Парамарибо

Парамарибо
нидерл. Paramaribo
Нигеҙләү датаһы	1613
Рәсми атамаһы	Paramaribo
Этнохороним	Paramaribien һәм Paramaribienne
Рәсми тел	Нидерланд теле
Дәүләт	Суринам
Административ үҙәге	Суринам
Административ-территориаль берәмек	Парамарибо
Сәғәт бүлкәте	UTC−3[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Суринам һәм Атлантик океан
Халыҡ һаны	223 757 кеше (2019)
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	3 ± 1 метр
Туғандаш ҡала	Антверпен, Виллемстад[d], Джокьякарта[d] һәм Ханчжоу[d]
Милке	Eddy Blackman Stadion[d] һәм André Kamperveen Stadium[d]
Майҙан	182 км²
Рәсми сайт	paramaribo.com
Парамарибо Викимилектә

ЮНЕСКО Бөтә донъя мираҫы, объект № 940 рус. • англ. • фр.

Парамарибо (нидерл. Paramaribo) — Суринамдың баш ҡалаһы һәм иң ҙуры ҡалаһы, административ үҙәге һәм төп порты. Парамарибола Суринам халҡының яртыһы тиерлек йәшәй. Тарихи үҙәге 2002 йылдан ЮНЕСКО-ның бөтә донъя мираҫы объекты булып тора, ул шулай уҡ «Үҙәк Суринам» тәбиғәтте һаҡлау биләмәһе менән бергә Суринам территорияһындағы ике бөтә донъя мираҫы объекттарының береһе.

Этимологияһы

Ҡаланың исеме Суринам йылғаһы тамағында йәшәгән парамарибо индеецтар ҡәбиләһе этнонимынан барлыҡҡа килгән, һүҙмә-һүҙ тәржемә иткәндә — «ҙур һыуҙа йәшәүселәр» (тупи-гуарани телендә para — «ҙур күп һыулы йылға», maribo — «йәшәүселәр, халыҡ»).

Географияһы

«Palmentuin» пальма баҡсаһы

Парамарибо ҡалаһы Суринам йылғаһы буйында, уның Атлантик океанға ҡушылған урынынан 20 километр алыҫлыҡта урынлашҡан. Климаты экваториаль. Көндөҙгө температура йыл дауамында +23-тән +31 °С-ҡа тиклем тирбәлә. Ямғырҙар миҙгеле апрелдән июлгә тиклем дауам итә, сентябрь һәм октябрҙә ямғырҙар аҙ яуа. Йылына бөтәһе 200-гә яҡын ямғырлы көн. Йыллыҡ яуым-төшөм нормаһы яҡынса 2300—3000 мм.

Флораһы башлыса мәңге йәшел ағастарҙан һәм ҡыуаҡлыҡтарҙан тора. Баш ҡаланың тирә-яғында маймылдар, ягуарҙар, пумалар, тапирҙар, ҡырмыҫҡа ашаусылар, ҡалҡандылар һәм күп һанлы ҡоштар йәшәй. Суринам йылғаһы һыуы балыҡҡа бай.

Ҡала климаты
Күрһәткес	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йыл
Абсолют максимум, °C	33	34	35	37	37	36	37	37	36	37	36	36	37
Уртаса максимум, °C	30	30	30	31	30	31	31	32	33	33	32	30	31
Уртаса температура, °C	26	26	26	27	27	27	27	27	28	28	27	26	27
Уртаса минимум, °C	22	22	22	22	23	22	22	23	23	23	23	22	22
Абсолют минимум, °C	17	17	17	18	19	20	20	15	21	20	21	18	15
Яуым-төшөм нормаһы, мм	200	140	150	210	290	290	230	170	90	90	120	180	2220
Һыу температураһы, °C	26	27	27	27	27	28	28	28	28	28	28	27	27
Сығанаҡ: Weatherbase, World Climate Guide

Тарихы

Колониаль стилдә йорттар

Парамарибо атамаһы, фаразлауҙар буйынса, иртә голланд сығанаҡтарында «Parmurbo» тип яҙылған индеецтар ауылы атамаһының боҙолған версияһы булып тора. Ауыл янында 1613 йылда голландтар Nicolaes Baliestel һәм Dirck Claeszoon van Sanen нигеҙ һалған беренсе голланд факторияһы урынлашҡан.

1640 йылда француз колонистары, 1603 йылда барлыҡҡа килгән голланд сауҙа факторияһы урынында Парамарибоға нигеҙ һалған. Ә 1651 йылда инглиздәр тарафынан баҫып алына. Ҡаланың атамаһы тупи-гуарани теленән тәржемә иткәндә «ҙур һыуҙа йәшәүселәр» тигәнде аңлата. Нидерланд һәм Бөйөк Британия араһындағы килешеүгә ярашлы, 1667 йылдан ҡала Суринамдың бөтә территорияһы менән бергә Нидерланд власы ҡарамағына күсә һәм Суринам голланд биләмәһенең административ үҙәге статусын ала. Колония Төньяҡ Америкалағы территориялар (хәҙерге Нью-Йорк тирәһе) урынына голландтарға бирелә. 1954 йылдан Парамарибо — Нидерланд короллеге составындағы автономиялы дәүләттең үҙәге. 1975 йылда ил бойондороҡһоҙлоҡ алғас, рәсми рәүештә Суринам Республикаһының баш ҡалаһы була .

Халҡы

Изгеләр Петр Һәм Павел соборы

Парамарибола «Арья Девакер» индуизм дине ғибәҙәтханаһы

Парамарибо халҡының һаны яҡынса 250 мең кеше..Халыҡтың тәбиғи үҫеше Латин Америкаһында иң түбәндәренең береһе.

Ҡалала һиндтар (ҡалаға XIX быуатта килгән иммигранттарҙың тоҡомдары, яҡынса 33 %), креолдар (30 %), индонезиялар (15 %), ҡара тәнлеләр (10 %), индеецтар (2 %), ҡытайҙар (2 %), европалар (1 %). Рәсми тел — нидерланд теле, әммә халыҡтың күпселек өлөшө сранан-тонго (йәки негро-инглиш) адаптацияланған инглиз теленең диалектында һөйләшә.

Диндарҙар индуизм, христиандар, сөнни мосолмандар, шулай уҡ йәһүд дине һәм конфуцианлыҡ диндәрен тотоусыларға бүленә.

Мәҙәниәт һәм архитектура

Баш ҡалала илдәге берҙән-бер университет (1968 йылда нигеҙләнгән) урынлашҡан. Ҡалала бер генә музей бар, унда археологик экспонаттарҙы, Суринам мәҙәниәте тарихы һәм төбәктең тәбиғи тарихы буйынса күргәҙмәләрҙе күрергә мөмкин.

Ҡала үҙәге — Бойондороҡһоҙлоҡ майҙаны президент һарайы диуарҙары янында урынлашҡан. Һарай артында ҡала һарайы урынлашҡан парк, ә майҙандың көнсығышында — Зеландия Форты, яр буйы нығытылған ҡәлғәһе XVII быуат. Дөйөм алғанда, архитектураһы ҡалалар ҙур кирбес ҡалалар комбинацияһынан ғибәрәт колониаль майҙандарының үләнле квадраттары һәм ағас ҡоролмалары, тар урамдары, бейек пальмалар һәм мангр ҡыуаҡтары менән уратып алынған биналар, ҡаланың яр буйы һыҙатын уратып алған.

• Суринам Дәүләт Университеты — иң мөһиме һәм мөһиме уҡыу йорто илдәр. Университеттың иң матур бинаһы 1966 йыл, ә университет үҙе 1 ноябрҙә үҙ ишектәрен аса 1968 йыл. 17 октябрь 1983 йыл университетҡа милләт азатлығы өсөн көрәшсе Антон де Кома исеме бирелә. В университетҡа хоҡуҡ, медицина, социаль-иҡтисади фәндәр уҡытыла. Юғары уҡыу йортон тулыландырыу резервы 600 — ҙән ашыу студент.

Туғандаш ҡалалар

• Антверпен, Бельгия
• Виллемстад, Кюрасао
• Джокьякарта, Индонезия
• Джорджтаун, Гайана
• Ханчжоу, Ҡытай Халыҡ Республикаһы

Әҙәбиәт

• Поспелов Е. М. Географические названия мира. Топонимический словарь / отв. ред. Р. А. Агеева. — 2-е изд., стереотип. — М.: Русские словари, Астрель, АСТ, 2002. — 512 с. — 3000 экз. — ISBN 5-17-001389-2.