Самсар тау һырты

Самсар тау һырты
Тау һырты	Джавахетский хребет[d]
Дәүләт	Грузия
Административ-территориаль берәмек	Самцхе-Джавахети[d] һәм Квемо-Картли[d]
Иң юғары нөктә	Диди-Абули
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	3301 метр
Оҙонлоҡ	75 km
Киңлек	22 km
Самсар тау һырты Викимилектә

Самсар һырты (груз. სამსრის ქედი) — Грузияның меридиональ һырты. Кура йылғаһының уң ҡушылдыҡтары көньяҡ-көнсығыштан, көньяҡтан һәм көнбайыштан Паравани һәм төньяҡ-көнсығыштан һәм төньяҡтан Храми йылғалары бассейнын айыра). Триалет һыртының юғары нөктәһе Шавиклденән (2850 м) башлана, оҙонлоғо — 75 км: көнсығышҡа 25 км (бында Табацкури тау күле бар) һәм артабан Паравани йылғаһындағы Сагамо (Тумангель) күленә көньяҡҡа 50 кмИң юғары нөктәһе — 3301 м. (Диди-Абули).

Тасуирламаһы

Самсар һырты күбеһенсә кирбес-көрән һәм ҡара төҫтәге трахитлы лаванан тора. Самсар һырты үҙәгендә, Табацкури күле һәм Грузиялағы иң ҙур Паравани күле араһында урынлашҡан Самсари түбәһе (3284 м) күтәрелә. Рельефы боронғо боҙлоҡ формаларынан (ҡар-гөрәҙҙәр, трогтар, цирктар) тора. Һырт ҡаты климаты Грузиялағы: иң ҡаты климат — ҡыҫҡа һәм һалҡын йәй, ҡыш ғәҙәттән тыш һалҡын (һыуыҡтар −25С −35С тиклем). Яйлала урман юҡ.

Бында, һырттың күпселегендәге кеүек, үҫемлеге булмаған бик күп мөһабәт, тешле кратерҙар ҡалҡып тора. Кратерҙар төбөндә йәй буйына бер ҙә иремәгән ҡар ағарып ята, ҡар кәрниздәре менән уратылған күлдәрҙә вулкан ҡалдыҡтарының «бармаҡтары» сағыла. Таулы далаларҙың һөҙәк теҙемдәре һәм ҡырлалары араһында көҙгө кеүек күл яҫылыҡтары ялтырай. Бөтә күлдәр ҙә ер аҫты һыуҙары һәм яуым-төшөм ярҙамында тулылана.

Яйлалағы климат Грузияла иң ҡатыһы: ҡыҫҡа һәм һалҡын йәй, Кавказ аръяғы өсөн ғәҙәттән тыш һыуыҡ ҡыш. Һыуыҡтар 25, хатта 35 градусҡа етә. Яйлала бөтөнләй урман юҡ, уның ипкенендә фәҡәт тау-туғай (һаҙлыҡлы) йәки тау-дала үҫемлектәре генә үҫә.

Самсар һыуайырғыс яйлаһы Табацкури күленең ике яғына урынлашҡан түбәләрҙән йәйрәп ята һәм был һырттың арҡаһында бик ҙур тымыҡ сөсө һыулы соҡор хасил итә. Самсари түбәһенән көнсығышҡа тиҫтәләгән ваҡ күлдәр урынлашҡан, уларҙың ҡайһылары көнсығышҡа — Паравани күленә йә төньяҡ-көнсығышҡа — Храми йылғаһына ағып төшә.

Туристарға кәңәштәр

Үҙәк Шавиклде түбәһенән көнсығышҡа һәм көньяҡҡа һөҙәк ҡабырғалы, ярты юлда Боржоми һәм Бакурианиҙан килгән автоюл менән киҫелешкән Чарелиға (2652 м) 4 км, көмбәҙенә 2312 м, яйла буйлап төньяҡ-көнсығышҡа бейеклеге 2405 м (Цхрацкаро артылышынан көньяҡ-көнсығышҡа 5 км) тәшкил иткән тағы ла бер көмбәҙгә 3 км, шунан көньяҡ-көнсығыш итәгендә Табацкури күле урынлашҡан күҙәтеү көмбәҙе Мшралимтаға (2481 м) - 4 км.

Самсар һырты һыуайырғысы буйынса ауылдарҙың төньяҡ ситенән көнсығышҡа 10 км. Табацкури күленең төньяҡ ҡырында яланғас ҡаялы Тавкветили (2582 м) түбәһе. Артабанғы бөтә маршрут теүәл көньяҡҡа тигеләй бара: Тавкветили (2100 м) үткәүел эйәренән арҡыры юлға саҡлы таш бөртөктәре буйлап 4 км, Шавнабад (2929 м) түбәһенә һәм Табацкури һәм Паравани күлдәре (майҙаны 37,0 кв. км, иң ҙур тәрәнлеге 3,3 м, диңгеҙ кимәленән һыу көҙгөһө бейеклеге 2073 м) араһындағы урталыҡта Самсари түбәһенә тиклем ваҡ күлдәр аша 11 км. Примус һәм бензин булғанда, яғыулыҡ һәм ағар һыуҙы эҙләргә йәки күлдәр йә кратер ҡарҙары янында ҡуныуға иҫәп тоторға кәрәк.

Әҙәбиәт

• Грузинская Советская Энциклопедия, Том 1, стр. 46, Тбилиси, 1975 год.

Һылтанмалар

• poxod.ru/guidebook/smllccs/p_smllccs_samsarskijhrkho_a.html
• https://howlingpixel.com/i-ru/Самсарский_хребет(недоступная ссылка)
• https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1331815