Печора (ҡала)

Печора
	Печора
	коми Печӧра
	Герб
Нигеҙләү датаһы	1940
Дәүләт	Рәсәй
Административ үҙәге	Печора[d] һәм Печора[d]
Административ-территориаль берәмек	Печора[d], Печора[d] һәм Усть-Усинский район[d]
Сәғәт бүлкәте	UTC+3:00[d]
Халыҡ һаны	40 653 кеше (2016)
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	59 метр
Майҙан	34 км²
Почта индексы	169601, 169606, 169607 һәм 169609
Рәсми сайт	pechoraonline.com
Урындағы телефон коды	82142 һәм 8(2142)
	Печора Викимилектә

Печора (коми Печӧра) — Рәсәй Федерацияһы Коми республикаһының ҡалаһы. «Печора» муниципаль районының административ үҙәге, «Печора» ҡала биләмәһен барлыҡҡа килтерә^[3], Коми Республикаһы энергетикаһының баш ҡалаһы.

Физик-географик ҡылыҡһырлама[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Географик урыны

Ҡала республиканың төньяҡ-көнсығыш өлөшөндә, Сыктывкар ҡалаһынан 588 км төньяҡ-көнсығышта, Печора йылғаһының уң яҡ ярында, уның Төньяҡ тимер юлдары менән киҫелещкән ерендә урынлашҡан.

Файл:PechoraRiver.JPG

Печора йылғаһының ярынан ҡарағанда

Ҡаланың географик координаталары — 65°07’так как. һәм 57°07' к. о. Диңгеҙ кимәленән 42 — 64 метр бейеклектә ята. Печора уйһыулығы сиктәрендә тора. Рельефы йылға буйы морфологик билдәләренә эйә (киң, аҙ убалы).

Ҡала районынданефть һәм газ, шулай уҡ таш материалдары (кирбес, утҡа сыҙамлы балсыҡ, төҙөлөш таштары, ҡом һәм ҡомло-ҡырсынташ) ятҡылыҡтары бар.

Печора Иң Төньяҡ районының Урта Төньяҡ зонаһына ҡарай, унда район коэффициент 1,3-кә тигеҙ."Төньяҡлыҡ" балдар суммаһы — 148. Печора биләмәләрендә тәбиғәт шарттары дискомфортлы («Киҫкен Төньяҡ»).

Климаты уртаса континенталь, ҡыш уртаса һалҡын һәм ҡыҫҡа һалҡын йәй. Уртаса йыллыҡ һауа температураһы −1,9 °C.Ғинуарҙың уртаса айлыҡ һауа температураһы −18,4 °c, июлдә +16,1 °C. Ҡар ҡатламы яҡынса — 26 октябрҙә ята, боҙ емерелеү — 10 май. 192 көн ер тотороҡло ҡар ҡатламы менән ябылған була, ҡарһыҙ көндәр һаны — 70 көн, әүҙем вегетация — 73 көн. Уртаса йыллыҡ яуым төшөм 580 мм.Ҡышын — циклонтибы, йәен антициклон тора. Аҡ төндәр 79 көн дауам итә, ғәҙәттә 12 майҙан алып 30 июлгә тиклем.

Йыллыҡ уртаса ел тиҙлеге — 3,2 м/с
Йыллыҡ уртаса һауа дымлылығы — 77 %

Климат Печора
Күрһәткестәре	Дек.	Ғин.	Март	Апра.	Май	Июнь	Июль	Авг.	Сена.	Окт.	Нояб.	Февр.	Йыл
Абсолют максимум, °C	2,5	2,5	11,0	21,9	30,6	34,1	34,9	32,4	27,6	20,0	7,7	3,5	34,9
Һауа температураһы, °C	-14,4	-13	-3,6	2,5	9,5	18,0	21,7	16,9	10,3	2,2	-7,3	-11,9	2,6
Уртаса температура, °C	-18,4	-17,2	-8,9	-3,2	4,2	12,3	16,1	12,0	6,5	-0,2	-10,5	-15,7	-1,9
Уртаса минимум °C	-22,5	-21,4	-13,7	-8,3	-0,3	7,4	11,1	8,0	3,6	-2,5	-13,8	-19,7	-6
Абсолют минимум, °C	-54,7	-56	-44,7	-35,7	-23,3	-5,6	0,1	-3,1	-9,5	-33,9	-43,3	-52,5	-56
Яуым-төшөм нормаһы, мм	42	32	31	33	45	67	72	77	62	63	49	50	623
Сығанаҡ: һауа торошо һәм климат

Тарих[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1940 йылдың йәйендә, төҙөлөш менән бәйле Төньяҡ-Печора тимер юлы (1937-1942) төҙөлөшө менән бәйле хәҙерге депо һәм тимер юл вокзалы янында төҙөлөш отряды эш башлай, уларҙағы төҙөүселәрҙең күбеһе ГУЛА тотҡондары була.Тәүге ваҡытлы торлаҡтарҙы (барак һәм землянкалар) Печора станцияһы тимер юл ҡасабаһы тип атайҙар. 1940 йылдың йәйендә үПечора йылғаһы Канин Нос пристань төҙөлә, уның тәүге начальнигы итеп Н. А. Богатырев тәғәйенләнә. 1942 йылдың аҙағында Төньяҡ-Печора магистрале файҙаланыуға тапшырыла. 1943 йылдың йәйендә немецтарға әсиргә төшкән совет һалдаттарынан торған немец десанты Печора районына күперҙе шартлатырға төшөрөлә, әммә диверсия төркөмө НКВД-ға үҙ теләктәре менән бирелә. 1949 йылдың 18 ғинуарҙа Печора тимер юл станцияһы һәм Канин Нос причстаны берләшә һәм ҡала статусына эйә була. Был көн Печораға нигеҙ һалыуҙынң көнө тип рәсми рәүештә атала. Кожвинский районының административ үҙәге Кожванан Печораға күсерелә.

Печора республиканың төп транспорт үҙәктәренең береһе була: һауа, һыу һәм тимер юлдары була — 1956 йылда «Печора». аэродромы төҙөлә. Радиолокация станцияһы төҙөү менән бәйле ҡала янында «Дарьял» тибындағы ракета һөжүмен иҫкәртеүсе система (СПРН) булдырыла,1974 йылдың ғинуарында Печора ГРЭС-ы төҙөлә башлай. Төҙөлөш Бөтә союз статусын ала, 1979 йылдың 5 февралендә беренсе энергоблок файҙаланыуға индерелә. Шулай итеп, Печора Коми АССР-ының «энергетика баш ҡалаһына » әйләнә — хәҙер Печора ГРЭС-sylf Коми Республика8ыны\ яҡынса өстән бер өлөшө электр энергияһын етештерә.

1990 йылда бер нисә ҙур предприятие ябыла. Ҡала халҡы Рәсәй территорияһының көньяғына әүҙем күсеп йәшәй башлай. 1991 йылда ҡала халҡы 66,5 мең кеше тәшкил иткән, ә 2011 йылда 48,9 мең кеше йәшәгән.

Әлеге ваҡытта предприятиеларҙың күптәре эшләй, халыҡ һаны кәмеү темпы әкренәйә. Ҡала әкренләп үҫешә башлай. 2010 йылдан 2030 йылға тиклем ҡала үҫешенең генераль планы ҡабул ителгән.

Мәҙәниәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Файл:Rusanov monument.jpg

В. А. Русанов һәйкәле

Ҡала берекмәһе «Досуг» 300-гә яҡын художестволы үҙешмәкәрҙә ҡатнашыусыны һәм 22 коллективты берләштерә.
«Ял итеү үҙәге һәм кино» 25 клубты үҙ эсенә ала.
Клубы берләшмәһенең «Меридиан» клубы берләшмәһе үҙ эсенә 21 ауыл һәм ҡала тораҡ пункттарының филиалдарын ала.
«Үҙәкләштерелгән китапханалар системаһына». 22 китапхана инә.
Печора тарихи-крайҙы өйрәнеү музейы.
Сәнғәт мәктәбе ғәмәлдә :унда скрипка, баян, гитара, аккордеон, домра, балалайка, фортепиано; һынлы сәнғәт, театр.бүлексәләре бар.

Рәсәйҙең поляр тикшеренеүсеһе В. А. Русановҡа илдә берҙән-бер һәйкәл ҡуйылған, ул печора ҡалаһының үҙенсәлекле символы булып тора. Шулай уҡ ҡалала С. М. Киров, М. Горький һәйкәлдәре бар, бында бер нисә мәҙәниәт йорто эшләй (Тимер юлсылар мәҙәниәт йорто тарих һәм мәҙәниәт ҡомартҡылары исемлегенә индерелгән), күмәк китапханалар селтәре, Володя Дубинин исемендәге балалар паркы бар.