Сәс
Сәс — кешенең башында үҫә торған мөгөҙ матдәнән ғибәрәт нәҙек кенә еп һымаҡ төктәр шәлкеме[1]; һаҡлау ҡатламы составында булған өлөшө, һөтимәрҙәрың тире ҡатламы эпидермис сығарылма. Хайуаның ҡуйы сәс ҡатламы йөнө йә тиреһе атала.
Мифологияла
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Сәс кеше тәненең үлемһеҙ өлөшө булып тора; ул кеше үлгәс тә үҫеүен бауам итә, шуға күрә кеше тәненең иң мифологик өлөшө булып тора. Сәс менән төрлө йола, ырым, тыйыуҙар бәйләнгән. Сәс — юлға сығыу, уңыш юрау, теге донъяға оҙатыу символы булып тора[2].
- Сәсте теләһә ҡайҙа ташларға ярамай, баш ауырый.
- Төшөңдә сәс күрһәң, бәхеткә.
- Сәс йолҡоу — нимәгәлер үкенеп, үҙеңде үҙең өҙгөләү.
- Сәскә сәс бәйләнеү — кейәүгә сығыу, өйләнешеү, бергә булыу.
- Сәс менән иҙән һепереү — ярарарға тырышып бөтә нәмәне эшләргә әҙер булыу.
- Сәс үрә тороу — ҡапыл бик ныҡ ҡурҡыу, аптырап ҡалыу[3].
Төҙөлөш
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Сәс башлыса кератин протеиндарынан һәм кератин менән бәйле протеиндарҙан (KRTAP) тора[4][5][6]. Кешенең геномы сәс эсендә төрлө һанда булған 54 төрлө кератин протеинын кодлай. Шул уҡ ваҡытта, кешеләр 100-ҙән ашыу төрлө KRTAP кодлай, улар сәс эсендә кератиндарҙы бәйләй. Кеше сәсендә KRTAP йөкмәткеһе 3%-тан кәмерәк, ә ехидна ҡаурыйҙарында 30-40%.
Сәс төшөү
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Сәс төшөү, шулай уҡ алопеция йәки түллеү тип тә билдәле, баштың йәки тәндең бер өлөшөндә сәстең юғалыуын күрһәтә. Гадәттә баш кәм тигәндә зыян күрә. Сәс төшөү бәләкәй генә булыуы йәки тулы организмды солғауы мөмкин. Йыш ҡына тап ошолай уҡ үлек йәки яралыу күҙәтелмәй. Ҡайһы бер кеше өсөн сәс төшөү психологик уңайһыҙлыҡ тыуҙыра ала.
Ирҙәрҙә сәс төшөү генетик факторҙар һәм ирҙәр гормоны дигидротестостерондың берлектәге йоғонтоһо менән бәйле тип һанала[7][8][9]. Ҡатын-ҡыҙҙарҙағы сәс төшөүҙең сәбәптәре билдәһеҙ булып ҡала.
Миҙгелле сәс төшөүҙең сәбәбе йыш ҡына сәстең үҫеү циклында ята[10][11]. Сәс фолликулдары үҫеү, ял итеү һәм төшөү фазаларын үтеп бара. Айырым ваҡытта күберәк сәс фолликулдары төшөү фазаһына күсә ала, был сәсҙең артыҡ төшөүенә килтерә[12][13].
Тыуым, ауыр операциялар, ағыуланыу һәм көслө стресс кеүек йәрәхәттәр телоген сәс төшөү тигән хәлгә алып килә ала[14][15], унда күп сәс бер үк ваҡытта ял итеү фазаһына күсә, был төшөүгә һәм һуңынан йәҙрәләнеүгә килтерә. Был торош шулай уҡ химия терапияһының бер эффекты булып тора — ул бүлеүсән рак күҙәнәктәренә тәьҫир итеп, шул уҡ ваҡытта сәс үҫеү фазаһына тәьҫир итә, һөҙөмтәлә химия терапияһы башланғас, сәстең яҡынса 90% тиҙ арала төшә.
Тышҡы һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Волос. Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона(недоступная ссылка)
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Толковый словарь современного башкирского литературного языка. (под. ред З.Г.Ураксина, 2005)
- ↑ Мифологический словарь башкирского языка (Ф.Г.Хисамитдинова, 2010)
- ↑ Толковый словарь современного башкирского литературного языка. (под. ред З.Г.Ураксина, 2005)
- ↑ Characterization of the human hair keratin-associated protein 2 (KRTAP2) gene family. www.mendeley.com. Дата обращения: 10 ноябрь 2024.
- ↑ Characterization of the Human Hair Shaft Cuticle–Specific Keratin-Associated Protein 10 Family. www.jidonline.org. Дата обращения: 10 ноябрь 2024.
- ↑ Structure and chemical composition of hair. crlab.com. Дата обращения: 10 ноябрь 2024.
- ↑ What is Male Pattern Hair Loss? hairlossclinic.ca. Дата обращения: 10 ноябрь 2024.
- ↑ What Is DHT? DHT & Hair Loss Explained. www.hims.com. Дата обращения: 10 ноябрь 2024.
- ↑ How to treat genetic hair loss or androgenic alopecia. traya.health. Дата обращения: 10 ноябрь 2024.
- ↑ The Untold Secret of Seasonal Hair Loss; What It Is and How to Stop It. goldielocks.com. Дата обращения: 10 ноябрь 2024.
- ↑ How To Overcoming Seasonal Hair Loss From Spring to Autumn. www.flymedi.com. Дата обращения: 10 ноябрь 2024.
- ↑ 8 Causes that May Be At the Root of Your Hair Loss. www.humnutrition.com. Дата обращения: 10 ноябрь 2024.
- ↑ How Certain Health Issues Trigger Hair Loss: Unveiling the Reasons. www.biomadam.com. Дата обращения: 10 ноябрь 2024.
- ↑ Baldness. findmeacure.com. Дата обращения: 10 ноябрь 2024.
- ↑ Causes of Hair Loss. hairtransplantandlaser.com. Дата обращения: 10 ноябрь 2024.
Был тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып Википедия проектына ярҙам итә алаһығыҙ.