Будённовск

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Будённовск
Флаг[d]Герб[d]
Нигеҙләү датаһы 1799
Рәсем
Рәсми атамаһы Будённовск
Кем хөрмәтенә аталған Будённый Семён Михайлович
Дәүләт  Рәсәй[1][2]
Административ үҙәге Город Будённовск[d][2] һәм Будённовский район[d][2]
Административ-территориаль берәмек Город Будённовск[d][2]
Сәғәт бүлкәте UTC+3:00[d]
Халыҡ һаны 61 329 кеше (2020)[3]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 115 метр
Майҙан 62,1 км²
Почта индексы 356800–356809
Рәсми сайт budennovsk-sk.ru
Категория для почётных граждан субъекта Категория:Почётные граждане Будённовска[d]
Карта
 Будённовск Викимилектә


Буденновск — ҡала[4] . Рәсәйҙең Ставрополь крайы ҡалаһы, Буденновский районының административ үҙәге.

Буденновский муниципаль районы составында Буденновск ҡала биләмәһе ҡалаһ муниципаль берәмеген барлыҡҡа килтерә.

Исеме[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡала совет хәрби начальнигы Буденный Семен Михайлович хөрмәтенә уның исеме менән атала. Ҡала хөрмәтенә ракеталы катер «Буденновск»[5]тип аталған.

Элекке исемдәре
  • 1799 йылда Павел I Указы менән ауыл ҡала статусы ала «наименованием оного Святой Крест» (шул саҡтағы башҡа әрмән телендәге исеме Карабаглы тип күрһәтелә[6]).
  • 1921 йылдың 28 декабрендә СССР НКВД коллегияһы ҡарарына ярашлы Святой Крест исеме Прикумск ҡалаһы тип үҙгәртелә.
  • 1935 йылдың 29 апрелендә СССР Үҙәк Башҡарма комитеты ҡарары менән Прикумск ҡалаһы Буденновск тип үҙгәртелә.
  • 1957 йылдың 14 ноябрендә тере юлбашсы исемен йөрөтөүҙе тыйыу тураһындағы ҡарар сығыу менән бәйле, к Буденновск ҡалаһы Прикумсктип үҙгәртелә
  • 1973 йылдың 30 ноябрендә РСФСР Юғары Советы Президиумы ҡарары менән Прикумск ҡалаһы Буденновск ҡалаһы тип үҙгәртелә[7].

Географияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Кума йылғаһы буйында, Ставрополдән 220 км көньяҡ-көнсығыштараҡ урынлашҡан. Минераль Һыу һәм Ставрополь станциялары араһында тимер юлының ике тармағы бар. Яҡын Халыҡ-ара аэропорты Минераль Һыу ҡалаһында (автотрассанан 125 км өҫтәрәк) һәм Ставрополдә Шпаковский аэропорты (автотрассанан 200 км өҫтәрәк) тора.

Буденновск ҡалаһы Төньяҡ Кавказдың үҙенсәлекле даланан ярымсүллеккә күсеш зонаһында урынлашҡан, ул Европа һәм Азия араһындағыь буфер булып тора. Рельефы тигеҙ, убалы. Ҡаф тауы унан күренмәй.

Климат[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡоро климат, уртаса-континенталь. Сентябргә тиклем оҙайлы йәй, ҡыш — декабрҙең икенсе декадаһының аҙағынан алып февраль—март башына тиклем була.

  • Уртаса йыллыҡ һауа температураһы — 10,8 °C.
  • Уртаса һауа дымлылығы — 73 процент.
  • Уртаса ел тиҙлеге — 2,8 м/с.[8]
Климат Буденновск (1981—2010 йылдарҙа нормалары)
Күрһәткестәре Дек. Ғин. Март Апра. Май Июнь Июль Авг. Сена. Окт. Нояб. Февр. Йыл
Абсолют максимум, °C 17,0 19,7 26,1 34,2 36,7 40,1 43,8 41,6 39,4 32,9 23,9 16,2 43,8
Уртаса температура, °C -2,4 -2,4 3,3 10,8 16,7 21,9 25,1 24,3 18,4 11,2 4,0 -1,1 10,8
Абсолют минимум, °C -34 -36,5 -29,5 -10,1 -4,1 4,0 6,3 2,9 -3,6 -11,1 -33,4 -29,7 -36,5
Яуым-төшөм нормаһы, мм 24 22 28 40 52 60 38 42 31 37 32 30 436
Сығанағы:[9][10]

Тарих[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1793 йылда маджар кәшәнәһе емереклектәре.
Мәңгелек ут янындағы «Тыуған ил-Әсә» монументы

1795 йылда һарытау губернаһының Иҫке Мажара ауылынан бында бер нисә әрмән ғәиләһе күсеп килгән, улар ауылды Карабаглы тип атаған[11].

1799 йылдың 28 октябрендә Рәсәй императоры Павел I әрмәндәргә Иҫке Мажара ауыл урынында Святой Крест ҡалаһын төҙөргә рөхсәт иткән[12]. Әрмәндәр «Изге Тәре» исемен үҙҙәренең телдәрендә XIX быуат аҙағына тиклем Карабаглы тип йөрөткән.

1920 йылда ҡала совет хәрби етәксеһе Буденный Семен Михайлович исеме менән атала (шул арала Прикумск тип тә атала. 1973 йылда Буденновск тип яңынан үҙгәртелә[11].

Ставрополь крайының Буденновск ҡалаһы совет осоронда эре сәнәғәт һәм мәҙәниәт үҙәгенә әйләнә, бында химия сәнәғәте үҙенсәлекле үҫеш ала.

1995 йылдың июнендә ҡалаға Шамил Басаев бандаһы һөжүм итә, ул бөтә ил буйынса киң ижтимағи резонанс тыуҙыра.

Ставрополь крайының башҡа Пятигорск, Кисловодский, Железноводский һәм Георгиевский ҡалалары менән бергә Буденновск ҡалаһы Рәсәй федерацияһының тарихи ҡалалары исемлегенә индерелгән[13].

Халыҡ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Халыҡ иҫәбе
18331873[14]18771897[15]19101913[16]1916[17]
200↗3783↘3100↗6583↗15 100↗17 300↘12 300
1926[18]1931[19]1939[20]1959[21]19671970[22]1979[23]
↗15 800↗17 900↗23 100↗27 895↗33 000↗35 768↗45 568
1986[16]1987[24]1989[25]1990[26]1991[26]1992[26]1993[26]
↗52 000→52 000↗55 350↗56 475↗57 621↗58 867↗59 812
1994[26]1995[26]1996[26]1997[26]1998[26]1999[26]2000[26]
↗60 458↗61 704↗63 244↗63 889↗64 277↗64 720↗64 969
2001[26]2002[27]2003[26]2004[26]2005[26]2006[26]2007[26]
↗65 313↗65 687↘65 578↗65 712↘65 555↘65 384↗65 489
2008[26]2009[28]2010[29]2011[30]2012[31]2013[32]2014[33]
↘65 224↘65 190↘64 624↗64 728↘64 676↘64 176↘63 644
2015[34]
↘63 338

2016 йылдың 1 ғинуарына ҡарата халҡы буйынса ҡала 260 Рәсәй Федерацияһының 1112[35] ҡалаһы араһында [36] 375-се урында була

Милли составы

2010 йылдың халыҡ иҫәбен алыу һөҙөмтәләре буйынса бында йәшәүсе халыҡтың милләте:

Милләте Һаны Процент
Рус 993 54 85,10
Әрмәндәр 4615 7,14
Даргиндар 771 1,19
Украиндар 702 1,09
Башҡа[37] 3543 5,48
Йәмғеһе 624 64 100,00

Туғанлашҡан ҡалалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Теракт в Буденновске

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ Закон Ставропольского края от 4 октября 2004 года № 88-КЗ
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 ОКТМО. 185/2016. Северо-Кавказский ФО
  3. ↑ http://web.archive.org/web/20200424113056/https://www.gks.ru/storage/mediabank/Численность%20по%20МО_Site.xlsx
  4. ↑ Реестр зарегистрированных в АГКГН географических названий объектов на 18/11/2011. Ставропольский край : [арх. 12.05.2017].
  5. ↑ Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ].
  6. ↑ Ошибка: не задан параметр |заглавие= в шаблоне {{публикация}}.
  7. ↑ История. Дата обращения: 8 ноябрь 2012. Архивировано 7 сентябрь 2012 года. 2012 йыл 7 сентябрь архивланған.
  8. ↑ Справочник «Климат России»(недоступная ссылка)[[Категория:Википедия:Статьи с нерабочими ссылками]] Проверено 21 сентябрь 2017.. Дата обращения: 16 апрель 2017. Архивировано 6 апрель 2017 года.
  9. ↑ ФГБУ «ВНИИГМИ-МЦД» (недоступная ссылка) сентябрь 2017 21 тикшерелде. күсермәһен Архивы июль, 31 2017 н Machine Wayback 1981—1983 йылдарҙа өсөн мәғлүмәт Юҡ
  10. ↑ Һауа температураһының абсолют минимумы-күҙәтеү өсөн иң бөтә ваҡытын һәм белешмәһе «Рәсәйҙә Климат» (недоступная ссылка) сентябрь 2017 21 тикшерелде. архив күсермәләре 6 апрель 2017 н Wayback Machine
  11. ↑ 11,0 11,1 К 210-летию Будённовска выйдет в свет второе издание монографии «Святой Крест». Дата обращения: 9 май 2014. Архивировано 13 май 2014 года.
  12. ↑ Первый лист Жалованной грамоты Павла Первого армянам на основание города Святого Креста.jpg. Дата обращения: 10 май 2014. Архивировано 10 май 2014 года. 2014 йыл 19 июль архивланған.
  13. ↑ Памятники культуры 2009 йыл 28 октябрь архивланған.
  14. ↑ Ставропольская губерния. Списки населенных мест по сведениям 1873 года / сост. И. Бентковский ; изд. Ставропольским губ. стат. ком. - Ставрополь, 1874. - III, 158 с. - В подзаг. : изд. ком. ; вып. 6.
  15. ↑ Населённые места Российской империи в 500 и более жителей с указанием всего наличного в них населения и числа жителей преобладающих вероисповеданий, по данным первой всеобщей переписи населения 1897 года / предисл.: Н. Тройницкий. - Санкт-Петербург : типография «Общественная польза», 1905. - X, 270, 120 с. ; 27. - (Первая всеобщая перепись населения Российской империи 1897 года / под ред. Н. А. Тройницкого). Дата обращения: 17 август 2013. Архивировано 17 август 2013 года.
  16. ↑ 16,0 16,1 Народная энциклопедия «Мой город». Будённовск. Дата обращения: 8 октябрь 2013. Архивировано 8 октябрь 2013 года.
  17. ↑ План электрификации РСФСР. 1955 год (2-е издание) Государственное издательство политической литературы. Москва. Дата обращения: 17 август 2013. Архивировано 17 август 2013 года.
  18. ↑ Территориальное и административное деление Союза ССР на 1 января 1926 года. I. РСФСР. Дата обращения: 18 август 2013. Архивировано 18 август 2013 года.
  19. ↑ Административно-территориальное деление Союза ССР (на 1 января 1931 года). I. РСФСР. Дата обращения: 19 август 2013. Архивировано 19 август 2013 года.
  20. ↑ Народное хозяйство СССР в 1960 году (Статистический ежегодник). Госстатиздат ЦСУ СССР, Москва, 1961. Дата обращения: 19 август 2013. Архивировано 19 август 2013 года.
  21. ↑ Численность населения СССР по переписи на 15 января 1959 года по республикам, краям, областям, национальным округам, районам, городам, поселкам городского типа, районным центрам и крупным сельским населенным местам (по административно-территориальному делению на 1 января 1960 г.). Москва: Центральное статистическое управление при Совете Министров СССР (1960). Архивировано 23 август 2011 года.
  22. ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года. Архивировано 22 август 2011 года.
  23. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  24. ↑ Народное хозяйство СССР за 70 лет. Юбилейный статистический ежегодник. Финансы и статистика, Москва, 1987
  25. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. Архивировано 22 август 2011 года.
  26. ↑ 26,00 26,01 26,02 26,03 26,04 26,05 26,06 26,07 26,08 26,09 26,10 26,11 26,12 26,13 26,14 26,15 26,16 26,17 Численность постоянного населения
  27. ↑ Численность населения по каждому городскому и сельскому населённому пункту Ставропольского края на дату ВПН-1989 и ВПН-2002. Дата обращения: 12 ғинуар 2015. Архивировано 12 ғинуар 2015 года.
  28. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Дата обращения: 2 ғинуар 2014. Архивировано 2 ғинуар 2014 года.
  29. ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года. Общая численность населения (в т.ч. мужчин, женщин) по муниципалитетам и населённым пунктам Ставропольского края. Дата обращения: 5 апрель 2015. Архивировано 5 апрель 2015 года.
  30. ↑ Оценка численности постоянного населения муниципальных образований Ставропольского края на 1 января 2011 г. (с учётом предварительных итогов Всероссийская перепись населения 2010 года)
  31. ↑ Оценка численности постоянного населения муниципалитетов Ставропольского края на 01.01.2012 г.
  32. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
  33. ↑ Оценка численности постоянного населения муниципалитетов Ставропольского края на 1 января 2014 года. Дата обращения: 2 апрель 2014. Архивировано 2 апрель 2014 года.
  34. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
  35. ↑ с учётом городов Крыма
  36. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года. Таблица «31. Численность населения городов и пгт по федеральным округам и субъектам Российской Федерации на 1 января 2016 года». RAR-архив (1,0 Mб)
  37. ↑ абазиндар (9), абхаздар (6), аварҙар (202), агулдарҙың (9), адыгеец (12), әзербайджандар (255), алтаец (5), ассирий (8), балҡарҙар (17), башҡорттар (49), белорустар (167), болғар (13), бүрәт (5), гректар (62), грузиндар (140), йәһүдтәр (15), ингуштар (9), кабардинец (60), казактар (12), ҡаҙаҡтар (43), ҡалмыҡтар (11), (33), ҡырғыҙҙар (8), корей (90), кумык (91), лакец (39), лезгиндар (131), мариҙар (20), молдавандарҙа (44), мордвалар (46), немец (108), ҡарағалпаҡ (116), осетиндар (196), поляктар (15), рутулдар (13), табасаран (273), татарҙар (281), төрөктәр (20), төркмән (24), удино (12), удмурттар (22), үзбәк (28), сиған (309), черкестар (5), чечендар (108), сыуаштар (51), милли сығышы тураһында яуап биргән башҡа (119), милли сығышы күрһәтә алмайһың (244)
  38. ↑ Город- легенда, город-герой (1 июль 2005). Дата обращения: 26 декабрь 2018. Архивировано 25 июль 2007 года. 2007 йыл 25 июль архивланған.
  39. ↑ Ames, Iowa. Community Description (ингл.). Дата обращения: 26 декабрь 2018. Архивировано 24 сентябрь 2015 года. 2011 йыл 6 июнь архивланған.
  40. ↑ В Ставропольском крае готовят памятник для американского города-побратима Пятигорска. Дата обращения: 23 сентябрь 2009. Архивировано 27 август 2009 года.
  41. ↑ Поклон святому князю. Дата обращения: 26 декабрь 2018. Архивировано 10 сентябрь 2012 года. 2012 йыл 10 сентябрь архивланған.
  42. ↑ Народы – братья, города - побратимы. Дата обращения: 26 декабрь 2018. Архивировано 4 ғинуар 2015 года.
  43. ↑ "Жизнь": Русские братьев в беде не бросили (6 ғинуар 2004). Дата обращения: 26 декабрь 2018. Архивировано 31 июль 2012 года. 2012 йыл 31 июль архивланған.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Будённовск&oldid=1236871» битенән алынған