Оҙондара
| Оҙондара | |
| Юнәлеше: |
Халыҡ бейеүе |
|---|---|
| Үлсәме: |
6/8 |
| Темп: |
Уртаса |
| Инеше: |
Кәләштең йола бейеүе |
| Барлыҡҡа килгән урыны һәм ваҡыты: |
Таулы Карабах, |
| Родственные: | |
| Тағы ҡарағыҙ: | |
|
| |
Оҙондара йәки Оҙондерә (әзерб. Uzundərə — «оҙон тарлауыҡ»[1][2]; әрм. Ուզունդարա) — халыҡ ҡатын-ҡыҙҙар бейеүе, йыш ҡына туйҙарҙа башҡарыла[3]. Кавказ артында таралған[4][1][5][2][6][7]. Борондан — кәләштең йола бейеүе[2].
Музыкаль һүрәтләмәһе
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Музыкаль күләме — 6/8 (шулай уҡ 7/8 күләмлеһе бар, беренсе нота ике тапҡырға оҙонораҡ). Темп — уртаса. Көйө — шуштер[8][9]. Бейеү көйө өсөн мелизматика байлығы, үҫтереү талғынлығы хас. Көй үҫешенең типик алымы — ике-, өс– һәм дүрт тактлы көйҙө төрлөләндереү[5].
Килеп сығышы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Таулы Карабахтың Узундере ерлегендә килеп сыҡҡан[3][10] (әзерб. Uzundərə — «оҙон тарлауыҡ») (Агдам районының Агдам һәм Каруанд ауылы араһында)[11]. Туй алдынан был тарлауыҡ аша үткәрелгән кәләш бейеүе[3]. Бөгөн бейеү Әзербайжанда[12][13], карабах әрмәндәре араһында таралған[7]. «Әзербайжан халыҡ бейеүҙәре»[13] йыйынтығында карабах әрмәндәре менән әзербайжандарға яҡын йәшәү сәбәпле үҙләштергән, тигән фекер бар.
Туй ваҡытында ҡыҙҙың ата йорто менән хушлашыу ваҡытында башҡарылған. Хәҙер йола әһәмиәтен юғалтып, Әзербайжан ҡатын-ҡыҙҙар бейеүенең иң билдәлеһе[12].
Башҡарыу
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Бейеүҙе туй мәжлестәрендә, байрам сараларында башҡаралар. Ғәҙәттә, ҡатын-ҡыҙҙар ғына бейей, әммә парлы башҡарыу ҙа мөмкин. Бейеүҙе еңел, талғын һәм тыйнаҡ бейейҙәр[2]. Түңәрәк буйлап йөрөү хәрәкәттәре талғын[4].
Бейеү барышында әзербайжан ҡатын-ҡыҙҙар бейеүҙәренең Биҙәге күпмелер тәртибе чередуются өс төп элемент төп өлөштәре ҡулланыла: түңәрәк буйлап йөрөү, «һүҙме» (әзерб. ваҡ аҙымдар), «хырдалыҡ» кеүек алға йәки тирә-яҡҡа ваҡ хәрәкәттәр[14]. Бейеү ваҡытында ҡул хәрәкәтенә ҙур иғтибар бирелә. Бейеү тамашасыларға баҫалҡы баш эйеү менән тамамлана[14].
Мәҙәниәттә сағылышы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Бейеү көйөн әзербайжан композиторы Узеир Гаджибеков «Быныһы булмаһа, тегенеһе» музыкаль комедияһының «Ни ҡәҙәр оло булһам да» («Мен не гедер, не гедер годжа олсам да») йырында ҡуллана[15].
«Оҙондара» бейеүен тағы 1941 йылда төшөрөлгән «Сабухи» әзербайжан фильмының 39:30 минутында күрергә була.[16]
Арам Хачатуряндың «Гаянэ» балетының дүртенсе актында Оҙондара көйөн ишетергә мөмкин[17].
Музыка шулай уҡ «Эт һәм бесәй» (урыҫ. «Пёс и кот») совет йәнһүрәтендә яңғырай.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ 1,0 1,1 Языкознание: большой энциклопедический словарь / Под ред. Г. В. Келдыша. — Большая Российская энциклопедия, 1998. — С. 563. — 671 с.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Т. Н. Третьякова. Основы эстетики и художественной деятельности; музыка народов мира: учебное пособие. — ЮУрГУ, 2000. — С. 126. — 127 с.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 К. А. Касимов. Народы Азербайджанской Советской Социалистической Республики. Азербайджанцы. Народное творчество / Под редакцией Б.А.Гарданова, А.Н.Гулиева, С.Т.Еремяна, Л.И.Лаврова, Г.А.Нерсесова, Г.С.Читая. — Народы Кавказа: Этнографические очерки: Издательство Академии наук СССР, 1962. — Т. 2. — С. 163.
- ↑ 4,0 4,1 Большая советская энциклопедия / под ред. Сергея Ивановича Вавилова. — Государственное научное издательство, 1965. — Т. 44. — С. 50.
- ↑ 5,0 5,1 Узундара // Музыкальная энциклопедия / под ред. Ю. В. Келдыша. — М.: Советская энциклопедия, Советский композитор, 1981. — Т. 5.
- ↑ Младенова Т.В. Музыкально-исторический процесс в Крыму конца ХIХ начала ХХ столетия. Научный журнал «Культура народов Причерноморья» (2010 №177). Дата обращения: 25 декабрь 2012. Архивировано 27 декабрь 2012 года.
- ↑ 7,0 7,1 Николай Иосифович Эльяш. Балет народов СССР. — Знание, 1977. — С. 59. — 166 с.
- ↑ Гаджибеков У.
- ↑ Алиева И. Практическое руководство по изучению азербайджанских ладов и развитию ладоинтонационного слуха. Баку: Адилоглы. 2010; стр. 87.
- ↑ Uzundərə — Wikimapia.
- ↑ Узундере (Энциклопедия мугама)
- ↑ 12,0 12,1 Т. С. Ткаченко. Народный танец: Допущено в качестве учеб. пособия для театральных и хореографических учеб. заведений / под ред. Сергея Ивановича Вавилова. — Искусство, 1967. — Т. 2-й. — С. 278. — 653 с.
- ↑ 13,0 13,1 Составители: Гамэр Алмасзаде, И. Д. Кагарлицкая, Б. А. Мамедов, и А. В. Акопов. Азербайджанские народные танцы / под ред. Афрасияба Бадалбейли. — Б.: Объединённое издательство, 1959. — С. 6.
- ↑ 14,0 14,1 Т. С. Ткаченко. Азербайджанский женский танец «Узундара» // Народный танец / под ред. Н. И. Львова. — М.: Искусство, 1954. — С. 307. — 684 с.
- ↑ Эльмира Абасова. Узеир Гаджибеков. — Баку: Азербайджанское государственное издательство, 1975. — С. 55. — 144 с.
- ↑ Азербайджанский танец "Узундара" в фильме "Сабухи" 1941 год.
- ↑ История музыки народов СССР / Под ред. Ю. В. Келдыша. — М.: Сов. композитор, 1972. — Т. 3. — С. 428.
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Описание танца «Узундара» 2016 йыл 15 июль архивланған. в Школе народного танца 2016 йыл 9 июнь архивланған. на портале Piruet.info
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Исмайлов М., Карагичева Л., Народная музыка Азербайджана, в сб.: Азербайджанская музыка, М., 1961.