Әрмәндәр

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Әрмәндәр
Рәсем
Этнохороним armean һәм armeancă
Туған тел Әрмән теле
Дәүләт  Әрмәнстан
Дипломатические отношения Assyrians[d]
Ҡайҙа өйрәнелә арменистика[d]
Коллаж
 Әрмәндәр Викимилектә

Әрмәндәр (рус. армяне, әрмәнсә Հայեր, hayer [hɑˈjɛɾ]) — һинд-европа ғаиләһенең әрмән телендә һөйләшеүсе боронғо халыҡ. Әрмәнстан һәм танылмаған Таулы Ҡарабахтың төп халҡы. Шулай уҡ күп әрмәндәр Ливан, Абхазия, Рәсәй илдәрендә йәшәй.

Әрмәндәрҙең дөйөм һаны яҡынса 10-12 млн. кеше.

Бөйөк Тигран (95–55 б.э.т.) идара иткән осорҙағы Әрмәнстан картаһы

Тарих[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

II б.э.т. мең йыллыҡ VI б.э.т. быуатҡа тиклем Әрмән таулығында әрмән халҡы формалашҡан тип һанала.

Үҙатамаһы - һай (Հայ), бер фараз буйынса Урарту төбәге Һати атамаһынан килеп сыҡҡан.

522 б.э.т. фарсы батшаһы Дарий I Беһистун яҙмаһында Арминия илен телгә ала. Атама Мелитенаға сиктәш төбәк Armi, фарсыса Armina атамаһынан сыҡҡан.

Әрмәндәрҙең боронғо ҡанбабалары фригиялылар, мушки, хурриттар, урартуҙар ҡәбиләләре булған тип һанала.

Әрмәндәрҙең генетикаһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Сенгер институтының эҙләнеү мәғлүмәттәренә ҡарағанда, әрмәндәрҙең генетик популяцияһы б.э.т. 3 меңенсе йылдарҙа барлыҡҡа килгән һәм әрмән популяцияһының генетик ҡатнашыуы б.э.т. 1200 йылдарҙа туҡтаған[1][2].

Хәҙерге әрмәндәрҙе генетик тикшереүҙәр мәғлүмәттәре [3].
Әрмәндәрҙең гаплогруппаларында Y-хромосома төркөмдәренең йышлығы һәм төрлөлөгө. Әрмәндәрҙең һәм күршеләренең [[Y-хромосома|Y-хромосомалы] гаплогруппаларында филогенетик бәйләнештәр.

FTDNA-ның әрмән проекты мәғлүмәте буйынса, әрмәндәр араһында Y-хромосом гаплогруппалары R1b1a2 (26,5 %), J2a (19,1 %), G2a (9,5 %), J1* (8,3 %), E1b1b1 (6,8 %), J1c3d (5,5 %), T1 (5,5 %) таралған[4].

Галерея[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]


Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • В. Я. Брюсов. Летопись исторических судеб армянского народа. — Ер., 1940.
  • Армяне // Народы России. Атлас культур и религий. — М.: Дизайн. Информация. Картография, 2010. — 320 с. — ISBN 978-5-287-00718-8.
  • Армяне // Этноатлас Красноярского края / Совет администрации Красноярского края. Управление общественных связей; гл. ред. Р. Г. Рафиков; редкол.: В. П. Кривоногов, Р. Д. Цокаев. — 2-е изд., перераб. и доп. — Красноярск: Платина (PLATINA), 2008. — 224 с. — ISBN 978-5-98624-092-3.
  • Народы России: живописный альбом, Санкт-Петербург, типография Товарищества «Общественная Польза», 3 декабря 1877, ст. 415
  1. Date of Armenia’s Birth, Given in 5th Century, Gains Credence
  2. Marc Haber, Massimo Mezzavilla, Yali Xue, David Comas, Paolo Gasparini, Pierre Zalloua, Chris Tyler-Smith Genetic evidence for an origin of the Armenians from Bronze Age mixing of multiple populations. — 2015. — DOI:10.1101/015396
  3. Date of Armenia’s Birth, Given in 5th Century, Gains Credence
  4. Family Tree DNA — Armenian DNA Project