Эстәлеккә күсергә

Хәсән Хәмиҙулла

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Хәсән Хәмиҙулла
Зат ир-ат[1][2]
Гражданлыҡ  Финляндия
Тыуған көнө 1900
Тыуған урыны Актуково[d], Уразовский сельсовет[d], Краснооктябрьский район[d], Түбәнге Новгород өлкәһе
Вафат булған көнө 1988
Вафат булған урыны Хельсинки, Финляндия
Һөнәр төрө яҙыусы, шағир

Хәсән Хәмиҙулла (Хәсән Хәмидулла, 1895 йылдың 25 ноябре, Актук, Түбәнге Новгород губернаһы, Россия империяһы - 1988 йылдың 6 октябре, Хельсинки, Финляндия[3]) - фин татары йәмғиәт эшлеклесе, татар телле яҙыусы, журналист. Ул китаптарын үҙ нәшриәтендә татар телендә баҫтырып бушлай тарата торған була.[4]

Биографияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Хәсән Низаметдин улы Хәмиҙулла 1900 йылның 25 ноябрендә Нижгар губернаһының Сергач өйәҙе Яңыпар (Актук) ауылында тыуған. Ауыл мәҙрәсәһендә белем ала.

Хәсән Хәмиҙулла ғаиләһе Бөйөк Финляндия кенәзлегенә Түбәнге Новгород губернаһы Актук ауылынан 1915 йылда күсенеп килә. Уның бабаһы ә Финляндияла 1860 йылдарҙан менән йәшәй торған була. Ғаилә 1923 йылға тиклем Терийоки ҡалаһында, артабан ОуУлу һәм Кеми шәһәрҙәрендә йәшәй. Ҡайһы бер йәнлектәрҙә кибете тота. 1925-1927 йылдарҙа Төркиядә хәрби хеҙмәттә ҡапма-ҡаршы булып Финляндияға ҡайта. Хәмиҙулла тиҫтә йылдар дауамында Кемила һәм электротехник радиотехник бизнес менән идара итә, ул һуғыш ваҡытында шулай уҡ фин һәм немец армияларын электр йыһаздары, батарейҙа һәм двигателдәре менән тәьмин итә.

1950 йылдан Хәмиҙулла Хельсинкиҙа йәшәй һәм Tehowatti исемле ҙур булмаған магазин тота.[4] 1980-се йылдарға уның электр энергияһы эшләп сығарыу буйынса үҙ бизнесы була.[5]

Ул шулай уҡ фин Ислам йәмғиәтенә йоғонто яһаусыларҙан була.[6] Үҙ ғүмере эсендә ул Мәккәгә ике күмәк сәйәхәт итә.[5] 1988 йылдың 6 ноябрендә вафат була.

Әҙәби хеҙмәте

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Үҙенең туған теленән тыш Хәмиҙулла фин, швед, инглиз, гус һәм төрөк телдәрендә һөйләшкән. 1925 йылда әҙәби ул эшсәнлеген Кемдәге «Mägrifät» татар телле газетаһының унике томын баҫтырып сығарыу итеүҙән башлай. Хәмиҙулла үҙ нәшриәтендә күп йылдар дауамында, тарих һәм мемуарҙарҙан башлап, Ислам дини әҙәбиәтенә тиклем, үҙе яҙған күп һанлы китаптар брошюралар һәм баҫтырған. Ул шулай уҡ пьесалар һәм ижади йыйынтыҡтар кеүек нәфис әҙәбиәт яҙған. 1943-1977 йылдарҙа «Шимал осҡондары» журналын сығара.

Акту ауыл тарихын («Yañapar tārhihi», 1954), татар мәҡәлдәре һәм халыҡ йырҙары йыйынтыҡтарын әҙерләй. 1943 йылда Хәмиҙулла Кемда 1897 йылда нәшер ителгән 20 000 данала ғәрәп телле Коръән баҫмаһын сығара. Ул Ҡыҙыл Армияның Финляндия һәм Германиялағы мосолман солдатлар араһында таратыла. Ҡөрьәндең икенсе баҫмаһы 1969 йылда баҫыла. Хәмиҙулланың иң беренсе баҫмалары ғәрәп хәрефтәре менән яҙылған, әммә һуңыраҡ ул ғәрәп һәм латин алфавиттарын менән бер үк тексты ҡабул итә. Ул 1970 йылдар аҙағына ҡәҙәр актив рәүештә баҫма эшен дауам итә, шулай уҡ фин телендәге иң киң билдәле «Nyyrikki» журналы өсөн мәҡәләләр ҙә яҙған. Үҙенең мәҡәләләрен, әҙәби әҫәрҙәрен фин теленә тәржемә итеп баҫтырған.

Х.Хәмиҙулла 1985 йылда Финляндия яҙыусылар ойошмаһына ҡабул ителә.

Эштәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

История, воспоминания и т.д.

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Yañapar tarïhï : Aktukin kylän historia : 1667–1919(Helsinki, 1954).
  • Nik alay? Yazuçïnïn üz tärğümä-i ḥālendän 1-7. Finlandiyä möselmanlarïnïn tāriḫ materiallarï / Miksi niin? Kirjoittajan oma elämänkerrasta osat 1-7. Aineksia Suomen muslimien historiaan. (Helsinki 1962-1977).
  • Ḥāğğ ḥāṭiräläre / Hac hatırelerı / Pyhänmaan muistoja 1-2 (Helsinki 1968-1971).
  • Baṣïlmïyča qalganlar / Basılmıçe kalganlar ("Painamatta jääneitä").
  • Ḥasan Niẓāmeddīn Ḥamīdullāh äsärläre / teokset 1-5.
  • İsem könläre kalindarï / Isım könläre kalendarı / Musulmaanien nimipäiväkalenteri (Kemi 1948).
  • Finlandiyä möselmānlarïnïñ telefon kataloġï / Telefon katalogı / Suomen musulmanien puhelinluettelo (1971-1972, 1974, 1977, 1980).
  • Tellär tārīhï / Teller tarıhı / Kielten yleistä historiaa.Hamidullan uusintapainos Kazanissa 1909 ilmestyneestä vihkosesta (Helsinki 1960).

Журналы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Mä'rifät / Mägrifät ("Valistus") 1 - 12 (Kemi 1925)
  • Šimāl očqonlarï / Šimāl ocqonlarï / Şimal oçkunları / Revontulet 1945 -1977. Kahdeksan numeroa, ensin Kemissä (1-2) ja sitten Helsingissä.

Рассказы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Yoldozlarġa säyāḥat / Yulduzlarga seyehat / Retki tähtiin (Kemi 1947).
  • Täqdīr qaršïnda. Berenče dönya ṣuġïšï vāqï`alarïndan. / Tekdir karşında / Tuomion edessä. Kertomus ensimmäisen maalmansodan ajoilta (Helsinki 1950).
  • Möhāğïr bäḥete (Mohacır behıtı / Pakolaisen onni(Helsinki 1953).

Стихи, пьесы, пословицы

  • Ḥayrülnisā / Haırünnisa (Kemi 1943).
  • İlhām yimešläre / Ilham yımışlerı / Lahjan hedelmät 1 - 9 (1925-1945) - ilmestyivät Helsingissä 1969-1970.
  • Tormoš moñlarï. Ši'ir / Tormuş moñları. Șıyirlar ("Elämän murheet. Runoja") Helsinki 1973.
  • Vaẓï'yät ečendä / Vaziyet içinde. Şiyırlar. ("Tilanteen mukaan. Runoja") Helsinki 1973.
  • Yöräk ärnüläre. Ši'irlar / Yörek Ernülerı ("Sydän suruja") Helsinki 1980.
  • Borongï kartlar süze / Burungı kartlar / babaylar süzı / Vanhoja sanaparsia. Helsinki 1951, 1977.
  • Tatar halïq ğïrlarï häm moňlarï 1 / Tatar halik moňları 1 ("Tataarien kansan lauluja ja sävelmiä 1")Helsinki 1975.
  • Özölgän ömid / Özülgen ömid / Katkennut unelma on 5-näytöksinen draama. Helsinki 1960.
  • Behitsizlär ("Onnettomat") Helsinki 1973.
  • Mökter babay ("Mökter pappa") Helsinki 1973.
  • Qaraq / Karak ("Varas") Helsinki 1974.
  • Aldïm birdem / Aldïm birdım ("Avioliittosopimus")Helsinki 1976.

Религиозная литература

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Kälām-i šärif: Qur'ān-i kärīm / Kur'ani Kerim (Kemi 1943, toinen versio Helsinki 1969).
  • Täfsīr-i No'mānī ("Nu'mānin kommentaari")Helsinki 1958.
  • Yaña īmān šartï häm belemleklär / Yaña iman şartı hem blımkler / Uskonnon ehdot - İsm-i e'aẓam / İsmü eazam ("Ylevin nimi") Helsinki 1955, 1968.
  • Vaq sürälär häm do'ālar / Uak Süreler hem Doalar / Rukouksia. Ğom'a ḫoṭbalarï 1 / Cuma hotbaları 1 / Perjantaisaarnoja (Helsinki 1973).
  • Vä'azlar - ḫoṭbalar. Ğom'a ḫoṭbalarïnïñ dävāmï / Veazlar Hotbalar. Cuma hotbalarının 2 - 6 (Helsinki 1974).
  • Yāsīn-i šärif / Yasın / 36:s Süre (Koran) ("YS", Koraanin 36. suura) Helsinki 1966.
  • Yāsīn-i šärif / Yasın şerif (Helsinki 1975).
  • Namaz ("Rukous") Helsinki 1973.
  • Täübä do'āsï / Tevbe doası ("Katumusrukous")Helsinki 1975.
  • Latinča döröst uqur öčön namāz süräläre / Latinča döröst ukïr öçön Namaz syreler (Ramazan ayï ḥörmätenä / "Ramazan kuun kunniaksi") Helsinki 1976.
  • Täbärek. El-mülk süräse / Tebarek. Kor'an: Elmük sürese ("Surat al-mulk. Valtiuden suura") Helsinki 1978. [7]

Сығанаҡтар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Harry Halén, Suomen tataarit [The Finnish Tatars.] ln: Suomi-Maa, kansa,kulttuuri. Laura Kolbe & Markku L,öytönen, eds. Helsinki: Suomalaisen Kirjallisuuden Seura, 1999, pp.327-344.

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ https://biografiasampo.fi/henkilo/p6351
  2. ↑ Kansallisbiografia (фин.) / под ред. M. Klinge — Suomalaisen Kirjallisuuden Seura, Suomen Historiallinen Seura. — ISSN 1799-4349
  3. ↑ Hasan Hamidullan kuolinilmoitus(недоступная ссылка) (maksullinen artikkeli) Helsingin Sanomat 8.10.1988, HS Aikakone. Viitattu 23.5.2018.
  4. ↑ 4,0 4,1 Hamidulla, Hasan (1895-1988). Kadriye Bedretdin. 17.8.2010 (päivitetty 29.1.2020)
  5. ↑ 5,0 5,1 Ilkka Malmberg: Hamidullan "kultakaivos" löytyi Suomesta(недоступная ссылка) (maksullinen artikkeli) Helsingin Sanomat 2.6.1982, s. 16, HS Aikakone. Viitattu 23.5.2018.
  6. ↑ Suomen Islnm-seurakuntø 1925-1975. [The Finnish Islam Congregation 1925 - 1975.1 [Preface by:] Abdullah Ali & Haider Karatau & Okan Dat¡er. Helsinki 1975.
  7. ↑ Bedretdin, Kadriye: Hasan Hamidulla - Tataarikirjailijan elämä. Suomen Itämainen Seura, Helsinki 2021. ISBN 978-951-9380-92-8
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Хәсән_Хәмиҙулла&oldid=1201081» битенән алынған