Әрмәндәр
| Әрмәндәр | |
 | |
| Туған тел | Әрмән теле |
|---|---|
| Этнохороним | armean, armeancă, armén, арменец һәм арменка |
| Дәүләт |
 Әрмәнстан |
| Дипломатик мөнәсәбәттәр | Ассирийцы[d] |
| Ҡайҙа өйрәнелә | арменистика[d] |
 | |
 Әрмәндәр Викимилектә | |
Әрмәндәр (рус. армяне, әрмәнсә Հայեր, hayer [hɑˈjɛɾ]) — һинд-европа ғаиләһенең әрмән телендә һөйләшеүсе боронғо халыҡ. Әрмәнстан һәм танылмаған Таулы Ҡарабахтың төп халҡы. Шулай уҡ күп әрмәндәр Ливан, Абхазия, Рәсәй илдәрендә йәшәй.
Әрмәндәрҙең дөйөм һаны яҡынса 10-12 млн. кеше.
Тарих
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]II б.э.т. мең йыллыҡ VI б.э.т. быуатҡа тиклем Әрмән таулығында әрмән халҡы формалашҡан тип һанала.
Үҙатамаһы - һай (Հայ), бер фараз буйынса Урарту төбәге Һати атамаһынан килеп сыҡҡан.
522 б.э.т. фарсы батшаһы Дарий I Беһистун яҙмаһында Арминия илен телгә ала. Атама Мелитенаға сиктәш төбәк Armi, фарсыса Armina атамаһынан сыҡҡан.
Әрмәндәрҙең боронғо ҡанбабалары фригиялылар, мушки, хурриттар, урартуҙар ҡәбиләләре булған тип һанала.
Әрмәндәрҙең генетикаһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Сенгер институтының эҙләнеү мәғлүмәттәренә ҡарағанда, әрмәндәрҙең генетик популяцияһы б.э.т. 3 меңенсе йылдарҙа барлыҡҡа килгән һәм әрмән популяцияһының генетик ҡатнашыуы б.э.т. 1200 йылдарҙа туҡтаған[1][2].
 |
 |
| Әрмәндәрҙең гаплогруппаларында Y-хромосома төркөмдәренең йышлығы һәм төрлөлөгө. | Әрмәндәрҙең һәм күршеләренең [[Y-хромосома|Y-хромосомалы] гаплогруппаларында филогенетик бәйләнештәр. |
FTDNA-ның әрмән проекты мәғлүмәте буйынса, әрмәндәр араһында Y-хромосом гаплогруппалары R1b1a2 (26,5 %), J2a (19,1 %), G2a (9,5 %), J1* (8,3 %), E1b1b1 (6,8 %), J1c3d (5,5 %), T1 (5,5 %) таралған[4].
Галерея
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]-
Антиох I — әрмән батшаһы, б.э.т. I быуат . -
Әрмән ҡатын-ҡыҙы, 19 быуат (авторы Шарль Ландель) -
Әрмән һуғышсыһы, Ҡарабах, 1837 йыл -
Исфахан әрмәндәре, 1850 йылғы картина -
Әрмәндәр, Таулы Ҡарабах, XX быуат -
Әрмән гаиләһе, Бостон, АҠШ -
Әрмән кешеһе Әһәмәниҙәр дәүләте батшаһына яһаҡ түләй, VI—V б.э.т., Персеполь -
Иерусалимда әрмән руханиҙары, 1906 йыл -
Истанбулда әрмән мәктәбе уҡыусылары, 1921 йыл -
1930-сы йылдарҙа әрмән осоусылары -
Еревандың үҙәк өлөшө Арарат тауы фонында
.jpeg)
.jpeg)
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- В. Я. Брюсов. Летопись исторических судеб армянского народа. — Ер., 1940.
- Армяне // Народы России. Атлас культур и религий. — М.: Дизайн. Информация. Картография, 2010. — 320 с. — ISBN 978-5-287-00718-8.
- Армяне // Этноатлас Красноярского края / Совет администрации Красноярского края. Управление общественных связей; гл. ред. Р. Г. Рафиков; редкол.: В. П. Кривоногов, Р. Д. Цокаев. — 2-е изд., перераб. и доп. — Красноярск: Платина (PLATINA), 2008. — 224 с. — ISBN 978-5-98624-092-3.
- Народы России: живописный альбом, Санкт-Петербург, типография Товарищества «Общественная Польза», 3 декабря 1877, ст. 415
- ↑ Date of Armenia’s Birth, Given in 5th Century, Gains Credence
- ↑ Marc Haber, Massimo Mezzavilla, Yali Xue, David Comas, Paolo Gasparini, Pierre Zalloua, Chris Tyler-Smith Genetic evidence for an origin of the Armenians from Bronze Age mixing of multiple populations. — 2015. — DOI:10.1101/015396
- ↑ Date of Armenia’s Birth, Given in 5th Century, Gains Credence
- ↑ Family Tree DNA — Armenian DNA Project