Ниғмәтйәнов Мәхмүт Ниғмәтйән улы
| Ниғмәтйәнов Мәхмүт Ниғмәтйән улы | |
 | |
| Тыуған көнө | |
|---|---|
| Вафат булған көнө | |
Ниғмәтйәнов Мәхмүт Ниғмәтйән улы (10 май 1930 йыл — 4 август 2020 йыл) — ғалим-фольклор, музыка белгесе, татар халыҡ көйҙәрен йыйыусы һәм өйрәнеүсе, Татарстан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1979) һәм Ғ.Туҡай исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (1985).
Биография
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Бала саҡ
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Мәхмүт Ниғмәтйән улы Ниғмәтйәнов 1930 йылдың 10 майында хәҙерге Татарстан Республикаһының Саба районы Оло Арташ ауылында тыуа[1]. Ул баласаҡтан әсәһенең һуҙып-һуҙып китаптар уҡығанын һәм бәйет-мөнәжәттәр әйтеүен, атаһының гармунда халыҡ көйҙәрен уйнағанын тыңлап үҫә[2]. Үҙе лә гармунда музыканы көйләргә 5-6 йәшендә өйрәнә. Башланғыс белемде Сәбиә Сүри ауылында күрше урыҫ мәктәбендә ала башлаған[3]. 1939 йылда ғаиләһе Донбассҡа күсеп китә. Һуғыш башланған 1941 йылда атаһын ерләй, апаһы менән абайһыҙ һуғышҡа оҙата. Шул сәбәптән Белгород балалар йортона ебәрелә[2].
Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында (1943—1944) хәрби заводта столяр эшен башҡара, Украина ССР-ының Кадиевка ҡалаһында һөнәр училищеһында уҡып ала[4]. Һуғыш тамамланғандан һуң, Юдино тимер юлсылары кухняһында, шуның өсөн Мәскәү тимер юлсылары техникумында белем ала[2]. Уҡыу йылдарында төрлө музыка ҡоралдарында, шул иҫәптән: фортепиано, труба, тромбон, аккордеон, балалайка өҫтәлә — уйнарға өйрәнә, үҙешмәкәр сәнғәт төркөмдәрендә ҡатнаша[2].
Һуғыштан һуңғы йылдар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]1951-1953 йылдарҙа М. Ниғмәтйәнов Юдино тимер юлсылары училищеһында уҡыта, Ҡазан университетының физика-математика факультетына ситтән тороп уҡырға инә[2].
1953 йылда Мәхмүт Ниғмәтйәнов Юдинолағы эшен ташлап, Ҡазан дәүләт консерваторияһының композиция-теория факультетына уҡырға инә, студент йылдарында үҙенең тормоштағы төп эшен билдәләй[1]. Каникул ваҡыттарында үҙ ойошторолған фольклор экспедицияларында татар халыҡ йырҙарына иғтибар итә, боронғо ғөрөф-ғәҙәт, ғәҙәттә йола йырҙарының үҙенсәлектәре, халыҡ көйҙәрен урып-йыйыу һәм өйрәнеү тарихы менән ҡыҙыҡһына[2]. Был уның татар халыҡ йырҙарын эшкәртеүгә арналған диплом эшендә лә киң сағылыш таба. Юғары уҡыу йортон 1958 йылда тамамлап, башта шунда уҡ, шуның менән бергә СССР Фәндәр Академияһының Ҡазан филиалы Г. Ибраһимов исемендәге Тел, әҙәбиәт һәм тарих институты|СССР Фәндәр академияһы Ҡазан филиалының Г. Ибраһимов исемендәге Тел, әҙәбиәт һәм тарих институтында ғилми хеҙмәткәр булып эшләй[4].
1967-1973 йылдарҙа Татар дәүләт филармонияһында сәнғәт бүлеге рәйесе, 1974-1984 йылдарҙа шул уҡ институтта өлкән ғилми хеҙмәткәр булып эшләй[4]. Был хеҙмәте ваҡытында М. Н. Ниғмәтйәнов фольклор экспедицияларының географияһын тағы ла киңәйтә, илдең татарҙар йәшәй торған һәр төбәгендә булып сыға[4].
Ғаиләһе
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Мәхмүт Ниғмәтйәновтың әсәһе Нуржан атаҡлы дин Хажи Йәләлетдин ғаиләһендә тыуған[2].
Атаһы Ниғмәтйән Мөхәррәмов — шахтер, гармун оҫтаһы була[3]. 1928-1930 Донбасстың татар шахтерҙарына, шул иҫәптән Ниғмәтйән Мөхәррәмовҡа, тырыш хеҙмәттәре өсөн Лазарь Каганович тарафынан 400 мең һум премия тапшырыла[1][3]. Шул аҡсаны Ниғмәтйән Мөхәррәмов Саба һәм Кукмара райондарында ике татар мәктәбен төҙөүгә тапшыра[3].
Фәнни хеҙмәттәре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- «Татарские народные музыкальные инструменты»
- «Туҡай һәм музыка»
- Ниғмәтйәнов М. Н. Татар халыҡ йырҙары / М. Ниғмәтйәнов .— Казан : Татарстан китап нәшриәте, 1976 .— 216 б. — Татар телендә.
- Нигметзянов М. Н. Музыкально-сетевые особенности традиционной народной песни татар Среднего Поволжья : музыкально-этнографической исследование : диссертация … кандидата искусствоведения : 17.00.02. — Казань, 1973. — 178 с.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Әҙиптәр: Мәхмүт Ниғмәтйәнов 2020 йыл 16 ғинуар архивланған. «adiplar.belem.ru»
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Ниғмәтйәнов Мәхмүт Ниғмәтйән улы — музыка белгесе «gabdullatukay.ru»
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Мәхмүт Ниғмәтйәнов: «Моңланыуҙан туҡтай. Ул — татарҙың биш йөҙ йыл иҙелеүе нәтижәһе» «azatliq.org»
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Мәхмүт Нигъмәтҗанов: «Моңланудан туктыйк. Ул — татарның биш гасыр изелүе нәтиҗәсе»