Киң мәғәнәлә тайвандәр тигән атаманың эквиваленты.

Телдәр исемлеге

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
(LAC = Language Atlas of China)
Урыҫса атамаһы LAC Инглизләшкән атамаһы Башҡа атамалары Пиньинь Үҙатама
(POJ йәки BUC) 		Үҙатамаһы кириллицала
Минь төркөмө (минь, фуцзянь) Min Fujianese, Fu-chien, Fukienese, Foukien Mǐn, Fújiàn Bân / Hok-kiàn, Mìng / Hók-gióng Бань / Хоккьень
шаоцзян теле Shaojiang Shàojiāng 邵將
төньяҡ минь теле (миньбэй) Minbei Northern Min Mǐnběi 閩北
урта минь теле (миньчжун) Minzhong Central Min Mǐnzhōng 閩中
көнсығыш минь теле (миньдун) Mindong Eastern Min Mǐndōng Mìng-dĕ̤ng-ngṳ Миндённгю
пусянь теле Puxian Xinghua, Hinghua, Putian Púxiān huà 莆仙話 Pô-sing-uā / Hing-hua̍-uā Посинва, хинхуава
көньяҡ минь теле (миньнань, хокло, көньяҡ фуцзянь) Minnan Southern Min Hokkien, Hokkienese, Fukien, Southern Fujianese, Hō-ló-oē, Hoklo Mǐnnányǔ, Fújiàn huà Bân-lâm-gú, Hō-ló-oē, Hok-kièn-oā Баньламгу, холовэ, хоккьеньва
хайнань теле (цюнвэнь) + лэйчжоу Qiong-Lei Hainanese+Leizhou Qiongzhou hua Qióng zhōu, Hǎinán Hái-nâm-oe хайнамвэ
Минь телдәре (диалекты языка минь)

Киңерәк мәғәнәлә (бигерәк тә географияла) минь телдәре ике төркөмгә бүленә: көньяҡ (көньяҡ минь, хайнань, пусянь) һәм төньяҡ (башҡалары).

Көньяҡ минь телендә тайвань һөйләше иң байы.

Көньяҡ минь теле

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Көньяҡ минь теле (миньнань, южнофуцзяньский, хокло; ҡыт. ғәҙәти 閩南語, ябайл. 闽南语, пиньин: Mǐnnányǔ, Fújiàn huà, палл.: миньнаньюй; үҙатама: Bân-lâm-gí / Bân-lâm-gú, Hō-ló-oē, Hok-kièn-oā) — ҡытай теленең бер дилекты, (икенсе фекерҙәр буйынса — ҡытай телдәренең береһе). Ҡытай провинцияһы Фуцзянь һәм Тайвандә ҡулланыла, Көньяҡ-Көнсығыш Азияның күп илдәрендә лә ошо телдә һөйләшәләр. Шул телде бар донъяның чайнатаундарында ишетергә мөмкин. Көньяҡ-Көнсығыш Азияның ҡытай эмигранттарының иң йыш ҡулланған теле.

Көнсығыш минь теле

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Көнсығыш минь теле (икенсе классификациялар буйынса — көнсығыш минь диалекты), йәки минь-дун, — ҡытай теленең диалекты, ғәмәлдә, үҙаллы тел, Фуцзянь провинцияһының көнсығыш өлөшөндә киң ҡулланыла, шулай уҡ Фучжоу һәм Ниндэ ҡалалары тирәһендә һөйләшәләр. Көнсығыш минь теленең стандартной формаһы тип фучжоу диалект тармағы һанала .

Фучжоу — көнсығыш минь диалектының үҙәге

Һөйләштәр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Фуцзянь (Hokkien) мәҙәниәт йорто (Малакка ҡалаһы)
  • цюаньчжан (Hokkien, Quanzhang, трад. 泉漳話)
    • сямынь (Amoy, Xiamen, трад. 廈門話) — Өҫтөнлөклө һөйләш, стандарт диалект
      • филиппин-минь (лань-нан, Lan-nang, Lân-lâng-oé, трад. 咱人話)
    • чжанчжоу (Changchew, Zhangzhou, трад. 漳州話)
    • цюаньчжоу (Chinchew, Quanzhou, трад. 泉州話)
    • тайвань һөйләше (Taiwanese Hokkien, Táiyǔ, Táiwānhuà, Tâi-gí, Tâi-oân-oē, Hō-ló-oē, трад. 台灣話) — был һөйләштә ҡулланыусылар һан буйынса беренсе урында.
    • пенанг-минь (Penang Hokkien, Medan Hokkien, трад. 檳城福建話)
    • дэхуа (Dehua, трад. 德化語)
    • юньсяо (Yunxiao, трад. 雲霄話)
  • датянь (Datian, трад. 大田話)
  • чаошань һөйләше (Chaoshan, Chaozhou, Teochew, Teochiu, Tiuchiu, Diojiu, Swatoese, Diô-jiǔ-oē, трад. 潮州話).

Ҡайһы берҙә көньяҡ минь һөйләшенә хайнань телен дә индерәләр (трад. 海南話, Hainanese).

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ Брук С.И., Пучков П.И. Население мира: этнодемографический справочник. — Наука, 1986 страницы = 349.

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • DeBernardi, J. E. (1991). Linguistic nationalism: the case of Southern Min. Sino-Platonic papers, no. 25. Philadelphia, PA, USA: Order from Dept. of Oriental Studies, University of Pennsylvania. Текст.
  • «Southern Min Grammar» (3 articles), Part V, Sinitic Grammar, Hilary Chappell (ed.), Oxford University Press, Oxford 2001. ISBN 0-19-829977-X.  (инг.)
  • DeBernardi, J. E (1991). «Linguistic nationalism--the case of Southern Min»[1]. Dept. of Oriental Studies, University of Pennsylvania.  (инг.)

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Википедия
Википедия
Википедия
Википедия
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Минь_телдәре&oldid=1269151» битенән алынған