Ирек

Ирек
Изображается на	Statue of Liberty, Kalamata[d]
Ирек Викимилектә

Ирек — башҡа шарттар, шул иҫәптән, тәбиғи, ижтимағи, шәхси коммуникатив (аралашыу) һәм шәхси нәҫел факторҙары менән сикләнмәгән субъект эшмәкәрлегенең төп сәбәпсеһе булған хәл. Был осраҡта иректе кеше үҙ эшмәкәрлегенең үҙен һәм башҡаларҙы һәләкәткә илтеү ҡурҡынысын иҫәпкә алмаған бәйһеҙлек менән бутарға ярамай.

Иректең төрлө билдәләмәләре бар^[⇨]. Этикала ирек кешенең ихтыяр азатлығы менән бәйле.

Философияла: Ирек — тышҡы маҡсат ҡуйыу булмағанда эшмәкәрлек һәм тәртип булдырыуҙы нығытыусы субъектҡа бәйле дөйөм мәҙәни төшөнсә — универсалия.

Ирек халыҡты әйҙәй — Эжен Делакруа картинаһы, 1830 йылғы июль революцияһы символы

Ирек- хоҡуҡи тәртип

Немец классик философияһына нигеҙ һалған философ Иммануил Кант ирек менән хоҡуҡи тәртиптең тығыҙ бәйләнеше тураһында яҙа. Ул кеше башҡа кешегә түгел, ә законға буйһонған хәлдә генә ирекле була тип раҫлай:

Ирек- башҡаларҙың [кешенең] башбаштаҡлығына буйһонмау. Башҡаларҙың [кешеләрҙең] иркенә ҡамасамауламаһа, дөйөм законға ярашлы — был уға, кеше тәбиғәтенә ярашлы, тәбиғәттән, тыумыштан бирелгән хоҡуҡ.

Оригинал текст  (инг.)  

Freedom is independence of the compulsory will of another; and in so far as it can coexist with the freedom of all according to a universal law, it is the one sole original, inborn right belonging to every man in virtue of his humanity.

Ирек — үҫеш маҡсаты

Эрих Фромм фекеренсә, ирек- кеше үҫеше маҡсаты:

Библияла […] ирек менән бәйһеҙлек- кеше үҫешендә маҡсат булып тора ; кеше эшмәкәрлегенең тәғәйенләнеше шунан ғибәрәт- был кешене үткәндәргә, тәбиғәткә, ырыуға һәм һынташтарға бәйләп тотҡан бығауҙарҙан ҡотолоу процесы.

Иҡтисади ирек

Билдәле экономист Фридрих фон Хайек иҡтисади иректең түбәндәге билдәләмәһен бирә:

Иҡтисади ирек —һайлап алыу хоҡуғы һәм уға бәйле тәүәкәллек һәм яуаплылыҡты эсенә алған теләһә ниндәй эшмәкәрлек азатлығы ул.

Хайек фекеренсә, планлы иҡтисад либераль капитализмдан иҡтисади азатлыҡ булмау менән айырылып тора.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Ихтыяр азатлығы
• Ихтыяр
• Азатлыҡ кимәле
• Бәйһеҙлек
• Кеше хоҡуҡтары

Сығанаҡтар

• Бауман З. Свобода / Пер. с англ. Г. Дашевского, предисл. Ю. Левады. — М.: Новое издательство, 2006. — 132 с. — (Библиотека Фонда «Либеральная миссия».) — ISBN 5-98379-051-X
• Беляев И. А., Максимов А. М. Свобода целостного человеческого существа в социально-личностном измерении 2014 йыл 5 декабрь архивланған. // Вестник Оренбургского государственного университета. — 2011. — № 11 (130), ноябрь. — С. 139—145.
• Беляев И. А., Максимов А. М. Свобода человека как целостного природно-социально-духовного существа // Интеллект. Инновации. Инвестиции. — 2012. — № 1. — С. 202—207. (копия)
• Беляев И. А., Максимов А. М. Целостность и свобода человека: монография. — Екатеринбург: Изд-во Урал. ун-та, 2004. — 180 c.
• Васильева Т. В. Дионис-Либер, бог свободных 2007 йыл 4 декабрь архивланған. // Комментарии к курсу истории античной философии — М. 2002 — с. 311—315
• Р. Сафрански. Вольные вариации на тему свободы 2007 йыл 4 декабрь архивланған. // Позиции современной философии. Вып. 3. Современная философия в Германии. СПб.: Изд-во С.-Петерб. ун-та, 2004, с. 57-66.
• Максимов А. М. Свобода как противоречие самобытия и инобытия / А. М. Максимов. — Екатеринбург: Изд-во Урал. ун-та, 1998. — 200 с.
• Миловидов Г. А. О свободе и власти 2016 йыл 5 март архивланған. // Филологические записки. — Воронеж, 1906.
• Хайек, Фридрих Август фон. Дорога к рабству. — М.: Астрель: Полиграфиздат, 2012. — 317 с. — (Философия. Психология). — 3000 экз.

Һылтанмалар

• Свобода воли с точки зрения религии, философии, психологии
• Семёнов Ю. О соотношении частной собственности и свободы
• Свобода 2018 йыл 29 июнь архивланған.(беседы Гордона)
• «О Свободе» — сборник фрагментов произведений двух выдающихся экономистов XX века Фридриха Хайека и Милтона Фридмана
• Джон Стюарт Милль. О свободе