Кивач
| Кивач | |
 | |
| Һыу йыйыу бассейны | бассейн Невы[d] |
|---|---|
| Дәүләт |
 Рәсәй |
| Административ-территориаль берәмек | Карелия |
| Бейеклеге/буйы | 10,7 метр |
 | |
 Кивач Викимилектә | |
Кивач (карел. Kivačču, фин. Kivatsu) — Карелия Республикаһының Суна йылғаһындағы шарлауыҡ
Дөйөм мәғлүмәттәр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Шарлауыҡтың исеме, күрәһең, фин һүҙе «kiivas»,- «ҡеүәтле, йылдам» тигәнде аңлата[1].
Бейеклеге 10,4 м һәм участкала дөйөм оҙонлоғо яҡынса 170 м. Түбәнге баҫҡысының текә ағыу бейеклеге — 8 м. Шарлауыҡтың баҫҡысы сығып торған диабаз тарафынан барлыҡҡа килә.
Шарлауыҡты ҡая ике ағымға бүлә: төп (уң) һәм икенсел (һул). Төп ағым дүрт баҫҡыс буйлап төшә, икенсел ағым тура мөйөш аҫтында төп ағымға ҡушылған бер нисә йүнәлешкә бүленә[2].
Шарлауыҡ «Кивач» ҡурсаулығы сиктәрендә экскурсия объекты булып тора, уның майҙаны 10 меңдән ашыу гектар. Шарлауыҡ янында Тәбиғәт музейы һәм дендрарий урынлашҡан[3].
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]1566 йылда беренсе тапҡыр Ер китабында телгә алынған[2].
Риүәйәттәрҙең береһенә ярашлы, ике апалы-һеңлеле Суна һәм Шуя йылғалары бер-береһәнән айырылырға теләмәй йәнәш аҡҡандар, Тик бер мәлдә Суна һеңлеһенә үҙенең уңайлы үҙәнен бирә һәм ял итергә ятып тора. Уянып киткәс, ул Шуяның бик алыҫҡа ағып киткәнен күреп аптырай һәм юлындағы бөтә нәмәне ағыҙып алып китеп, артынан ҡыуып китә. Суна ҡаялар ярған урында Кивач шарлауығы барлыҡҡа килә[4].
1837 йылда бүрәнә ҡыуыуҙа ағастарҙың һыныуын булдырмау өсөн махсус бүрәнә төшөрөү ҡулайламаһы ҡорола.
1868 йылда шарлауыҡҡа император Александр II килә, уның килеүенә бында махсус ҡуныу йорто төҙөлә.
ГЭС-тың Суна каскадын төҙөгәндә һыуҙың бер өлөшө бирелә (каскадтың иң ҙур станциялары — Кондопожский ГЭС һәм Пальеозерский ГЭС). Был шарлауыҡтың гидрографик селтәрен үҙгәртә һәм тәбиғи ҡеүәтен кәметә (66 тиклем м³/с)[2].
Кивач әҙәби әҫәрҙәрҙә
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Шарлауыҡҡа Г. Р. Державинадың «Шарлауыҡ» шиғыры, Ф. Н. Глинканың һәм башҡа билдәле шағирҙарҙың шиғри юлдары арналған[2].
Галереяһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]-
Кивач шарлауығы, павильондар (1904 йыл) -
Кивач шарлауығы, 1915 йыл. Һүрәттә — автор, С. М. Прокудин-Горский -
-
-
Шарлауыҡ ҡышын -
Кивач шарлауығы көҙ көнө
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Г. М. Кертә. Н. Мамонтов. Карел топонимика йомаҡ. / Изд. 3, добролюбов. — Петрозаводск: Издательство «Карелия», 2007. — 120 б.: ил.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Карелия: энциклопедия: 3 т. / гл. ред. ф. Титов. 2 т.: К — П — Петрозаводск: ИД «ПетроПресс», 2009. 54. с. — 464 с.:, карт. ISBN 978-5-8430-0125-4 (т. 2)
- ↑ Экскурсионные туры (Карелия) «Алмазна сыплется гора…» (Кивач).
- ↑ Кивач шарлауығы | карелия менән ял итеү компанияһы «Карьяла»
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Березин Н. И. Пешком к карельским водопадам. — СПб., 1903
- Шайжин Н. С. Поэзия северорусской природы. Олонецкие водопады: Кивач, Пор-Порог и Гирвас в описаниях туристов. — Петрозаводск, 1907
- Григорьев С. В. Водопады Карелии. — Петрозаводск, 1956
- Карелия: энциклопедия: в 3 т. / гл. ред. А. Ф. Титов. Т. 2: К — П. — Петрозаводск: ИД «ПетроПресс», 2009. С. 54 — 464 с.: ил., карт. ISBN 978-5-8430-0125-4 (т. 2)
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Водопад «Кивач». Институт водных проблем Севера КарНЦ 2017 йыл 1 декабрь архивланған.
- Кивач на официальном сайте Карелии
- Фотографии Кивача начала XX века (полноводный, до строительства плотины в Гирвасе) 2021 йыл 7 май архивланған.
- Как добраться до водопада. Описание и GPS координаты.
- Интерактивная фотография водопада со множества ракурсов 2016 йыл 10 март архивланған.
- Чудские памятники и предания о «Панах» // Памятная книжка Олонецкой губернии на 1867 год. Петрозаводск, 1867, С. 118.