Тучков буяны (пристаны)
| Иҫтәлекле урын | |||
Тучков буяны (пристаны)
| |||
 Здание Тучкова пенькового буяна. Фасад по Малой Неве. Фото 2009 года | |||
| Архитектура стиле | неоклассицизм | ||
| Статус |
| ||
 Тучков буяны Викимилектә
| |||
Тучков буяны (иҫкергән буян һүҙенән алынған — йылға пристаны; караптарҙан тауар бушатыу урыны[1]), XIX быуатта уны яңылыш «Бирон һарайы» тип йөрөткәндәр— элекке сүс склады бинаһы 1763-1772 йылда Кесе Нева йылғаһы үҙәнендәге утрауҙа төҙөлгән, - петербург иртә классик архитектураһы һәйкәле. Буян менән йылға ҡылымдары һәм утрауҙар араһы ХХ быуат башында күмелгән исем һәм «Тучков буяны» атамаһы ҡаланың яңы биләмәләһенә күсеп, хәҙерге Добролюбов проспекты менән төньяҡтан, Тучков урамы һәм Тучков майҙаны менән көнбайыштан, академик Лихачев майҙаны һәм Биржа күпере менән көнсығыштан һәм Кесе Нева менән көньяҡтан сикләнгән[2]. Мамыҡ (Ватный) утрауын да был киң кварталға ҡушыу планлаштырыла һәм бында музей-күргәҙмә комплексы булырға тейеш була; Беренсе донъя һуғышы башланыу сәбәпле был проект тормошҡа ашмай ҡала. xxi быуатта Тучков буянының көнбайыш өлөшөндә, элекке сүс складтары янында, «Юбилей» спорт комплексы һәм «Спорт» метро станцияһы урынлашҡан. Уның көнсығыш өлөшө төҙөлөш майҙаны булып тора — бында Ғәмәли химия институтының һүтелгән корпустары урынында хәҙерге заманса ландшафт паркын төҙөү планлаштырылған, уны онлайн-тауыш биреү һөҙөмтәләре буйынса шулай уҡ Тучков буяны тип атарға хәл ителгән.
Тучков сүс буяны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Кесе Нева үҙәнендәге утрау (артабан уны Тучков буян тип атағандар) 1726 йылда һыу баҫҡандан һуң барлыҡҡа килгән. Бер аҙҙан утрауҙа пристань булдырғандар, ә 1735 йылда — сүс складтары ҡоролған. xviii быуат уртаһында был урын Тучков тигән исемен ала — бында Петроград утрауын Васильевский утрауы менән тоташтырған Тучков күпере төҙөлә, ә уны төҙөүсе Авраам Тучков булған. 1761 йылдың 29 июнендә[3] Анна Иоанновна ваҡытында төҙөлгән ағас ҡаралтылар янып юҡҡа сыҡҡан, 1763-1772 йылда хәрби инженер М. А. Деденев проекты буйынса келәт урынында таш юина ҡалҡып сыға (1763), А Ринальди проектты әҙерәк үҙгәрткән[4]. Шул уҡ йылда, буян эргәһендә үк, Дьяков Ринальди проекты буйынса Кенәз Владимир соборын төҙөгән.
Буян фасадтары, Васильевский утрауына табан ҡәтғи симметриялы итеп төҙөлгән. Үҙәгендә — ыҡсым ике ҡатлы күләмле важня (ауырлыҡ контораһы), уңдан һәм һулдан — дүрт ҡатлы склад корпустары, улар важня менән япмалы галерея менән тоташҡан. Проект буйынса склад ике ҡатлы булырға тейеш була; тик һәр береһе төҙөлөш барышында тағын да ике ҡатҡа бүленә. Төньяҡтан, Петроград утрауы яғынан, важняға юғалтылған ике ҡатлы, йыуантыҡ шоф бинаһы -сүсте һәм етенде таҙартыу өсөн бина - терәлеп тора[4].
Буян бинаһы һары төҫтә була. [5].
Буян 1917 йылдағы революцияға тиклем порт хеҙмәттәре ҡарамағында була (башта импераатор хеҙмәтәре, xx быуат хеҙмәттәре ҡарамағында)[5]) һәм тәғәйенләнеше буйынса склад итеп файҙаланыла, халыҡ чиновниктары һәм архитекторҙары араһында "Бирон һарайы" тип аталып йөрөтөлә[6].
Биләмәләрҙе киңәйтеү
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]XIX быуат аҙағына тиклем Тучков буяны утрауҙары сылбыры һәм Биржа күпере территориялары тәртипһеҙ үҙгәреп торған була; утрауҙар картаһы яҙылышы ла XVIII—XIX туҡтауһыҙ үҙгәреп торған, 1858 йылда ғына Мамыҡ утрауы территорияһы формалашҡан[7]. Петроград утрауының яр һыҙаты тәбиғитөҫөндә торған[6]. Уның төньяҡтағы һаҙлыҡлы урындары Мокруши тип атала. Бында 1840 йылдаАлександровский һәм Петровский парктары булдырыла, ә 1860-сы йылдарҙа йылға ының яры буйлап Александровский (хәҙер Нева проспекты) проспекты һалына[6]. Артабанғы ун йыллыҡта Мокрушиҙа төҙөлөш әүҙем башлана, 1880 йылда Александр II бындағы бәләкәй утрауҙарҙы Петроград утрауы менән ҡушырға бойороҡ бирә һәм проект планын раҫлай. Ҡаланың яңы территорияһында, Александровский проспектынан көньяҡта, дөрөҫ формалы дүрт квартал барлыҡҡа килергә тейеш була[5].
1880 йылдағы проект тормошҡа ашырылмай. Тучков буяны эргәһендәге өс утрауҙа ҡала декоратив үҫемлектәр питомнигы урынлаша, 1896-1897 йылдарҙа Мамыҡ утрауында Р. Р. Марфельд проекты буйынса ҡаҙна шарап һәм араҡы склады төҙөлә [8]. 1902-1905 йылдарҙа Тучков буяны дамбаһы киңәйтелә һәм Петроград утрауы менән тоташтырыла; 1908 йылда Николай II Петроград утрауын киңәйтеү проектын икенсе тапҡыр рәсми раҫлай[2]. 1911 йылда Тучков буяны ҡылымдары араһы һәм Петроград утрауы ташылған ер менән күмелеп тоташтырыла; айырым утрау булып бары тик Мамыҡ утрауы ғына ҡала[2]. Петроград утрау территорияларында Беренсе бөтә донъя һуғышы осоронда бары тик ҡала питомнигы ғына урынлашҡан була; тик xx быуат уртаһында ғына бында әүҙем төҙөлөш башлана.
Үҙгәртеп төҙөкләндереү проекты
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
XХ быуат башында Петроград яғында ҡаланың яңы мәҙәни үҙәге барлыҡҡа килә. ул халыҡ массаларына йүнәлтелгән. 1897 йылда Александровский паркы территорияһында беренсе зоосад эшләгән. 1899-1900 йылдарҙа Халыҡ йортоноң беренсе сираты сафҡа индерелә. 1899 йылда айыҡлыҡ йәмғиәте ҡарамағындағы Петровский паркында, театр, кәмә станцияһы һәм карусель булдыырыла..
Байрам ваҡытында күп тапҡыр әйтелгән тәҡдимдәр әҙерләү двухсотлетие Петербургта ойошторолған «бирон һарайында» ҡала музейы. 1904 йылда с. а. Тарасов ҡалаһы архивында уның урынлаштырырға тәҡдим итә[3]. 1905 йылда Тарханов и. р. ойоштороу тәҡдим ижтимағи-спорт үҙәге, 1906 йылда и. е. Репин буян тип һорай бина художество күргәҙмәһе даими тапшырыуҙар[9]. Аҙаҡ, биләмәләр буйынса саралар ҡылым засыпка һәм киңәйтеү, ҡала хакимиәте һәм йәмәғәтселек менән шөғөлләнә үҙәге проект «яңы» буян туч — күперенә тиклем тучка биржаһында тора. Яҙмыш уҡ «иҫке» буян, Дьяков төҙөү һәм Ринальди, тик хәл килә: уны һүтеп, ҡалаға өсөн яңы мөмкинлектәр ҡарап кәмһеткәндәр бинаһында музей-күргәҙмә комплексы[10]. Буян һаҡлау йәки боҙоуҙар тураһында бәхәстәр дауам итә, һәр хәлдә, 1915 йылда тиклем[11].
Совет осоро һәм хәҙерге заман
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Мамыҡ утрауындағы элекке араҡысклад бинаһында 1919 йылда Ғәмәли химия институты. Петроград һәм Мамыҡ утрауҙры араһындағы канал ер менән күмелгән (1942 йылдан алда); Добролюбов урамының йоп һанлы яғында һаман да питомник торғана. Сәнәғәт корпустары һүтелмәгән[12]. 1958-1960 йылдарҙа питомниктың көнсығыш өлөшөндә институттың яңы корпустар бетондан төҙөлә; көнбайыш өлөшөндә «Юбилей» спорт комплексы (1967) һәм «Спорт» метро станцияһы (1997) барлыҡҡа килә.
Мамыҡ утрауының тарихи комплексы мәҙәни мираҫ объекты булып бары тик 2001 йылда ғына таныла һәм кәртәләп алына.
Мәҙәниәттә
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- «Тучков буяны янындағы Кесе Нева» картинаһы (рәссамы - А. Беггров, Санкт-Петербург Тарих музейында)[13].
Иҫкәрмә
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Большой толковый словарь / ред. С. А. Кузнецов. — Норинт, 2008. — ISBN 5-7711-015-3.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Басс, 2010
- ↑ 3,0 3,1 Басс, 2010, с. 321
- ↑ 4,0 4,1 Басс, 2010, с. 317
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Басс, 2010, с. 319
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Басс, 2010, с. 318
- ↑ Басс, 2010, с. 318—319
- ↑ Лущеко, Е. С. Второй казённый винный склад // Адреса СПБ. — 2006. — № 24/36. Архивировано из первоисточника 25 декабрь 2017.
- ↑ Басс, 2010, с. 323, 324
- ↑ Басс, 2010, с. 323
- ↑ Басс, 2010, с. 324
- ↑ 12,0 12,1 Набережная Европы. karpovka.net. Дата обращения: 28 июнь 2014.
- ↑ Чепель А. Катали и крючники // Санкт-Петербургские ведомости. — 2020. —15 мая.
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Басс, В. Петербургская неоклассическая архитектура 1900-1910-х годов в зеркале конкурсов. — Издательство Европейского университета в Санкт-Петербурге, 2010. — С. 317—325. — 488 с. — ISBN 978-5-94380-093-1.
- Памятники архитектуры и истории Санкт-Петербурга. Петроградский район / Под ред. Б. М. Кирикова. — СПб.: Коло, 2007. — С. 115—123. — 584 с. — ISBN 5-901841-21-2.