Айн-эль-Араб
| Айн-эль-Араб | |
| ғәр. عين العرب курд. Kobanî | |
| Нигеҙләү датаһы | 1915 |
|---|---|
 | |
| Рәсми атамаһы | عين العرب |
| Дәүләт |
 Сүриә |
| Административ үҙәге | Айн-эль-Араб[d] һәм Ayn al-Arab Subdistrict[d] |
| Административ-территориаль берәмек | Ayn al-Arab Subdistrict[d] |
| Сәғәт бүлкәте | UTC+2:00[d] |
| Халыҡ һаны | 44 821 кеше (2004) |
| Диңгеҙ кимәленән бейеклек | 520 ± 1 метр |
| Туғандаш ҡала | Municipio VIII[d] |
| Сиктәш | Төркиә |
| Майҙан | 7 км² |
| Почта индексы | C1946 |
 | |
 Айн-эль-Араб Викимилектә | |
Ай-эль-Ғәр.[1] шулай уҡ Кобани (ғәр. عين العرب, курд. Kobanî) булараҡ билдәле — Сүриә төньяғындағы ҡала. Халеб мухафазаһы биләмәһендә урынлашҡан. Райондың административ үҙәге.
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Беренсе донъя һуғышына тиклем хәҙер Кобани һәм уның тирә-яғы урынлашҡан биләмәләргә башлыса ярым күсмә курд ҡәбиләләре) килеп, XIX быуатта өлөшләтә ғәрәптәрҙе ҡыҫырыҡлап сығара.
Профессор Хөсәйен Әмин Хөсәйендең башлыса урындағы ололарҙан һорау алыуға нигеҙләнгән тикшеренеүҙәренә ярашлы[2], был урында беренсе тораҡ пункты (әрмәндәр төҙөгән өс йорт һәм ике тирмән) 1892 йыл менән билдәләнә. 20 йыл үткәс, был урындарға Бағдад тимер юлын проектлаусы немец инженерҙары килгәс, хәҙер Кобани биләгән биләмәлә ике ауыл була — хәҙерге ҡала үҙәгенән көнсығыштараҡ Араппынар һәм көнбайышта Мюршитпынар. Хәҙерге ғәрәп исеме —тәүге ауылдың исеменән калька, икенсеһе исемен Төркиәнең хәҙерге биләмәһендә ике ауылдан төньяҡҡа табан 1914 йылға тиклем төҙөлгән тимер юл станцияһынан ала[3].
«Kobanî» тигән курд атамаһының этимологияһы билдәһеҙ, әммә ҡала легендаһы раҫлауынса, был юлды төҙөүсе немец компанияһы (немецса Kompanie) яллаған наҙан курд эшселәре арҡаһында барлыҡҡа килә. Ваҡыт үтеү менән «Һин ҡайҙа эшләйһең?» тигән һорауға "Компания"яуабынан «Кобани»ға әйләнә. Икенсе версия буйынса, был компания, йәнәһе лә, "Ko. Bahn тип атала. Ләкин компанияның был станцияны төҙөүҙә ҡатнашыуы тураһында бер ниндәй ҙә мәғлүмәт юҡ[4].
Ҡаласыҡ хәҙерге ҡиәфәтен һәм планировкаһын Сүриәлә француз мандаты ваҡытында урындағы халыҡ араһынан ополчение йыйған француз хәрбиҙәренең ҙур булмаған контингенты урынлашҡас ала[5]. Ул ваҡытта төҙөлгән бик күп биналар тәғәйенләнеше буйынса кәмендә 2014 йылға тиклем булған һәм файҙаланыла[6].
Кобани Сүриәләге граждандар һуғышы ваҡытында 2012 йылдың 19 июлендә курдтарҙың үҙ-үҙен яҡлау көстәре тарафынан күҙәтеү аҫтына алына. Ҡалала үҫкән курд сығышлы австралия журналисы һәм яҙыусыһы Шаһин Бекир Сорекли[7] һүҙҙәре буйынса, яҡынса ошо ваҡытта ҡалаға ингән ерҙә дөрөҫ булмаған (Сүриәлә курд теле уҡытылмай) яҙма барлыҡҡа килә һәм ҡамау ваҡытында икенсе яҙма ҡулланған Ираҡ курдтары аша Kobanê тигән боҙолған исем тарала башлай.
2014 йыл аҙағында ҡалала халыҡ оборонаһының курд отрядтары (YPG) һәм «Ислам дәүләте» боевиктары араһында ҡаты бәрелештәр була. Ҡала менән идара итеү ике яҡ өсөн дә ҙур әһәмиәткә эйә була. Сталинградҡа оҡшатып, урындағы һул ҡарашлы курдтар ҡаланы «Кобаниград» тип атай[8]. Һуғыш барышында ИГИЛ боевиктары юҡ ителә, әммә ҡала тулыһынса тиерлек юҡ емертелә[9]. 2015 йылдың июнь аҙағында Кобаниға йәнә ислам террорсылары һөжүм итә, дусар була, әммә курдтар ҡаланы контролдә тота.
Географик урыны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ҡала губернаторлыҡтың төньяҡ-көнсығыш өлөшөндә, Төркиә сигендә, диңгеҙ кимәленән 494 метр бейеклектә урынлашҡан[10].
Айн әл-Ғәрәп Халебтан төньяҡ-көнсығышҡа ҡарай яҡынса 125 км алыҫлыҡта урынлашҡан, провинцияның административ үҙәге һәм илдең баш ҡалаһы Дамасктан төньяҡ-төньяҡ-көнсығышҡа (NNE) табан 415 километр алыҫлыҡта. Яҡындағы аэропорт Төркиәнең Шанлыурфа[11] ҡалаһында урынлашҡан.
Демография
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Һуңғы рәсми халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса, 1981 йылда халыҡ һаны 12 393 кеше[12] тәшкил итә. Ҡала халҡының йылдан-йыл динамикаһы:
| 1960 | 1970 | 1981 | 2003 | 2012 |
|---|---|---|---|---|
| 394 4 | 257 7 | 393 12 | 45 057[13] | 606 55[14] |
Халыҡтың этник составында курдтар өҫтөнлөк итә. 1915 йылдағы ваҡиғаларҙан һуң Кобанда күп әрмән ҡасаҡтары[15] барлыҡҡа килә. Сәлих Мөслим фекеренсә, XX быуат уртаһында ҡаланың әрмән халҡы етерлек күп була, ҡалала 3 әрмән сиркәүе эшләй, әммә әрмәндәрҙең күпселеге 1960-сы йылдарҙа Әрмән ССР-ына күсеп килә[16]. 2013 йылға курдтар ҡала халҡының 90 процентын тиерлек тәшкил итә, ғәрәптәр һәм төркмәндәр — һәр береһе яҡынса 5 %, әрмәндәр — яҡынса 1 %[17]
Билдәле шәхестәр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Сәлих Мөслим Мөхәммәт
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Сирия. Справочная карта (масштаб 1:1 000 000). — ГУГК, 1977.
- ↑ موقع حلب — «حسين أمين حسين»…يتحدث عن مدينة «عين العرب» في مئة عام
- ↑ 11 июля 1914 датируется открытие участка Каркамыш — Акчакале
- ↑ Erdogan plays 'Arab card' in Kobani
- ↑ A brief history of the Kurdish town Kobani
- ↑ The Second Report: Ayn al-Arab/Kobani, Etana Billetin-First issue 2014 йыл 28 апрель архивланған.
- ↑ A brief history of the Kurdish town Kobani
- ↑ Нефть важнее геноцида. Почему «Исламское государство» стремительно отступает в Сирии. lenta.ru (13 февраль 2015). Дата обращения: 14 февраль 2015.
- ↑ Kobane: Inside the town devastated by fight against IS
- ↑ Физико-географические данные (инг.)
- ↑ Физико-географические данные (инг.)
- ↑ World Gazetteer (инг.)
- ↑ оценочное
- ↑ расчётное
- ↑ Erdogan plays 'Arab card' in Kobani
- ↑ Kurdish Leader Denies Syrian Kurds Seek Secession
- ↑ The Second Report: Ayn al-Arab/Kobani, Etana Billetin-First issue 2014 йыл 28 апрель архивланған.
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Айн-эль-Араб на топографической карте Генштаба
- Иван Шматко, Дафна Рачок. Беженцы из города, которого нет // Політична критика. — 14.03.2015.