Артёмовский
| Артёмовский | |
| Байраҡ[d] | |
.png) |  |
| Нигеҙләү датаһы | 1938 |
|---|---|
 | |
| Дәүләт |
 Рәсәй |
| Административ үҙәге | Артёмовский городской округ[d] |
| Административ-территориаль берәмек | Артёмовский городской округ[d] |
| Сәғәт бүлкәте | UTC+05:00[d] |
| Халыҡ һаны | 28 775 кеше (2023)[1] |
| Диңгеҙ кимәленән бейеклек | 180 метр |
| Майҙан | 47 км² |
| Почта индексы | 623780 |
| Рәсми сайт | artemovsky66.ru |
| Урындағы телефон коды | 34363 |
 | |
 Артёмовский Викимилектә | |
Артемовский — Рәсәйҙең Свердловск өлкәһендәге ҡалаһы, Артемовский ҡала округының административ үҙәге.
Тарих
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- 1665 — казак Арамашевский биҫтәһендә Кожевин Егорша Бобровка йылғаһының уң ярында ер участкаһы ала, был урынды уның хөрмәтенә «Егоршин повыток», һуңынан «Егоршин ауылы» тип атайҙар, 1864 йылдан алып — Егоршино ауылы.
- 1776 — Эрбет тимер ҡойоу заводы төҙөлә башлаған.
- 1871 — Егоршино ауылы янында күмер-антрацитының бай ятҡылығы асыла.
- 1872 — Егоршинола таш күмер сәнәғәте эшләй башлай.
- 1897 — Егоршинола беренсе революцион түңәрәктәр барлыҡҡа килә.
- 1907 — Эрбет заводында 12 мартта завод эшселәренең стачкаһы үтә.
- 1913 — «София» эре бассейнының шахтаһы файҙаланыуға тапшырыла.
- 1914 — Егоршино электр станцияһы төҙөлә башлаған.
- 1914 — Аппаратный станцияһына тиклем тимер юл линияһының беренсе сираты файҙаланыуға тапшырыла.
- 1917 — эшсе һәм крәҫтиән депутаттары советы төҙөлә. март егоршинский.
- 1917 — 12 ноябрҙә Егоршино эшсе һәм крәҫтиән депутаттары Советы власты үҙ ҡулына ала.
- 1918 — 17 февралдә Егоршино күмер шахтаһы национализациялана.
- 1918 — 13 мартта Егоршинский күмер шахталарының эшлекле советы барлыҡҡа килә.
- 1918 — 28 майҙа Егоршино шахтерҙарының Ҡыҙыл Армия ирекле отряды төҙөлә.
- 1921 — Боброво күмер шахтаһы революционер Ф. А. Сергеев (иптәш Артем) хөрмәтенә Артем исемендәге шахта тип атала.
- 1923 — «Ҡыҙыл Октябрь» исемендәге Егоршино электр станцияһы эшләй башлай.
- 1924 — Егоршино районы ойошторолған.
- 1925 — барлыҡ шахтерҙар ҡасабаһының ҡушылыуы һөҙөмтәһендә Артемовский ҡасабаһы барлыҡҡа килә, ул Егоршино ауылы менән бер тиң хоҡуҡтар менән Егоршино районы составына инә.
- 1929 — күмер бассейнының иң ҙур «Новый рудник» шахтаһы сафҡа инә.
- 1930 — Егоршино районының радиоузелы асыла, шуның һөҙөмтәһендә Егоршино радио заводы барлыҡҡа килә.
- 1938 — РСФСР Юғары Советы Президиумы указы менән 4 декабрҙә Егоршино ауылы һәм Артем исемендәге ҡасаба район буйһоноуындағы Артемовский ҡалаһы итеп берләштерелә.
- 1941 — Артемовскийға эвакуацияланған Скопинский механик заводы (хәҙерге Артемовский «ВЕНТПРОМ» машиналар эшләү заводы) минометтар деталдәре һәм боеприпастар етештерергә тотона.
- 1960 — Артемовский өлкә буйһоноуындағы ҡалалар иҫәбенә индерелә.
- 1963 йылдың 1 февралендә Артемовский ҡалаһы Свердловск өлкә хеҙмәтсәндәр депутаттары советы ҡарамағына тапшырыла[2].
Физик-географик ҡылыҡһырлама
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Географик урыны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ҡала Урта Урал тауының көнсығыш битләүендә, Бобровка йылғаһы буйында урынлашҡан, Режевский, Алапаевский, Эрбет һәм Сухоложский райондары менән сиктәш.
Рельефы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Рельефы тигеҙлек тиерлек: тәпәш, һөҙәк, ҡайынлыҡ урманлы убаларкөнсығышҡа табан тигеҙлеккә әйләнеп бара. Тупраҡ күп төрлө. Көнбайыш өлөшө — көрән балсыҡлы тупраҡлы, ул урыны менән балсыҡлы йәки торфлы тупраҡлы. Төньяҡ-көнсығышта ҡара тупраҡ өҫтөнлөк итә, бер аҙ балсыҡлы һәм торфлы тупраҡ менән аралашҡан. Көнсығышта был районда кремнийлы-балсыҡлы тупраҡ таралған, әммә Эрбет йылғаһы буйында башлыса ҡара тупраҡ һыҙаты һуҙылған.
Бобровка йылғаһы көнбайыштан көнсығышҡа һуҙылған, ул барлыҡ район аша тәрән үҙән булып үтә. Унда ике быуа тотолған, ҡаланың Түбәнге һәм Үрге быуалары. Бобровка йылғаһы Эрбет йылғаһының ҡушылдығы. Эрбет йылғаһы Красногвардейск ҡасабаһы районында күркәм быуа менән тотолған. Быуа завод төҙөгәндән алып бар, йәғни ике йөҙ йылдан ашыу тора.
Климат
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Артемовский климаты Свердловск өлкәһенең агроклиматлы үҙәк зонаһына ҡарай.
Абсолют максимум температура +38 °C 1936 йылдың 9 авгусында теркәлгән[3], абсолют минимум −46,7 °C 1968 йылдың 8 декабрендә күҙәтелгән.
Халыҡ
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]| Халыҡ иҫәбе | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1959[4] | 1967[5] | 1970[6] | 1979[5] | 1989[5] | 1992[5] | 1996[5] |
| 34 775 | ↗38 000 | ↘37 740 | ↗39 200 | ↗41 200 | ↗43 100 | ↘41 300 |
| 1998[5] | 2000[5] | 2001[5] | 2002[7] | 2003[5] | 2005[5] | 2006[5] |
| ↘41 200 | ↘40 700 | ↘40 300 | ↘34 980 | ↗35 000 | ↘34 400 | ↘34 000 |
| 2007[5] | 2008[5] | 2009[8] | 2010[9] | 2011[5] | 2012[10] | 2013[11] |
| ↘33 700 | ↘33 300 | ↘33 125 | ↗33 160 | ↘33 100 | ↘32 531 | ↘32 011 |
| 2014[12] | 2015[13] | |||||
| ↘31 557 | ↘31 167 | |||||
Иҡтисад
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Етештереү сәнәғәте
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ҡалалағы төп предприятиелар:
- Артемовский икмәк комбинаты
- Пластик тәҙрәләр һәм корпуслы мебель эшләү цехы
- НПО «Уралподшипник»
- «Полимер» төҙөлөш материалдары заводы
- Артемовский «ВЕНТПРОМ» машиналар эшләү заводы
- Буланаш машиналар төҙөү заводы
- Егоршино радиозаводы
- Артемовский ТЭЦ
- Артемовский № 1 тимер-бетон заводы
- Артемовский трубопровод берләшмәләре заводы
- Красногвардейск машиналар төҙөү заводы
Транспорт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ҡалала Свердловск тимер юлының Егоршино тимер юл станцияһы төйөнө урынлашҡан .
Түбәндәге ҡалалар менән автотранспорт бәйләнеше бар: Екатеринбург, Төмән, Богданович, Асбест, Рефтинский, Реж, Ирбит, Алапаевск (Үрге Синячиха) һ. б.
Белем
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Сәнғәт мәктәбе № 1
- Художество мәктәбе № 24
- МАОУ «Лицей № 21»
- Артемовский аныҡ приборҙар эшләү колледжы Артемовский
- 51645р4р54р5Н. А. Демидов исемендәге Түбәнге Тагил профессиональ колледжы"
- № 1 урта мәктәп
- № 12 урта мәктәп
- № 5 урта мәктәп
- № 11 урта мәктәп
- № 2 урта мәктәп
- № 27 урта мәктәп
- № 10 урта мәктәп
- № 56 урта мәктәп
- № 3 урта мәктәп
- № 4 урта гимназия
- № 6 урта мәктәп
- № 7 урта мәктәп
- № 8 урта мәктәп
- № 9 урта мәктәп
- № 14 урта мәктәп
- № 16 урта мәктәп
- № 17 урта мәктәп
- № 18 урта мәктәп
- «Мәктәп-интернат № 11 ААО „РЖД“»
Мәҙәниәт һәм ял
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Артемовский ҡала тарихы музейы
Радиостанциялар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]| Йыш МГц |
Исеме | RDS | Форматта | Мощн., кВт |
Телеүҙәк | Ваҡыты |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 73,22 | Йәкшәмбе радиоһы | - | Православие радиоһы | 0,1 | РТРС | 0-24 |
| 99,3 | Радио Дача | - | рус популяр музыкаһы | 0,1 | РТРС | 0-24 |
| 100,7 | Радио СИ Love радио | - | . AC (музыка-мәғлүмәт) | 0,1 | РТРС | 0-24 |
| 101,4 | Рус радиоһы | буласаҡ | рус популяр музыкаһы | 0.1 | Березовая Роща | 0-24 |
| 103,8 | Си радиоһы | - | музыка-мәғлүмәт станцияһы | 0,1 | РТРС | |
| 106,7 | планда Рәсәй радиоһы | - | информацион-музыкаль радиостанция | 0.1 | РТРС |
Геральдика
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]-
Бер мең туғыҙ йөҙ алтмыш ете -
Бер мең туғыҙ йөҙ һикһән бер -
Ике мең ике
.png)
_(1967).png)
.png)
Дин
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Икона Божией Матери «Умиление» һәм Изге Пәйғәмбәр Божий Илия хаҡына (Каменский һәм Алапаевский епархияһы) православие сиркәүҙәре эшләй.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2023 года (с учётом итогов Всероссийской переписи населения 2020 г.) (урыҫ) — Росстат, 2023.
- ↑ ipravo.info. Об укрупнении сельских районов, образовании промышленных районов и изменении подчиненности районов и городов Свердловской области - Российский Правовой Портал. ipravo.info. Дата обращения: 20 май 2018. 2018 йыл 20 май архивланған.
- ↑ ТМ-1 «Основные наблюдения метеорологии, станция Егоршино (Артёмовский), 1936—1940 гг.»
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 Народная энциклопедия «Мой город». Артёмовский
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивировано 3 февраль 2012 года.
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Дата обращения: 2 ғинуар 2014. Архивировано 2 ғинуар 2014 года.
- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность и размещение населения Свердловской области. Дата обращения: 1 июнь 2014. Архивировано 1 июнь 2014 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
- ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Дата обращения: 2 август 2014. Архивировано 2 август 2014 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Артёмовский // Города России: энциклопедия. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1994. — С. 25. — 559 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-85270-026-6.
- Брылин А. И., Коверда П. Т. Наш город Артёмовский. — 1966.
- Брылин А. И., Коверда П. Т. Артёмовский. — Свердловск: Сред.-Урал. кн. изд-во, 1983. — 160 с. — («Города нашего края»). — 10 000 экз.
- Брылин А. И., Коверда П. Т. Артёмовский краеведческий словарь. — 1998. — 229 с.
- Рычков А. В. 12 путешествий по Среднему Уралу. — Малыш и Карлсон, 2008. — 50 с. — 4000 экз. — ISBN 978-5-9900756-1-0.
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Артёмовский на портале Муниципальная Россия(недоступная ссылка)
- Сайт администрации Артёмовского городского округа
- Интерактивная карта Артёмовского 2007 йыл 1 ноябрь архивланған.
- Артёмовский городской округ на сайте геральдики Свердловской области 2009 йыл 24 март архивланған.