Ригоберта Менчу

Ригоберта Менчу
Зат	ҡатын-ҡыҙ
Гражданлыҡ	Гватемала
Тыуған ваҡыттағы исеме	исп. Rigoberta Menchú Tum
ХФА-лағы транскрицияһы	riɣoˈβeɾta menˈtʃu
Тыуған көнө	9 ғинуар 1959({{padleft:1959|4|0}}-{{padleft:1|2|0}}-{{padleft:9|2|0}}) (65 йәш)
Тыуған урыны	Ла-Чимель[d], Успантан[d]
Һөнәр төрө	сәйәсмән, яҙыусы, автобиограф, хоҡуҡ яҡлаусы
Биләгән вазифаһы	Посол доброй воли ЮНЕСКО[d]
Сәйәси фирҡә ағзаһы	Winaq[d]
Ойошма ағзаһы	Римский клуб[d] һәм Нобелевская женская инициатива[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	почётный доктор Сарагосского университета[d] (1995) почётный доктор Университета Лас-Пальмас-де-Гран-Канария[d] (2001) Тромсё университетының почетлы докторы[d] почётный доктор Мадридского автономного университета[d] почётный доктор Севильского университета[d] UNESCO Prize for Peace Education[d] (1990)
Социаль селтәрҙә күҙәтеүселәр	39 555
Ригоберта Менчу Викимилектә

Ригоберта Менчу Тум (исп. Rigoberta Menchú Tum, 9 ғинуар 1959 йыл, Чимель, Киче, Гватемала) — Гватемаланың майя төркөмөнә ҡараған киче халҡы вәкиле. Хоҡуҡ яҡлаусы, Гватемаланың ерле халҡы хоҡуҡтары өсөн көрәшеүсе, тыныслыҡ буйынса 1992 йылғы Нобель премияһы һәм 1998 йылда Принц Астурийский премияһы лауреаты. ЮНЕСКО-ның ирекле ихтыяр илсеһе. «Мин, Ригоберта Менчу» (1983) һәм «Сиктәрҙе киҫеп үткәндә» тигән ике автобиографик әҫәр авторы.

Биографияһы

Бер нисә католик мәктәптә башланғыс белем ала. Мәктәпте тамамлағас, 1960—1996 йылдарҙағы граждандар һуғышында Гватемала ғәскәрҙәре тарафынан кеше хоҡуҡтарының боҙолоуына ҡаршы кампанияларҙың әүҙем ҡатнашыусыһы була.

1981 йылда Мексикаға ҡаса.

1982 йылда «Минең исемем Ригоберта Менчу. Минең выжданым нисек уянды» (исп. Me llamo Rigoberta Menchú y así me nació la conciencia) тигән автобиографияһын нәшер итә, ул уның интервьюлары нигеҙендә яҙыла. Китапты Венесуэланан сыҡҡан антрополог һәм журналист Элисабет Бургос төҙөй. Китап инглиз теленә тәржемә ителә һәм «I, Rigoberta Menchú» тип атала. Ул авторға ҙур уңыш килтерә.

1991 йылда Менчу Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Ерле халыҡтар хоҡуҡтары тураһында декларацияһын әҙерләүҙә ҡатнаша. Сесар Монтес уның яҡын ярҙамсыһы була.

Гватемалала граждандар һуғышы тамамланғас, Менчу Гватемала хунтаһы ағзаларын Испания судтарында яуаплылыҡҡа тарттырыу кампанияһын башлай. 1999 йылда ул Испания судына Гватемалала хәрби енәйәтселәрҙе эҙәрләп булмауы тураһында ялыу яҙа. Испанияла, ялыу биреүсенең Гватемалала судлашыу мөмкинлектәрен тулыһынса ҡулланып бөтмәүенә нигеҙләнеп, ялыуҙы ҡабул итмәйҙәр. 2006 йылдың 23 декабрендә Испания Гватемаланан элекке хөкүмәттең геноцидта һәм язалауҙарҙа ғәйепле ете ағзаһын экстрадициялау талабын ҡуя. Улар араһында Эфраин Риос Монтт һәм Оскар Умберто Мехиа Викторес кеүек элекке диктаторҙар ҙа була. Испанияның Юғары суды сығарған ҡарарға ярашлы, сит илдәрҙә ҡылынған геноцид тураһындағы эштәр, улар Испания граждандарына ҡағылмаһа ла, Испания судтарында ҡарала ала.

Менчу шулай уҡ медицина өлкәһендә эшҡыуарлыҡҡа ла тотона. Мексикала Salud para Todos («Бөтәһе өсөн дә сәләмәтлек») һәм «Farmacias Similares» тигән компанияларҙың етәксеһе була, улар халыҡҡа арзан дарыуҙар тарата.

2007 йылдың 12 февралендә Менчу ерле халыҡтың Encuentro por Guatemala тигән сәйәси партияһын ойоштора һәм Гватемала президентын һайлауға үҙенең кандидатураһын күрһәтә. 2007 йылдың 9 сентябрендә үткән һайлауҙа ул тауыштарҙың 3,1 процентын ала. 2009 йылда элеккеһенә оҡшаш «Уинак» (Winaq) партияһын ойоштороуҙа ҡатнаша. 2011 йылғы һайлауҙа Һулдарҙың Киң фронты кандидаты була һәм тауыштарҙың 3,3 процентын ала.

Әҙәбиәт

• Ament, Gail. «Recent Maya Incursions into Guatemalan Literary Historiography». Literary Cultures of Latin America: A Comparative History. Eds. Mario J. Valdés & Djelal Kadir. 3 Vols. Vol 1: Configurations of Literary Culture. Oxford: Oxford University Press, 2004: I: 216—215.
• Arias, Arturo. «After the Rigoberta Menchú Controversy: Lessions Learned About the Nature of Subalternity and the Specifics of the Indigenous Subject» MLN 117.2 (2002): 481—505.
• Beverley, John. «The Real Thing (Our Rigoberta)» Modern Language Quarterly 57:2 (June 1986): 129—235.
• Brittin, Alice A. «Close Encounters of the Third World Kind: Rigoberta Menchu and Elisabeth Burgos’s Me llamo Rigoberta Menchu». Latin American Perspectives, Vol. 22, No. 4, Redefining Democracy: Cuba and Chiapas (Autumn, 1995), pp. 100—114.
• De Valdés, María Elena. «The Discourse of the Other: Testimonio and the Fiction of the Maya.» Bulletin of Hispanic Studies (Liverpool), LXXIII (1996): 79-90.
• Feal, Rosemary Geisdorfer. «Women Writers into the Mainstream: Contemporary Latin American Narrative». Philosophy and Literature in Latin America. Eds. Jorge J.E. Gracia and Mireya Camurati. New York: State University of New York, 1989. An overview of women in contemporary Latin American letters.
• Golden, Tim. «Guatemalan Indian Wins the Nobel Peace Prize»: New York Times (17 октября, 1992): p.A1,A5.
• Golden, Tim. «Guatemalan to Fight On With Nobel as Trumpet»: New York Times (19 октября, 1992): p.A5.
• Gossen, Gary H. «Rigoberta Menchu and Her Epic Narrative». Latin American Perspectives, Vol. 26, No. 6, If Truth Be Told: A Forum on David Stoll’s «Rigoberta Menchu and the Story of All Poor Guatemalans» (Nov., 1999), pp. 64-69.
• Gray Díaz, Nancy. «Indian Women Writers of Spanish America». Spanish American Women Writers: A Bio-Bibliographical Source Book. Ed. Diane E. Marting. New York: Greenwood Press, 1990.
• Millay, Amy Nauss. Voices from the Fuente Viva: The Effect of Orality in Twentieth-Century Spanish American Narrative. Lewisburg: Bucknell University Press, 2005.
• Logan, Kathleen. «Personal Testimony: Latin American Women Telling Their Lives». Latin American Research Review 32.1 (1997): 199—211. Review Essay.
• Nelan, Bruce W. «Striking Against Racism». Time 140:61 (26 октября, 1992): p. 61.
• Stanford, Victoria. «Between Rigoberta Menchu and La Violencia: Deconstructing David Stoll’s History of Guatemala» Latin American Perspectives 26.6, If Truth Be Told: A Forum on David Stoll’s «Rigoberta Menchu and the Story of All Poor Guatemalans» (Nov., 1999), pp. 38-46.
• ---. «From I, Rigoberta to the Commissioning of Truth Maya Women and the Reshaping of Guatemalan History». Cultural Critique 47 (2001) 16-53.
• Sommer, Doris. «Rigoberta’s Secrets» Latin American Perspectives, Vol. 18, No. 3, Voices of the Voiceless in Testimonial Literature, Part I. (Summer, 1991), pp. 32-50.
• Stoll, David «I, Rigoberta Menchu and the Story of All Poor Guatemalans» (Westview Press, 1999)
• ---. «Slaps and Embraces: A Rhetoric of Particularism». The Latin American Subaltern Studies Reader. Ed. Iliana Rodríguez. Durham: Duke University Press, 2001.
• Ward, Thomas. La resistencia cultural: la nación en el ensayo de las Américas. Lima: Universidad Ricardo Palma, 2004: 285—302,
• Zimmerman, Marc. "Rigoberta Menchú After the Nobel: From Militant Narrative to Postmodern Politics. The Latin American Subaltern Studies Reader. Durham: Duke University Press, 2001.

Һылтанмалар

• Личный сайт
• http://scepsis.ru/authors/id_448.html
• http://www.un.org/russian/cyberschoolbus/indigenous/identify_focus.shtml
• http://slovari.yandex.ru/dict/krugosvet/article/e/ee/1010710.htm(недоступная ссылка)
• Rigoberta Menchu Tum Foundation
• Guatemala Human Rights Commission
• Biography at the official Nobel site 2008 йыл 29 август архивланған.
• Nobel Peace Prize lecture 2004 йыл 3 июнь архивланған.
• Nobel Women’s Initiative
• Rigoberta Menchu para Presidenta de Guatemala
• Salon.com: Rigoberta Menchú meets the press
• «Peace Prize Winner Admits Discrepancies»(недоступная ссылка), AP story in New York Times, 12 февраля, 1999 (subscription only)
• «Spain may judge Guatemala abuses», BBC News, 5 октября 2005
• Truth Commission report «Guatemala: Memory of Silence»
• «Fraudulent Storyteller Still Praised» by Dinesh D’Souza, Boundless webzine, 1999
• "Anthropologist Challenges Veracity of Multicultural Icon — The Chronicle of Higher Education
• The Rigoberta Menchú Controversy
• Healing Communities Torn by Racism and Violence 2009 йыл 10 февраль архивланған. a talk by Rigoberta Menchu at Vanderbilt University, Feb 7, 2008.
• «I don’t want to be on display anymore». Sod, I. — Excélsior (Spanish). 22 марта, 2007. México.