Ҡытай теле
| Ҡытай теле | |
| Үҙатама: |
中文, 汉语 |
|---|---|
| Илдәр: |
Ҡытай Халык Республикаһы, Ҡытай Республикаһы, Сингапур, Филиппиндар, Малайзия, Индонезия, Көнсығыш Тимор, Таиланд, Вьетнам, Мьянма, Камбоджа, Канада, АҠШ, Перу |
| Рәсми тел: | |
| Һөйлешеүселәр һаны: |
1,213 млрд. |
| Рейтинг: |
1 |
| Классификация | |
| Категория: | |
| Имлә: | |
| Тел коды | |
| ГОСТ 7.75–97: |
кит 315 |
| ISO 639-1: |
zh |
| ISO 639-2: |
chi (B); zho (T) |
| ISO 639-3: |
zho и др. |
| Ҡарағыҙ: Проект:Лингвистика | |
Ҡытай теле (үҙ атамаһы 中文, 汉语) — туған тел булараҡ иң күп һөйләшеүселәр һаны булған тел. Син-тибет телдәре ғәиләһенә ҡарай. Ҡытай теле бер береһенән ныҡ айырылған диалекттар йыйылмаһынан тора, шуға күрә күп кенә тел белгестәре, ҡытай телен туғандаш булған айырым телдәр системаһы тип ҡарай.
Ҡытай теле син-тибет телдәре ғаиләһендәге ҡытай тармағына карай. Тәүҙә хань этник төркөмөнең төп теле булған. Хәҙерге формала ҡытай теле КХР-ның, Сингапур һәм Тайваньдың рәсми теле булыр тора, шулай уҡ БМО алты рәсми теленең береһе.
Бөтә донъяла ҡытай телендә 1,3 млрд кеше һөйләшә. Тарихи яҡтан был Ҡытай халҡының күпселеге булған хань халҡының теле (ил халҡының 90% артығы). Бынан тыш, үҙ телен һаклағын тиҫтәләрсә миллион ҡытайлылар, Көньяҡ-көнсығыш Азияла йәшәй, ҡытай диаспораһы бөтә донъяға таралған.
2010 йылға халыҡ иҫәбен алыу буйынса Рәсәйҙә ҡытайса 70722 кеше һөйләшә.
Бөтә доньяла ҡытай телендә һөйләшеүселәрҙең дөйөм һаны — 1,3 млрд кеше.
Йөкмәткеһе
Ҡытай яҙмаһы[үҙгәртергә]
Ҡытай яҙмаһы (
; вьетн. Chữ Hán, тьы-хан) -Ҡытайҙа донъяға килғән мәңгейәшле иероглиф яҙма системаһы.
Ҡытай теле дәүләт йәки рәсми тел булған илдәр 5 миллиондан артыҡ кеше кытайса һөйләшкән илдәр 1 миллиондан артыҡ кеше кытайса һөйләшкән илдәр 0,5 миллиондан артыҡ кеше кытайса һөйләшкән илдәр 0,1 миллиондан артыҡ кеше кытайса һөйләшкән илдәр Ҡытай телендә күп кешеләр һөйләшкән ҡалалар
Иероглифтар төрҙәре[үҙгәртергә]
- Ябай ( вэнь 文 )
- Ҡушымта ( цзы 字)
Иероглифтар төрҙәре 6 төркөм буйынса[үҙгәртергә]
Күрһәтеү[үҙгәртергә]
- 上 шан (Аңлатма: өҫтөнән, өҫтәрәк, өҫкө яҡҡа табаныраҡ)
- 下 ся (Аңлатма: аҫтына, төбөнә)
Ошо иероглифтартарҙа вертикаль һыҙыҡ күрһәтеү жестҡа оҡшап һүрәтләнә. Хәр контексттарҙа айырым булырға мөмкин. Мәҫәлән 上 … 下 шан … ся һүҙе «: өҫтөнән… аҫтына» ғына түгел ә «етәкселәр.. буйһонған (ҡул аҫтындағы) кеше», «бер яҡтан… икенсе яҡтан» аңлата.
Пиньин теле[үҙгәртергә]
Һәр иероглифтын үҙенеән әйтелеше булыу ҡыйынлыҡтырҙы тулдыра. 1958 йылдан һәр иероглифты латин хәрефтәре менән яҙырға башлынылар. Ошо система пиньин теле тип исем алды.
Хәҙерге ваҡытта Ҡытай мәктәптәрҙе тамамлаусылар 2000иерголиф һәм уның латин хәрефтә яҙылышын белергә тейеш.
Пиньин теленең өндәре (тауышы) инициальғә (беренсе бүлек) һәм финальдәрғә (икенсе бүлек), бүлене. 21 инициаль һәм 35 финаль бар [1].
Инициальдар әйтелеше:
d (дэ)
t (тхэ)
f (фо)
m (мо)
z (цзы)
x (cи)
s (cы)
ch (чи)
sh (ши)
zh (чжи)
r (эр)
j (цзи)
q (ци)
Финальдар әйтелеше :
ai (ай)
e (э)
I (и)
ou (оу)
er (ар)
ei (эй)
en (энь)
iou (йоу)
ong (он)
ang (ан)
eng (эн)
Һүрәт[үҙгәртергә]
Ябай идеограммалар[үҙгәртергә]
Ҡушма идеограммалар[үҙгәртергә]
Фоноидеограммалар[үҙгәртергә]
Ҡытай иероглифтар яҙыу ҡәғиҙәләре[үҙгәртергә]
Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә]
- Һөйләшеүселәр һаны буйынса телдәр исемлеге
- Телдәрҙең Интернетта ҡулланылышы
- Киң таралған телдәр исемлеге
Һылтамалар[үҙгәртергә]
- Handwriting Recognition + Ҡытайса-инглизсә һүҙлектәр (инг.)
- The most common Chinese characters in order of frequency.
- Character frequency lists.
- Китайские иероглифы и их значение на русском.
- 20902 иероглифа представленных в Юникоде
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә]
 |
Был мәҡәлә тамамланмаған. Һеҙ уны мөхәррирләп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ. Был иҫкәрмәне дөрөҫөрәге менән алмаштырыр кәрәк. |
