Ҡытай теле

Ҡытай теле
Үҙатама:	中文, 汉语
Илдәр:	Ҡытай Халыҡ Республикаһы, Ҡытай Республикаһы, Сингапур, Филиппиндар, Малайзия, Индонезия, Көнсығыш Тимор, Таиланд, Вьетнам, Мьянма, Камбоджа, Канада, АҠШ, Перу
Рәсми тел:	ҠХР Ҡытай Республикаһы Сингапур БМО 22px ШОС
Һөйләшеүселәр һаны:	1,213 млрд.
Рейтинг:	1
Классификация
Категория:	Евразия телдәре
Син-тибет ғаиләһе
Имлә:	ҡытай имләһе
Тел коды
ГОСТ 7.75–97:	кит 315
ISO 639-1:	zh
ISO 639-2:	chi (B); zho (T)
ISO 639-3:	zho и др.

Ҡытай теле (үҙ атамаһы 中文, 汉语) — туған тел булараҡ иң күп һөйләшеүселәр һаны булған тел. Син-тибет телдәре ғаиләһенә ҡарай. Ҡытай теле бер береһенән ныҡ айырылған диалекттар йыйылмаһынан тора, шуға күрә күп кенә тел белгестәре ҡытай телен туғандаш булған айырым телдәр системаһы тип ҡарай.

Ҡытай теле син-тибет телдәре ғаиләһендәге ҡытай тармағына ҡарай. Тәүҙә хань этник төркөмөнөң төп теле булған. Хәҙерге формала ҡытай теле КХР-ның, Сингапур һәм Тайваньдың рәсми теле булып тора, шулай уҡ БМО рәсми телдәренең береһе.

Бөтә донъяла ҡытай телендә 1,3 млрд кеше һөйләшә. Тарихи яҡтан был Ҡытай халҡының күпселеге булған хань халҡының теле (ил халҡының 90 % артығы). Бынан тыш, үҙ телен һаҡлаған тиҫтәләрсә миллион ҡытайлылар Көньяҡ-көнсығыш Азияла йәшәй, ҡытай диаспораһы бөтә донъяға таралған.

2010 йылғы халыҡ иҫәбен алыу буйынса Рәсәйҙә ҡытайса 70722 кеше һөйләшә.

Бөтә доньяла ҡытай телендә һөйләшеүселәрҙең дөйөм һаны — 1,3 млрд кеше.

Ҡытай яҙмаһы

Ҡытай яҙмаһы (; вьетн. Chữ Hán, тьы-хан) -Ҡытайҙа барлыҡҡа килгән иероглиф яҙма системаһы.

Ҡытай теленең таралышы:
     Ҡытай теле дәүләт йәки рәсми тел булған илдәр      5 миллиондан артыҡ кеше ҡытайса һөйләшкән илдәр      1 миллиондан артыҡ кеше ҡытайса һөйләшкән илдәр      0,5 миллиондан артыҡ кеше ҡытайса һөйләшкән илдәр      0,1 миллиондан артыҡ кеше ҡытайса һөйләшкән илдәр      Ҡытай телендә күп кешеләр һөйләшкән ҡалалар

Цзягувэнь (甲骨文)- ташбаҡалар ҡабығында һәм мал тиреһендәге боронғо Ҡытай яҙмалары. Б. э. т. XVII быуат

Иероглифтар төрҙәре

1. Ябай (вэнь 文)
2. Ҡушымта (цзы 字)

Иероглифтар төрҙәре 6 төркөм буйынса

Күрһәтеү

1. 上 шан (Аңлатма: өҫтөнән, өҫтәрәк, өҫкө яҡҡа табаныраҡ)
2. 下 ся (Аңлатма: аҫтына, төбөнә)

Ошо иероглифтарҙа вертикаль һыҙыҡ күрһәтеү ымға оҡшап һүрәтләнә. Аңлатмаһы айырым осраҡтарҙа төрлө булырға мөмкин. Мәҫәлән, 上 … 下 шан … ся һүҙе «: өҫтөнән… аҫтына» ғына түгел, ә «етәкселәр.. буйһонған (ҡул аҫтындағы) кеше», «бер яҡтан… икенсе яҡтан» тигәнде аңлата.

Пиньин теле

Һәр иероглифтың үҙ әйтелеше булыу ҡыйынлыҡтар тыуҙыра. 1958 йылдан һәр иероглифты латин хәрефтәре менән яҙа башланылар. Ошо система пиньин теле тигән исем алды.

Хәҙерге ваҡытта Ҡытай мәктәптәрен тамамлаусылар 2000 иероглиф һәм уның латин хәрефтә яҙылышын белергә тейеш.

Пиньин теленең өндәре (тауышы) инициалға (беренсе бүлек) һәм финалдарға (икенсе бүлек) бүленә. 21 инициаль һәм 35 финаль бар.

Инициалдар әйтелеше:

d (дэ)

t (тхэ)

f (фо)

m (мо)

z (цзы)

x (cи)

s (cы)

ch (чи)

sh (ши)

zh (чжи)

r (эр)

j (цзи)

q (ци)

Финалдар әйтелеше :

ai (ай)

e (э)

I (и)

ou (оу)

er (ар)

ei (эй)

en (энь)

iou (йоу)

ong (он)

ang (ан)

eng (эн)

Һылтанмалар

• Handwriting Recognition + Ҡытайса-инглизсә һүҙлектәр  (инг.)
• The most common Chinese characters in order of frequency.
• Character frequency lists.
• Китайские иероглифы и их значение на русском.
• 20902 иероглифа представленных в Юникоде

Был тел йәки тел белеме тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ.