Эстәлеккә күсергә

Проект:АХБ төҙәтеү/Аҡ бәшмәк

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
АХБ төҙәтеү/Аҡ бәшмәк
Рәсем
Ҡыҫҡаса атамаһы B. edulis
Халыҡ-ара ғилми атамаһы Boletus edulis Bull., 1782[1][2]
Таксономия рангыһы Төр
Яҡындағы юғарыраҡ кимәлдәге таксон Boletus sect. Boletus[d] һәм боровик[d]
Таксондың халыҡ атамаһы wicsen gron[3], 美味牛肝菌[4], Gewoon eekhoorntjesbrood[5], cep[6], hřib smrkový[7], herkkutatti[8] һәм jesenski goban
Синоним таксона B. clavipes[d][1], B. elephantinus[d][1], B. olivaceobrunneus[d][9], B. persoonii[d][9], B. quercicola[d][9], B. slovenicus[d][9], B. solidus[d][9], B. venturii[d][10], Boletus edulis var. clavipes[d][1], S. citrinus[d][1], Boletus edulis subsp. trisporus[d][1], L. edule[d][1], L. elephantinum[d][1], Boletus edulis subsp. clavipes[d][1], Boletus edulis var. albus[d][1], Boletus edulis var. citrinus[d][1], Boletus edulis subsp. betulicola[d][1], Boletus edulis subsp. slovenicus[d][1], Boletus edulis var. abietis[d][1], Boletus edulis var. arcticus[d][1], Boletus edulis var. arenarius[d][1], Boletus edulis var. betulicola[d][1], Boletus edulis var. communis[d][1], Boletus edulis var. grandedulis[d][1], Boletus edulis var. laevipes[d][1], Boletus edulis var. ochraceus[d][1], Boletus edulis var. piceicola[d][1], Boletus edulis var. pseudopurpureus[d][1], Boletus edulis var. quercicola[d][1], Boletus edulis var. quercus[d][1], Boletus edulis var. tuberosus[d][1], B. betulicola[d][1], Boletus reticulatus var. albus[d][1], Boletus reticulatus var. citrinus[d][1], Boletus edulis f. betulicola[d][1] һәм D. edulis[d][1]
Тип гимения трубчатый гименофор[d]
Форма грибной шляпки выпуклая грибная шляпка[d]
Тип прикрепления гимения широкоприросшие пластинки[d]
Тип грибной ножки голая ножка[d]
Цвет спорового порошка Көрән
Экологический тип гриба Микориза[d]
Съедобность деликатесный гриб[d] һәм ашарға яраҡлы бәшмәк[d][11]
Халыҡ-ара тәбиғәтте һаҡлау берлегенең һаҡ статусы находятся под наименьшей угрозой[d][12]
Тасуирлау биттәре wildfooduk.com/mushroom-…[13]
first-nature.com/fungi/b…[14]
finefoodspecialist.co.uk/…[15]
Базионим у D. edulis[d], L. edule[d] һәм Dictyopus edulis var. edulis[d]
Вики-проект Проект:Инвазионная биология[d]
Полученный цвет mustard[d][16]
Ссылка на авторов таксона Bull.[2]
 АХБ төҙәтеү/Аҡ бәшмәк Викимилектә

Аҡ бәшмәк, топош (лат. Boletus edulis) — базидиомицеттар класының болет һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған бәшмәк.

Фәнни классификацияһы

[сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Домен: Эукариоттар
  • Батшалыҡ:Бәшмәктәр
  • Бүлек: Базидиомицеттар
  • Класс: Агарикомицеттар
  • Тәртип:Болеттар
  • Ғәилә: Болеттар
  • Ырыу: Боровик
  • Төр: Аҡ бәшмәк
  • Халыҡ-ара фәнни атамаһы: Boletus edulis Bull., 1782

Һүрәтләмә

[сығанаҡты үҙгәртеү]

Эшләпәһенең диаметры 10—20 см тирәһе(һирәгерәк 30 см). Формаһы ҡабарынҡы.үҫеш барышында йәймә формаһына күсергә мөмкин. Өҫкө йөҙө шыма йәки йыйырсалы,яланғас йәки бәрхәт һымаҡ, һирәгерәк шәлкемле-тәңкәле була ала. Көндәр ҡоро торғанда ярғысланып бөтөргә мөмкин.

Көндәр дымлы, ямғырлы торғанда эшләпәнең өҫкө йөҙө бер аҙ лайлалы була.Ҡоро көндәрҙә ялтырап тора.

Тиресәһенең төҫө аҡһылдан ҡараһыу һороға тиклем. Аҙаҡ әкренләп һары, ҡыҙғылт һары, көрән, йыш ҡына тигеҙһеҙ һәм ҡараңғыраҡ төҫтәргә керергә күсергә мөмкин. Аҫҡы яғы тәүҙә аҡ, һуңынан йәшкелт һары.

Тиресәһе ҡушылып үҫкән, итсәһенән айырылмай.

Итсәһе аҡ, тығыҙ, тос, һутлы, хуш еҫле. Өлкән бәшмәктәрҙә шәлкемле була башлай. Төҫө аҡ, әммә яйлап һарғая башлай. Ҡараһыу тиресә аҫтында һоро йәки көрәнерәк төҫтәге ҡатлам булырға мөмкин.

Һабының оҙонлоғо 10—20 см (ғәҙәттә 12 см-ға тиклем), ҡалынлығы 4—ҙ см тирәһе, итләс, һарғылт һоро төҫтә. Формаһы мискә йәки булавка һымаҡ. Үҫкән һайын һуҙыла, цилиндр формаһына күсә.

Көпшәле ҡатламы һабы тапҡырында батынҡы. Итсәһенән еңел айырыла. Йәш бәшмәктәрҙә аҡ төҫтә, аҙаҡ һарғая башлай. Көпшәләре 1—4 см, тишемдәре ваҡ һәм йөморо формала.

Спора онтағы һорғолт йәшел. Споралар орсоҡ формаһында. Үлсәме — 15,5 × 5,5 мкм тирәһе.Бер үк затта ла үлсәмдәре ныҡ айырыла ала һәм 11—17 (22 мкм) × 4—5,5 мкм тирәһен тәшкил итә.

Аҡ бәшмәк имән, ҡайын, ҡарағай, шыршы тамырҙары менән микориза (симбиоз) барлыҡҡа килтереп үҫешә.

Ғалимдар фекеренсә, төҫө менән һәм ниндәй ағас тамырында үҫеүенә ҡарап аҡ бәшмәктең (яҡынса 18- 20 форманы тәшкил иткән) дүрт төрө бар.

Төрҙәре

[сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Аҡ шыршы бәшмәге ( Boletus edulis f. edulis Fr. 1821)
  • Аҡ имән бәшмәге (Boletus edulis f. quercicola Vassilk. 1966)
  • Аҡ ҡайын бәшмәге (Boletus betulicolus)
  • Аҡ ҡарағай бәшмәге (Boletus pinophilus)

Таралышы

[сығанаҡты үҙгәртеү]

Башлыса Төньяҡ ярымшарҙа таралған. Башҡортостанда ылыҫлы, япраҡлы һәм ҡатнаш урмандарҙа майҙан октбргә тиклем осрай. Ҡиммәтле ашарға яраҡлы бәшмәк, составында аҡһымдар, ферменттар, витаминдар, микроэлементтар, антиканцероген матдәләр бар. Киптереүгә яраҡлы.

Аҡ бәшмәктең ҙурлығы буйынса рекорды

[сығанаҡты үҙгәртеү]
  • 1961 йылда Мәскәү радиоһы 10 кг ауырлыҡтағы, эшләпәһенең диаметры 58 см булған бәшмәк тураһында хәбәр иткән.[С 1]
  • 1964 йылда Владимир ҡалаһы янында 6 кг 750 г ауырлыҡтағы бәшмәк табылыуы тураһында хәбәр итә «Советская Россия» гәзите 28 июль 1964 йыл.[С 1]

Дауаланыу үҙенсәлеге

[сығанаҡты үҙгәртеү]

Аҡ бәшмәктә шешкә ҡаршы үҙенсәлекле матдә табылған[17],элегерәк тәненең экстракты менән туңған ерҙәрҙе дауалағандар [18].

Галерея

[сығанаҡты үҙгәртеү]

Сығанаҡтарға һылтанмалар

[сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Семёнов А. И. О грибах и грибниках.
  1. ↑ 1,0 1,1 стр. 91
  • Меркулова В. А. Очерки по русской народной номенклатуре растений. — М.: «Наука», 1967.
  • Таксономия
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 1,22 1,23 1,24 1,25 1,26 1,27 1,28 1,29 1,30 Index Fungorum (ингл.)
  2. ↑ 2,0 2,1 https://id.biodiversity.org.au/name/fungi/60026301 (ингл.)
  3. ↑ Gwefan Llên Natur
  4. ↑ https://taibnet.sinica.edu.tw/chi/taibnet_species_detail.php?name_code=141951 (билдәһеҙ) — 2003.
  5. ↑ https://www.nederlandsesoorten.nl/linnaeus_ng/app/views/species/nsr_taxon.php?id=126505
  6. ↑ (unspecified title) — 2006.
  7. ↑ https://portal.nature.cz/publik_syst/nd_nalez-public.php?idTaxon=17759 (чеш.) — Agentura ochrany přírody a krajiny České republiky.
  8. ↑ https://laji.fi/taxon/MX.72563 — 2012.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 Index Fungorum (ингл.)
  10. ↑ Index Fungorum (ингл.)
  11. ↑ https://soppognyttevekster.no/normlisten/steinsopp/
  12. ↑ The IUCN Red List of Threatened Species 2022.2 — 2022.
  13. ↑ Penny Bun
  14. ↑ Boletus edulis, Cep, Penny Bun Bolete mushroom
  15. ↑ Buy Fresh Ceps/Porcini Mushrooms Online
  16. ↑ http://mushroom-collecting.com/mushroomdyeing.html
  17. ↑ Шиврина А. Н., Низковская О. П. и др. Биосинтетическая деятельность высших грибов. Л., 1969
  18. ↑ Васильков Б. П. Изучение шляпочных грибов в СССР. М.—Л., 1953

Әҙәбиәт

[сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Белый гриб // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
  • Васильков Б. П. Белый гриб: Опыт монографии одного вида. — М.—Л.: «Наука», 1966.
  • Грибы СССР. — М.: Мысль, 1980.
  • Дермек А. Грибы. — Братислава: Словарт, 1989.
  • Семёнов А. И. О грибах и грибниках: Справочник по сбору грибов в Крыму. — Симферополь: Таврия, 1990. — С. 89—97. — ISBN 5-7780-0177-0.
  • Справочник-определитель: Грибы / Отв. за выпуск Ю. Г. Хацкевич. — Мн.: «Харвест», 2002. — 480 с. — 7000 экз. — ISBN 985-13-0913-3.

Аҡ бәшмәкте үҫтереү буйынса:

  • Всё о грибах / сост. В. Булдаков. — Донецк: ПФК «БАО», 2000. — С. 247—249. — ISBN 966-548-124-X.
  • Всё о грибах / ред.-сост. Н. Г. Лебедева. — Харьков: «Реликт», 1997. — С. 187—188. — ISBN 9984-9011-0-7.

Һылтанмалар

[сығанаҡты үҙгәртеү]
commons: АХБ төҙәтеү/Аҡ бәшмәк Викимилектә
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Проект:АХБ_төҙәтеү/Аҡ_бәшмәк&oldid=1002714» битенән алынған