Һарытау затлы ҡыҙҙар институты

Тышҡы һүрәттәр
	Протоиерей Соколов

Һарытау затлы ҡыҙҙар институты
	Һарытау затлы ҡыҙҙар институты
Дәүләт	Рәсәй
Административ-территориаль берәмек	Һарытау
Мираҫ статусы	Төбәк әһәмиәтендәге Рәсәй мәҙәни мираҫ объекты[d]
	Һарытау затлы ҡыҙҙар институты Викимилектә

Һарытау Мария затлы ҡыҙҙар институты — рус. Саратовский мариинский институт благородных девиц — Рәсәй империяһының һарытауҙағы ҡатын-ҡыҙҙар мәғариф учреждениеһы (затлы ҡыҙҙар институты).

Ойошторолғандан алып институт 56 сығарылыш яһаған, уны 1200-гә яҡын тәрбиәләнеүсе тамамлаған.

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1839 йылдың декабрендә Һарытау дворяндарының губерна съезында «дворянлыҡ иғәнәләре иҫәбенә етешһеҙ йәшәгән дворяндар балаларына белем һәм тәрбиә биреү өсөн» институт булдырыу тураһында ҡарар ҡабул ителә^[1]. Ошо уҡ документта Бөйөк кенәзбикә Мария Николаевнағаяңы булдырылған белем биреү учреждениеһын үҙ ҡанаты аҫтына алыу үтенесе менән мөрәжәғәт тә беркетелә.

Һарытау губернаторы Власов Дмитрий Яковлевич^[2] һәм Рәсәй империяһының эске эштәр министры граф Строганов Александр Григорьевич ҡатнашлығында Һарытау дворяндары ҡарарына ҡул ҡуйыла һәм яңы институт ойоштороуға тотоналар.

Аҡса йыйыу башлана, был эш 1850 йылдар башына тиклем дауам итә. 1854 йылда Һарытауҙың беренсе гильдия сауҙагәре Василий Викулович Гудков^[3]үҙенең әсәһе Пелагея Мнемоновна менән берлектә 1858 йылдың яҙына бинаны тулыһынса әҙерләү йөкләмәһе ала^[1].

Башта Һарытау институтында уҡыу алты йыл дауам итә; 1875 йылда уҡыу мөҙҙәте ете йылға тиклем арттырыла. Шуныһы ҡыҙыҡ: сығарылыш синыфы — беренсе, ә башланғыс синыф етенсе тип һанала.^[1]

1857 йылдың көҙөнә, вәғәҙә ителгәндән алда, институттың яңы бинаһы һалынып бөтә, һәм 23 сентябрҙә институтты Челюсткинанан ҡуртымға алынған йорттан яңы бинаға күсерәләр, шунда ул 1918 йылға тиклем эшләй. Яңы бинала тәрбиәләнеүселәрҙең тәүге сығарылышы 1860 йылда үткәрелгән.

Институттың матди хәле[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һарытау затлы ҡыҙҙар институты үҙенең эшмәкәрлек барышында төрлө яҡтан килгән ярҙам аҡсаһы иҫәбенә йәшәгән. Төп сығанаҡ — Һарытау дворяндары ҡарары буйынса йыйылған 300 000 һумлыҡ төп капиталға проценттар. Процент суммаларына өҫтәмә рәүештә институт йыл һайын шәхси кешеләрҙән һәм институт ҡарамағындағы ерҙе ҡуртымға биреүҙән килем алған. Институт файҙаһына шәхси иғәнәләр килеп торған, шулай уҡ уҡыу өсөн түләү ҙә булған. Һарытау алпауыты, отставкалағы майор Сергей Васильевич Колычев, үҙенең васыятына ярашлы, Балашовка өйәҙендә ҙур ер биләмәһен, ерҙе ҡуртымға биреп, етешһеҙ йәшәгән дворяндар балаларына белем һәм тәрбиә биреү өсөн тотонорға институтҡа бүләк итеп ҡалдыра^[1]

Институтта яҡшы уҡыған тәрбиәләнеүселәргә стипендиялар бирелә.^[1]

Затлы ҡыҙҙар институтында һуңғы сығарылыш 1917 / 18 уҡыу йылында була, шунан һуң ул ябыла.

Биналары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Институт бинаһы совет осоронда төрлө ойошмалар өсөн файҙаланыла.

Әлеге ваҡытта әүәлге Мария затлы ҡыҙҙар институты бинаһы мәҙәни мираҫ объекты тип танылған, бина ҡабырғаһында был хаҡта иҫтәлекле таҡтаташ ҡуйылған^[4]

Институттың төп бинаһы һигеҙ гектарҙан ашыу майҙандағы усадьбала урынлашҡан булған. Институт тирәһе ике метр бейеклектәге таш ҡойма менән уратып алынған.

Усадьба биләмәһендә шулай уҡ канцелярия, уҡытыусылар һәм техник персоналдың фатирҙары, мунса, кер йыуыу, киптереү урындары, келәт, мөгәрәптәр, ат һарайы һәм аҙбарҙар урынлашҡан һәм бик күп төкөтмәләр менән флигелдәр булған. Бөтә институт голландка мейестәре һәм үҙәк һыу йылытыу системаһыменән йылытылған. Кәрәсин лампалары менән яҡтыртылған, 1910-сы йылдар башында электр лампалары ҡуйылған.

Институт сиркәүе[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Институтта Мария Магдалина хөрмәтенә аталған йорт сиркәүе тәүҙә өсөнсө ҡаттағы махсус бүлмәлә урынлашҡан, әммә 1897 йылда йорт таш төкөтмә эшләнеп, шунда күсерелгән.

1995 йылда Һарытау епархияһы сиркәү бинаһын Рус православие сиркәүенә кире ҡайтарыуҙы юллай башлай. 2004 йылда бина епархия ҡарамағына тапшырыла, унда тәүге ғибәҙәт ҡылыу 2005 йылдың 27 февралендә башҡарыла.^[5]

2005 йылдан әлеге ваҡытҡа тиклем биналарҙы ремонтлау һәм тергеҙеү эштәре бара.

Сығанаҡтар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

М. Ив. Теодоровичъ, инспекторъ классовъ. Исторія Саратовскаго Маріинскаго Института благородныхъ дѣвицъ. 1854—1916 г. Саратовъ. Типографія Губернскаго Земства. 1916..^[6]