Пинега (йылға)

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Пинега
Рәсем
Ҡайҙа ҡоя Төньяҡ Двина
Ҡушылдыҡ Выя, Юла[d], Покшеньга[d], Оло Илеша, Ёжуга[d], Шуйга[d], Үрге Шарда, Чуса, Чуплега, Угзеньга, Тиньга, Пюла, Мысовая (Пинега ҡушылдығы), Нюхча (Пинега ҡушылдығы), Охтома (Пинега ҡушылдығы), Паленьга (Пинега ҡушылдығы), Явзора, Сура[d], Чуга (Пинега ҡушылдығы), Кулосега, Гоголюша, Ихала (Пинега ҡушылдығы), Куглюга, Шейма, Пелюга, Майдов, Пузмач, Чёрная[d], Белая[d], Жердь[d], Жердь[d], Широва, Изюга, Кондаш, Лохома, Сарчема, Вадюга, Яба, Вырога, Улеша, Кыспала, Шоча (Пинега ҡушылдығы), Хорнемская, Мотокурка, Кочус, Пышенца, Вешка (Пинега ҡушылдығы), Оло Вешка, Оло Оча, Кесе Оча, Тыхтера, Кесе Пекшела, Сульца, Пинежская Шавья, Оло Кечкома, Түбәнге Поча, Шилега[d], Түбәнге Уя, Рудоха, Сямженьга, Хорса (Пинега ҡушылдығы), Нельменга, Чухча, Юбра, Оло Торомка, Соялка, Сия (Пинега ҡушылдығы), Северная Гбач, Портюга, Кыргусь, Летний Гбач, Карьяла (Пинега ҡушылдығы), Шукша (Пинега ҡушылдығы), Вода (Пинега ҡушылдығы), Курга (Пинега ҡушылдығы), Нельнюга[d], Нельнюга[d], Немнюга (Пинега ҡушылдығы), Сога (Пинега ҡушылдығы), Варда (Пинега ҡушылдығы), Түбәнге Шарда, Үрге Уя, Тастус (Пинега ҡушылдығы), Нюра (Пинега ҡушылдығы), Палова (Пинега ҡушылдығы), Вензева[d], Верхняя Мыкова[d], Нижняя Мыкова[d], Кадрас Второй[d], Лавда[d], Летова[d], Летова[d], Межа[d], Пашева[d], Пичкова[d], Сегрыж[d], Тырас[d] һәм Кулой-Пинега (канал)[d]
Һыу сығымы 430 м³/с
Бассейн майҙаны 42 000 км²
Дәүләт  Рәсәй
Административ-территориаль берәмек Архангельск өлкәһе
Оҙонлоҡ 779 km
Бассейн категорияһы Категория:Бассейн Пинеги[d]
Карта
 Пинега Викимилектә

Пинега — Рәсәйҙең Архангельск өлкәһе йылғаһы, Төньяҡ Двинаның уң ҡушылдығы/

Географияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Төньяҡ Двина бассейны

Оҙонлоғо — 779 км, бассейны майҙаны — 42 000 км²[1].

Йылға Төньяҡ Двина йылғаһына Белая һәм Черная йылғаларының ҡушылған ерендәге уң яҡ ярында башлана. Йылға диңгеҙ кимәленән 135,2 бейеклектә ята. Төньяҡ Двина менән төньяҡ-көнбайышҡа табан киң үҙәндә йәнәшә аға, Башлыса һыубаҫар туғай үҙәндәре буйлап аға.

Йылға түбәнге ағымында Беломор-Кулой карст яҫы ҡалҡыулығы аша аға һәм Аҡ диңгеҙҙең Мезень ҡултығына ҡойоусы Кулой йылғаһына яҡын килә.Был урында Пинега Кулой менән «Кулой — Пинега» каналы менән бәйләнгән[2]. Артабан йылға көньяҡ-көнбайыш йүнәлештә Паленьга тамағына тиклем аға һәм артабан көнбайышҡа табан борола.

Йылға тамағы өлөшөнөң киңлеге — 190 м, тәрәнлеге — 4 м, ағым тиҙлеге — 0,4 м/с, төбө ташлы[3].

Согра ауылынан алып Пинега тамағына тиклем суднолар йөрөй, был участоктың оҙонлоғо 654 км, йылға Рәсәй Федерацияһыныңэске һыу юлдары исемлегенә ингән[1][4]. Пинегала, башҡа мәғлүмәттәр буйынса, Горка пристанына тиклем суднолар йөрөй (тамағынан 580 км тирәһе)[5].

Йылға буйында иң ҙур тораҡ пункттар — Новолавела, Пинега, Усть-Пинега ҡасабалары һәм Карпогоры ауылы.

Гидрология[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Йылғаның төп аҙығы-ҡар һыуҙары, йылы ваҡытта — ямғыр һыуҙары.. Уртаса йыллыҡ һыу сығымы яҡынса 430 м³/с. Октябрҙең икенсе яртыһында — ноябрь башында туңа, апрелдең икенсе яртыһында — майҙың беренсе яртыһында боҙо ирей.

Тамағында һыу сығымы 34 м³/с. тәшкил итә[6], тамағынан 536 км алыҫлыҡта — 101 м³/с.[7], тамағынан 394 км алыҫлыҡта — 174,5 м³/с.[8]. 1914—1999 йыл мәғлүмәттәре буйынсауртаса йыллыҡ сығымдар тамағынан 125 км-ҙа. — 375,4 м³/с, 1955 йылда сығымдар максималь кимәлдә була һәм 2910 м³/с тәшкил иткән[9]:

Ҡушылдыҡтары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Төп ҡушылдыҡтары: һул — Вый,Юла, Покшеньга, Пюла, Шуйга, Түбәнге Поча, Юбра, Охтома, Сура, Сия, Угзеньга, Паленьга; уң — Илеша, Нюхча, Шоча, Ежуга, Чуплега, Явзора, Тиньга, Вонга ҡылымы.

Иҫтәлекле урындар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Пинега йылғаһының бассейнында гипс карсты бар, уларҙа 500-ҙән ашыу мәмерйә (Пинегаҡурсаулығы)
  • Красногорский Богородицкий монастыры
  • Артемиевый-Веркольский монастыры
  • Сура ауылында Иоанн Кронштадтский тыуған
  • Веркола ауылында яҙыусы Федор Абрамов тыуған һәм ерләнгән
  • Усть- Ежуга ауылында һүҙ оҫтаһы Кривополенова Мария Дмитриевна тыуған
  • Ендом зыяраты

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ 1,0 1,1 «Пинега» — информация об объекте в Государственном водном реестре
  2. ↑ Лист карты Q-38-111,112 Пинега. Масштаб: 1 : 100 000. Издание 1998 г.
  3. ↑ Лист карты Q-37-143,144 Холмогоры. Масштаб: 1 : 100 000. Состояние местности на 1983 год. Издание 1987 г.
  4. ↑ Распоряжение Правительства РФ от 19.12.2002 № 1800-р (ред. от 27.02.2010). — Перечень внутренних водных путей Российской Федерации. Дата обращения: 5 май 2013. Архивировано 10 май 2013 года.
  5. ↑ [ Пинега (йылға)] — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә
  6. ↑ Pinega At Sogry (ингл.). R-ArcticNET. Дата обращения: 27 ноябрь 2014.
  7. ↑ Pinega At Severny (ингл.). R-ArcticNET. Дата обращения: 27 ноябрь 2014.
  8. ↑ Pinega At Zasur'e (ингл.). R-ArcticNET. Дата обращения: 27 ноябрь 2014.
  9. ↑ Pinega At Kulogory (ингл.). R-ArcticNET. Дата обращения: 27 ноябрь 2014.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • [ Пинега (река в Архангельской обл.)] — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә
  • Пинега // Словарь современных географических названий / Рус. геогр. о-во. Моск. центр; Под общ. ред. акад. В. М. Котлякова. Институт географии РАН. — Екатеринбург: У-Фактория, 2006.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Пинега_(йылға)&oldid=999521» битенән алынған