Бөрсәләр

Бөрсәләр
Растрлы электрон микроскопта яһалма яҡтылыҡта эшләнгән бөрсә рәсеме
Фәнни классификация
арауыҡтағы ранг Домен:  Эукариоттар Батшалыҡ:  Хайуандар Суб-батшалыҡ:  Эуметазойҙар Тип/Бүлек:  Ике яҡлы - симметриялы Ярым бүлек:  Беренсел ауыҙлылар Рангаһыҙ:  Ҡау һалыусылар Тип:  Быуынтыҡ аяҡлылар Ярым тип:  Трахеялылар Юғары класс:  Алты аяҡлылар Класс:  Бөжәктәр Подкласс:  Асыҡ яңаҡ һөйәклеләр Инфракласс:  Ҡанатлы бөжәктәр Инфракласс:  [[Neoptera|Яңы ҡанатлы бөжәктәр ru:Новокрылые насекомые]] Без ранга:  Antliophora Отряд:  Бөрсәләр
Халыҡ-ара фәнни исеме
Siphonaptera Latreille, 1825
Ғаилә
Ancistropsyllidae Ceratophyllidae Chimaeropsyllidae (Hypsophthalmidae) Coptopsyllidae Ischnopsyllidae Hystrichopsyllidae (Ctenopsyllidae) Leptopsyllidae (Amphipsyllidae, Dolichopsyllidae, (рус. ) Lycopsyllidae Macropsyllidae Malacopsyllidae Pulicidae Pygiopsyllidae Rhopalopsyllidae Stephanocircidae Stivaliidae Tungidae Vermipsyllidae Xiphiopsyllidae
Викитөркөмдә Систематика Викиһаҡлағыста рәсемдәр ITIS   152732 NCBI   7509

Бөрсәләр (лат. Siphonaptera — бор. грек. σίφων — насос, ἄπτερον рус. Блохи  — ҡан һурыусы ҡанатһыҙ бөжәктәр отряды. Ҡоштар һәм имеҙеүселәрҙең күп төрҙәренең ваҡытлы паразитлары.

Төрлө сығанаҡтар буйынса, донъя фаунаһында 1050 -нән алып 1800 -гә төр бѳрсә һанала. Улар араһында кеше (Pulex irritans), бесәй һәм эт (Ctenocephalides felis һәм Ct. canis), ваҡ имеҙеүселәр (Ceratophyllus penicilliger, C. turbidus, Leptopsilla bidentata), ҡош бөрсәләре (Ceratophyllus gallinae, C. styx, C. hirundinis) бар.

Ҙурлығы 3-тән алып 7 мм-ға ҡәҙәр. Һарынан алып ҡуйы ҡоңғорт төҫкә ҡәҙәр. Кәүҙәһе ян-яҡтан ҡыҫылған, ныҡ хитинланган, күп һанлы төктәр һәм нескә сәнскеләр менән ҡапланған һәм хайуан йөндәре, ҡош ҡаурыйҙары араһында йөрөргә яйлашҡан. Ҡанаттары юҡ. Башында бер пар ябай күҙе (борсадарҙың ҡайһы берҙәре һуҡыр), өс быуынлы бер пар мыйыҡсаһы бар, ауыҙ аппараты ҡаҙап һурыуға яраҡлашҡан. Өс күкрәк сегментына өс пар аяҡ ялғана. Артҡы пар аяҡтары оҙонораҡ һәм улар һикереүгә яйлашҡан. Ҡан менән генә туйына. Инә бѳрсәләр кеше һәм хайуандар йәшәй торған урындарҙа 0,5 мм ҙурлыҡтағы оҙонса түңәрәк аҡ күкәй һала. Ояла 3-тән алып 5-кә ҡәҙәр күкәй була (бѳрсәләр үҙ ғүмерендә 450-гә ҡәҙәр күкәй һала ала). Уларҙан етлеккән бѳрсә тиҙәктәре (сөнки уларҙа органик ҡалдыҡтар һәм эшкәртелеп бөтмәгән ҡан була) менән туйыныусы хәрәкәтсән селәү һымаҡ личинкалар сыға. Үҫеш процессында личинкалар өс тапҡыр ҡабыҡтарын алыштыра, үҫештең һуңғы стадияһында ау ҡуҙаһы менән сорналған хәрәкәтһеҙ ҡурсаҡҡа әйләнәләр. Бѳрсәләрҙең ғүмер оҙонлоғо бер нисә айҙан 3 йылға тиклем.

Бөрсәләр — түләрәмә, талпан энцефалиты, сальмонеллёз, пастереллёз, бруцеллёз һ.б. ауырыуҙарҙы таратыусылар.

Сығанаҡ

• Татар энциклопедияһы. Ҡазан, 2008 2013 йыл 7 декабрь архивланған. (тат.)

Әҙәбиәт

• Сазонов О. Н. Блохи // Переносчики возбудителей природноосаговых болезней. М., 1962;
• Назарова И. В. Блохи Волжско-Камского края. М., 1981.