Серицала алыш
| Серицала алыш | |
 | |
| Ваҡиға ваҡыты | 27 август 1501 |
|---|---|
| Ҡатнашыусылар | Бөйөк Мәскәү кенәзлеге һәм Ливонская конфедерация[d] |
 | |
Серица йылғаһында һуғыш — 1501 йылдың 27 авгусында Рус -ливон-литва һуғышы барышында Изборск янында Мәскәү воеводалары Даниил Александрович Пенько, Василий Васильевич Шуйский һәм Псков кенәзе Иван Иванович Суздальский -Горбатый бер яҡтан һәм икенсе яҡтан магистр Вальтер фон Плеттенберг етәкселеге аҫтында Ливон конфедерацияһы ғәскәрҙәре араһында була.
Һуғыш алдынан[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
1501 йылдың йәйендә Австралияның Дерпте ҡалаһында урлашыуға бәйле 150 Псков сауҙагәре ҡулға алына. Әммә бындай киң репрессияларҙың ысын сәбәбе тиҙ арала Мәскәү ҡалаһының Бөйөк кенәзлегенә ҡаршы Ливонияның хәрби эш итә башлауына ҡайтып ҡала. Ливония һәм Литваның берлектәге походы 25 июлгә планлаштырыла. Уларҙың походының маҡсаты, күрәһең, Псков булырға тейеш була. Әммә Бөйөк Литва кенәзлегендә һәм Польшала эске сәйәси ваҡиғалар - поляк короле Яна Ольбрахтың үлеме һәм бөйөк кенәз Александр Ягеллондың поляк тәхетенә дәғүәһе - литва походын 28 авгусҡа тиклем кисектерә. Төньяҡ-көнбайыш йүнәлештә хәүеф янауын күреп, Иван III Псковҡа 1 августа килгән кенәз Василий Васильевич һәм Даниил Александрович Пенько етәкселегендә Мәскәү отрядтарын оҙата. Рус көстәре ливон сигенә 22 августа сыға. 26 августа ливон ғәскәрҙәре рус территорияһында союздаш Литва ғәскәре менән ҡушылыу өсөн Утрау ҡалаһы эргәһендәге сикте үтә. Ләкин 27 августа уҡ Плеттенберг отряды Серица йылғаһында рус ғәскәре менән бәрелешә
Һуғыш[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Яҡтарҙың составы һәм һаны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
"Schonne Hysthorie" (эст.) ливон сығанағы мәғлүмәттәре буйынса, Плеттенберг ғәскәре 2 мең йәйәүленән торған, әммә артиллеристар, һәм башҡа хеҙмәтселәре менән кеше һаны 80 мең кеше иҫәпләнгән. 2 Һуңғы һан ныҡ арттырылған. Ливон ғәскәренең төп үҙенсәлеге - унда артиллерия иҫәбенең: баҫыу пушкалары һәм ҡул пищалдарының байтаҡ булыуы
Шул уҡ сығанаҡ рус көстәрен 30-40 мең тип баһалай. Был һан да, күрәһең, бик юғары. Рустар яғынан ысынбарлыҡта 6 мең самаһы яугир ҡатнашыуы ихтимал[1]. Ғәскәр составына Псков кенәзе И.И.Горбатый отряды һәм Мәскәү-Тверь отряды инә. Д. А. Пенько ғәскәрҙәрҙең баш воеводаһы була.
Һуғыш барышы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Рус ғәскәре ливон сигенә ике һыҙат менән бара: алдынғы рәттә псковсылар сыға, улар артынан мәскәүлеләр һәм тверлелар бара. Ливон ғәскәре, күрәһең, шулай уҡ алғы отрядҡа һәм төп көстәргә бүленә. Бәрелеш ике яҡ өсөн дә көтөлмәгән хәл була. Уларҙың алдынғы рәттәре ливон отрядтарын тиҙ һөжүм итә. Ошо һөжүм ваҡытында, йылъяҙма һүҙҙәре буйынса, псковлылар, егерме кешеһен юғалтып, күп ливонлыларҙы юҡ итә[2]. Алдынғы ливон отрядтары ҡаса, рус отрядтары уларҙы ҡыуа төшә. Әммә ливондарҙың төп көстәре паникаға бирелмәй. Улар артиллерияһын бороп алып яҡынлашып килгән псковлыларҙы утҡа тота. Тиҙҙән ут аҫтында ьөтә рус ғәскәре сигенә башлай. Ливондар һөжүмгә әҙерләнеп өлгөрмәгән икенсе һыҙатты утҡа тота, улар ҙа ҡаса. Рустар ташлап киткән йөктө эләктереп, ливондар сигенеүселәрҙе эҙәрлекләргә маташмай.
Рус ғәскәрҙәренең еңелеүенең сәбәбе, дошмандың артиллерияны оҫта ҡулланыуынан тыш, шулай уҡ Мәскәү-Тверь һәм Псковтың үҙ -ара килешеп эш итмәүҙәрендә һәм тарҡау булыуҙарында була.
Юғалтыуҙар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Псков посадсыһы Иван Теншиндан тыш, йылъяҙмалар Иван Борисовичтың Бороздиндың яу яланында һәләк булыуы хаҡында һөйләй. Ябай яугирҙәр араһында юғалтыуҙар "күп түгел" булараҡ баһалана[3]. Әммә иҫәпкә алғанда, был башланғысты тулыһынса алышта рус ғәскәрҙәрен биреү ливонец һуң, ул, әгәр ҙә ҙур юғалтыуҙар кисерә һәм, йәғни деморализовать .
Мәғлүмәттәр буйынса ливондар яғынан шулай уҡ юғалтыуҙар аҙ була.
Һуғыш эҙемтәләре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Серицалағы һуғыштан һуң Плеттенберг ғәскәрҙәре уңышһыҙ Изборскты алырға, ә һуңынан Бөйөк йылғаһы аша кисеүҙәрҙе биләргә маташа. Кисеү янында еңелгән ливондар көньяҡҡ борола һәм 7 сентябрҙә Утрау ҡалаһын яулай, унда 4 меңгә тиклем халҡы һәләк була[4]. Һуңынан ливон армияһында тоҡанып киткән эпидемия Плеттенбергты Ливонияға әйләнеп ҡайтырға мәжбүр итә. Литваларҙың ҙур булмаған отряды ливон ғәскәре киткәндән һуң Псков еренә килә һәм Опочка ҡәлғәһен уңышһыҙ яуларға маташа һәм сигенә.
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ Зимин А.А. Россия на рубеже XV-XVI столетий:(Очерки социально-политической истории). — М.: Мысль, 1982. — С. 190. Архивная копия от 22 июль 2011 на Wayback Machine
- ↑ Псковские летописи. Вып.2. — М., 1955. — С. 252.
- ↑ ПСРЛ. Т.VIII. Летопись по Воскресенскому списку. — СПб., 1859. — С. 341.
- ↑ Псковская летопись. — М., 1837. — С. 173.
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Алексеев Ю. Г. Походы русских войск при Иване III. — СПб.: СПбУ, 2007. — ISBN 978-5-288-04840-1. Архивная копия от 11 февраля 2009 на Wayback Machine
- Волков В.А. Войны и войска Московского государства. — М.: Эксмо, 2004. — ISBN 5-699-05914-8.
- Казакова Н.А. Русско-ливонские и русско-ганзейские отношения. Конец XIV — начало XVI в. — Л.: Наука, 1975.