Эстәлеккә күсергә

Плёс (ҡала)

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Плёс
Байраҡ[d]
Нигеҙләү датаһы 1410
Рәсем
Дәүләт  Рәсәй[1]
Административ үҙәге Плёсское городское поселение[d][1]
Административ-территориаль берәмек Плёсское городское поселение[d][1]
Халыҡ һаны 1362 кеше (1814)[2],
1681 кеше (1826)[2],
2330 кеше (1848)[2],
2400 кеше (1856)[3],
2793 кеше (1861)[2],
2200 кеше (1897)[3],
2100 кеше (1931)[3],
3559 кеше (1939)[4],
4000 кеше (1959)[3],
3509 кеше (1979)[5],
3615 кеше (1989)[5],
4000 кеше (1992)[3],
3800 кеше (1996)[3],
3600 кеше (1998)[3],
3400 кеше (2001)[3],
2790 кеше (2002)[6],
2800 кеше (2003)[3],
2700 кеше (2005)[3],
2600 кеше (2006)[3],
2600 кеше (2007)[3],
2541 кеше (2009)[7],
2340 кеше (2010)[5],
2300 кеше (2011)[3],
2248 кеше (2012)[8],
2196 кеше (2013)[9],
2089 кеше (2014)[10],
1984 кеше (2015)[11],
1893 кеше (2016)[12],
1796 кеше (2017)[13],
1766 кеше (2018)[14],
1751 кеше (2019)[15],
1732 кеше (2020)[16],
1896 кеше (2021)[17]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 140 метр
Почта индексы 155555
Урындағы телефон коды 49339
Карта
 Плёс Викимилектә

Плёс — ҡала (1925[18]), Плес ҡала биләмәһе муниципаль берәмегенең административ үҙәге, Рәсәйҙең Иваново өлкәһендәге Приволжский районы составында тора. Иваново өлкәһенең иң мөһим мәҙәни, тарихи һәм туристик үҙәге, ҡала, шул иҫәптән федераль әһәмиәткә эйә булған тарихи биләмәләр исемлегенә индерелгән[19].

Географияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иваново өлкәһенең төньяғындағы Волга убаһында(Горький һыуһаҡлағысы), Шохонка йылғаһы тамағында (Волганың уң ҡушылдығы) урынлашҡан. Ҡаланың бейек нөктәһе — Волга йылғаһы. кимәленән 54 метрҙа урынлашҡан. Район үҙәгенә тиклем лыҫлығы (автотрассалар буйлап) — Приволжскиға тиклем 18 км, өлкә үҙәге — Ивановоға тиклем 69 км, илдең баш ҡалаһы — Мәскәүгә тиклем 396 км[20]. Халҡы — 1796 кеше (2017 йыл) Плес ҡалаһында түбәнгәрәк сөңгөллө сәнәғәт предприятиелары юҡ.

Тарих

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Плес беренсе тапҡыр «Новгород йылъяҙмаһында» 1141 йылда телгә алынған, нигеҙләнеүенең аныҡ датаһы билдәле түгел. 1238 йылдың февралендә һөжүм ваҡытында ҡаланың ҡәлғәһен Батый.емергән. 1410 йылда, Мәскәү кенәзе Василий I, Дмитрий Донскойҙың улы, татар ханынан ҡасып, Костромаға килә һәм бында таможня-нығытма төҙөргә бойора, застава ҡарауылы булдыра, сөнки бында Волга туп-тура аға, ә был дошман килгәнде бик алыҫтан уҡ күрергә мөмкинлек бирә.

1469 йылдар тирәһенды ҡалаға Афанасий Никитин килә, ул был турала үҙенең «Хожение за три моря» юл яҙмаларында телгә ала[21].

1778 йылда Плес Кострома наместниклығының өйәҙ ҡалаһына әүерелә. Ҡалала киндер фабрикаһы, ике һыра ҡайнатыу заводы, 10 тимерлек, ҡаҙна тоҙ склады, сауҙа кибеттәре булған. Бынан батша өҫьтәленә балыҡ ташылған. 1812 йылда Плес ҡалаһы кострома халыҡ ополчениеһы отрядтары формалаштырыу үҙәктәренең береһенә әүерелә. Иваново сәнәғәтенең интенсив үҫеше арҡаһында Плес ҡалаһында 1871 йылда Иваново — Кинешма тимер юлы төҙөлә, ә уға тиклем ҡалаға Волга йылғаһы буйлап ҡына килгәндәр.

Иҫтәлекле урындар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Музей һәм күргәҙмәләр залы
  • 1982 йылда ҡалала Плес дәүләт тарихи-архитектура һәм һынлы сәнғәт музейы-ҡурсаулығы барлыҡҡа килә.әлеге ваҡытта уның менән Исаак Ильич Левитандың йорт-музейы берләшкән[22], Пейзаж музейы(1997 г.)[23], унда даими эшләүсе «Иваново крайына художество кәсептәре» экспозиция бар[24].[25].
  • Ҡалала шәхси музейҙар ҙа эшмәкәрлек алып бара: Боронғо ғаилә музейы, тәүтормоштағы балыҡсылыҡ музейы, А. И. Тимофеевтың йорт-музейы.
Һәйкәлдәр һәм монументтар
  • 5 июндә 2010 йылда — ҡаланың 600 йыллыҡ юбилейына Исаак Левитан һәйкәле яңынан асыла; скульпторы Н. В. Дыдыкин, архитекторы — В. Л. Новиков[26].
  • Кенәз Василий һәйкәле, скульптура эштәре С. С. Алешиндыҡы (тыуған 1886).
Файл:Волга буйлап сәйәхәт (84).JPG
Файл:Cat Plios.JPG
Теплоходтан ҡарағанда йылға гирлаһынан түбәнгәрәк Волга күренеше

Плес ҡалаһы менән бәйле кешеләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Плес ҡалаһы элек-электән күптәрҙе йәлеп итеп торған — бында билдәле рәссамдар: Илья Репин, Федор Васильев, Саврасов Алексей, Борис Пәйғәмбәр, Николай Жуков, Мануил Аладжалов, Сергей Виноградов, Алексей Корин,Исаак Левитан булған.

Плесҡа 1910 йылда Федор Шаляпин килгән һәм 1912 йылда ҡала янындағы Хмельница тигән буш ятҡан ерҙе һатып алған һәм 1914 йылда шунда дача төҙөгән[27].

Совет власы йылдарында бында Рәсәй халыҡ рәссамы Юрий Межиров (1960 йылдан алып), 1985 йылда — бында рәссам Панченко Виталий (тыуған. 1961 йыл, ул арт-студия ойошторған етәкселек итә һәм «Плес рәссамдары берләшмәһе» менән етәкселек иткән)[28][29]. 1989 йылда — рәссам Лев Николаев (тыуған 1958 йыл, ул сәнғәт галереяһын асҡан[30][31]. 2006 йылда — бында Рәсәйҙең атҡаҙанған рәссамы Александр Тимофеев (тыуған. 1941 йыл, үҙ йортонда төҫлө быяла һәм акварелдәр картиналары музейын асҡан)[32].

Плеста тыуған билдәле кешеләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Смирнов Николай Павлович (1898—1978) — урыҫ яҙыусыһы һәм шағир-прозаик, «Золотой Плес» повесы авторы, «Новое время» журналының әҙәби мөхәррире.
  • Борисов Лев Иванович (1933—2011) — СССР һәм Рәсәй театр һәм кино актеры, Рәсәй Ффедерацияһының халыҡ артисы.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Тутаев (Романов-Борисоглебск) — схожий по расположению старинный город на Волге
  • Миловка (Ивановская область) — усадьба Черневых-Горбунова

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 ОКТМО. 179/2016. Центральный ФО
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Е. Н. Закаменная. «Плёс. Страницы истории», 2012 год
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 Народная энциклопедия «Мой город». Плёс (урыҫ)
  4. ↑ Всесоюзная перепись населения 1939 года. Численность городского населения СССР по городским поселениям и внутригородским районам (урыҫ)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года, том 1. Численность и размещение населения Ивановской области (урыҫ)
  6. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Численность населения субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более (урыҫ)
  7. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года (урыҫ)
  8. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года (урыҫ)
  9. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. Таблица 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов (урыҫ) — Росстат, 2013. — 528 с.
  10. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года (урыҫ)
  11. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года (урыҫ)
  12. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года (урыҫ) — 2018.
  13. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (урыҫ) — М.: Росстат, 2017.
  14. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года (урыҫ) — М.: Росстат, 2018.
  15. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года (урыҫ)
  16. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года (урыҫ)
  17. ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года) (урыҫ)
  18. ↑ Ҡалып:АТД-80
  19. ↑ Туристический поток в Плес вырос почти втрое с начала реализации ФЦП (18 ноябрь 2016). Дата обращения: 19 август 2018.
  20. ↑ Большая советская энциклопедия, 3-е изд. Т. 20. Плата — Проб / Гл. ред. А. М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1975. — 608 с.
  21. ↑ Афанасий Никитин өс диңгеҙ аръяғына Хожение. — Л., 1986. — 57. б.
  22. ↑ Дом-музей И.И.Левитана. Дата обращения: 5 апрель 2018.
  23. ↑ Музей пейзажа. Дата обращения: 5 апрель 2018.
  24. ↑ Плес сайты города. Дата обращения: 5 апрель 2018.
  25. ↑ Второе рождение. В Плесе открылся единственный в России Музей пейзажа.
  26. ↑ К 600-летию Плеса отреставрирован памятник Левитану, Interfax.ru (5 июнь 2010). 5 апрель 2018 тикшерелгән.
  27. ↑ Солнцева А. Иногда образцово поданный обед играет огромную роль в истории // Московские новости. — 2014. — № 664. — ISSN 0443-1243.
  28. ↑ Юбилейная выставка Виталия Александровича Панченко "Другой берег". Дата обращения: 19 август 2018.
  29. ↑ Кистью по полотну Плёса. Дата обращения: 19 август 2018.
  30. ↑ Картинная галерея художника Льва Николаева. Дата обращения: 19 август 2018. 2018 йыл 19 август архивланған.
  31. ↑ Лев Николаев. Четыре тысячи картин. Дата обращения: 19 август 2018. 2018 йыл 24 ноябрь архивланған.
  32. ↑ Заслуженный художник России Александр Иванович Тимофеев. Дата обращения: 19 август 2018.

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Плёс_(ҡала)&oldid=1185042» битенән алынған