Эстәлеккә күсергә

София Стриенская

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
София Стриенская
пол. Zofia Stryjeńska
Рәсем
Зат ҡатын-ҡыҙ[1]
Гражданлыҡ  Польша
Тыуған көнө 13 май 1891({{padleft:1891|4|0}}-{{padleft:5|2|0}}-{{padleft:13|2|0}})[2][3][4][…]
Тыуған урыны Краков, Королевство Галиции и Лодомерии[d], Цислейтания[d], Австро-Венгрия[5]
Вафат булған көнө 28 февраль 1976({{padleft:1976|4|0}}-{{padleft:2|2|0}}-{{padleft:28|2|0}})[6][3][4] (84 йәш)
Вафат булған урыны Женева, Швейцария[5]
Ерләнгән урыны Cemetery of Chêne-Bourg[d]
Хәләл ефете Стрыенский, Кароль[d] һәм Artur Klemens Socha[d]
Внебрачный партнёр Аркадий Фидлер[d]
Балалары Jacek Stryjenski[d] һәм Jan Stryjeński[d]
Нәҫеле Любанские[d]
Һөнәр төрө рәссам, графический дизайнер, иллюстратор, художник-график, сценограф, деятель изобразительного искусства
Эшмәкәрлек төрө живопись[7] һәм графика[d][7]
Уҡыу йорто Мюнхенская академия художеств[d]
Әүҙемлек осороноң тамамланыуы 1976[6]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
золотые Академические лавры офицерский крест ордена Возрождения Польши
Тасуирлау биттәре artyzm.com/artysta.php?i…
Хеҙмәттәре тупланмаһы Национальный музей в Варшаве[d]
Авторлыҡ хоҡуҡтары статусы эштәре авторлыҡ хоҡуҡтары менән яҡланған[d]
Файлы артиста по адресу Frick Art Research Library[d]
 София Стриенская Викимилектә
София Стриенскаяның полихром эштәре, Варшавала Старомест майҙанындағы торлаҡ йорттоң фасадындағы 1928 йылғы эштәре
1925 йылда Парижда Польша Республикаһы павильонын София Стриенскаяның картиналары биҙәй

София Стриенская (пол. Zofia Stryjeńska, ҡыҙ фамилияһы Любанская,[8] 13 май 1891 йыл, Краков, Польша — 28 февраль 1976 йыл, Женева, Швейцария) — поляк рәссамы, графигы, иллюстратор, сценограф, ар-деко стиле вәкиле. Кароль Стриенскийҙың ҡатыны[9].

Тамара Лемпицкая менән бер рәттән ике һуғыш осоронда иң билдәле поляк рәссамдарының береһе булып тора[10].

Биографияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

София Стриенская бала саҡтан һүрәт төшөрә башлай. Йәш сағында иллюстрациялы «Rola» һәм «Głos Ludu» журналдары менән хеҙмәттәшлек итә. 1909 йылда Краковта Мария Недзельскаяның ҡатын-ҡыҙҙар өсөн нәфис сәнғәттәр мәктәбен тамамлай. 1911 йылда һынлы сәнғәт һәм ҡулланма сәнғәт курстарын тик бишле билдәләренә генә тамамлай. 1910 йылда атаһы менән бергә Австрия-Венгрия аша Италияға сәйәхәткә юллана, уның барышында Венала һәм Венецияла галереяларға һәм музейҙарға бара.

1911 йылдың 1 октябрендә, ир-егет рәүешендә Тадеуш Гжимала Любаньский исеме аҫтында Мюнхен сәнғәт академияһында һынлы сәнғәт менән шөғөлләнә башлай [11], (ул ваҡытта ҡатын-ҡыҙҙарҙы академияға ҡабул итмәйҙәр). Бер йылдан һуң ялған асыла, Стриенская Мюнхенды ҡалдыра һәм Краковҡа ҡайта, унда һынлы сәнғәт һәм әҙәби эш менән әүҙем шөғөлләнә[12].

1913 йылдың майында, сәнғәт белгесе Ежи Варчаловский «Час» гәзитендә София Любанскаяның уңыштарын ентекләп һөйләй, шулай итеп, Любанскаяға карьераһын уңышлы башларға булышлыҡ итә. Любанская Краковтың ижади интеллигенцияһына үтеп инә, Тадеуш Бой-Желенский, Яхимецкий, Коссак, Мария Павликовсая-Ясножевская менән таныша.

1916 йылдың 4 ноябрендә данлыҡлы поляк архитекторы Кароль Стриенскийға кейәүгә сыға. Никахтан өс бала: ҡыҙы Магда һәм игеҙәктәр Яцекһәм Ян тыуа.

Стриенский ҡатынын үҙенең дуҫтары, рәссамдар һәм әҙәби донъя вәкилдәре менән таныштыра, улар араһында Владислав Скочиляс, Генрик Куна, Стефан Жеромский, Владислав Реймонт, Станислав Виткевич, «Скамандр» әҙәби төркөмө шағирҙары була.

1921—1927 йылдарҙа ире менән Закопан ҡалаһында йәшәй. Ваҡыт үтеү менән, ике көслө шәхестең мөнәсәбәттәре насарая. Стриенская ире унда башлыса ҡатын-ҡыҙҙы түгел, рәссамды күреүе менән килешә алмай. Асыуынан иренең күҙе алдында үҙенең картиналарын юҡ итә. Иренең интригалары һөҙөмтәһендә, Стриенскаяны психиатрик дауаханаға урынлаштыралар, әммә ата-әсәһенең тырышлығы арҡаһында уны ике көндән һуң сығаралар. 1927 йылда йыш конфликттар айырылышыуға килтерә.

Айырылышҡандан һуң Стриенская Варшаваға күсенә, унда 1929 йылда актер Артур Сохаға кейәүгә сыға. Һәм был никах та бәхетһеҙ була: иҡтисади көрсөк арҡаһында рәссам балаларын, үҙен һәм эшһеҙ ирен тәьмин итеү өсөн күп эшләй. Бер нисә йылдан һуң иренең хыянаты арҡаһында ире менән айырылыша. 30-сы йылдар аҙағында архитектор Ахилес Брезеға кейәүгә сыға, һуңынан билдәле сәйәхәтсе һәм яҙыусы Аркадий Фидлерға кейәүгә сыға[13].

1930 йылдар уртаһы рәссам өсөн ҡатмарлы осор була, шул уҡ ваҡытта ул заказдар ала алмай тиерлек. Стриенская танылыуҙы теләмәй ҙә һәм уға өлгәшә лә белмәй. Ул Санацияны танымай ҙа һәм бер ниндәй ҙә ойошторолған сәнғәт йәки сәйәсәт ағымдарға ҡушылмай. 1930 йылда Польша Яңырыуы Орденының Офицер тәреһе менән бүләкләнә[14]. Польша әҙәбиәте академияһы үтенесе менән 1936 йылдың 7 ноябрендә Стриенская алтын академия лавры менән бүләкләнә[15].

Аҡса етмәү сәбәпле София бер нисә картинаһын ростовщиктарға һатырға мәжбүр була. 1938 йылда ғына Польша Эске эштәр министрлығынан Стриенская бер нисә заказ, шул иҫәптән Япония императоры Хирохито килимы өсөн заказ ала. Польшаның «Баторий» һәм «Пилсудский» пассажир суднолары интерьерҙарын биҙәүҙә ҡатнаша. Шулай уҡ Варшавала E. Wedel кондитер залын биҙәй. Уның славян һәм тарихи темаларға картиналары ҙур һорау менән файҙалана башлай.

Немец оккупацияһын Краковта үткәрә. Һауа һөжүме ваҡытында эштәренең бер өлөшө юҡҡа сыға[16]. Польша азат ителгәндән һуң Стриенская ҡыҙы эргәһенә Швейцарияға эмиграцияға китә,тиҙҙән ике улы ла килә[17]. АҠШ-ҡа күсергә тырыша, Костюшко Фондына ярҙам һорап мөрәжәғәт итә, ләкин уға ярҙам итеүҙән баш тарталар. Һуңғы йылдарҙа етешһеҙ йәшәй, хатта улдарының ярҙамынан да баш тарта. Женевала йөрәк өйәнәгенән вафат була. Шен-Буре зыяратында ерләнә[18].

Ижады

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«Польша сәнғәте принцессаһы» кеүек билдәле[19], Ритм нәфис төркөмгә ҡараған (пол. Rytm). Стриенскаяның ҡыҙыҡһыныу даирәһе бик киң була. Темпер һынлы сәнғәте, шулай уҡ литография, һүрәттәр, плакаттар менән ҡыҙыҡһына, уйынсыҡтар эшләй, туҡыма биҙәй, китап иллюстрациялары авторы була. София Стриенская шул ваҡытта Европала хакимлыҡ ар-декоға тап килгән стиль эшләй. Уның иң билдәле эштәре араһында: «Славян тораташтары һәм пасха», Красицкийҙың «Монахомахии» әҫәренә иллюстрациялар, «Йыл миҙгелдәре», «Раштыуа гимндары», «Дүрт йола» һәм «Поляк бейеүҙәре».

Тәүге осор ижады

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1918 йылда София Стриенская уйынсыҡтарҙың дизайнеры һәм график дизайнер вазифаһында эшләй. 1917-18 йылдарҙа ул биш картинанан торған «Пасха» серияһын ижад итә, унда дини мотивтарҙы фольклор элементтары менән бәйләй. 1918 һәм 1922 йылдарҙа «Славян тораташы» исеме аҫтында ике литографик эше барлыҡҡа килә, унда рәссам славян мифологияһына мөрәжәғәт итә. София Стриенская ижадының иртә осоро эштәренә Краковтағы Техник һәм сәнәғәт музейындағы фрескалар (1917 й.), Вавелдә Сенат башняһында полихром залдар (1917 й.) һәм Варшавала шарап яһау бинаһының эске йыһаздары ҡарай. Монументаль композициялар араһында «Аллаларға һунар» (1921), «Иртә», «Кис» и «Бериот концерты» (1923) картиналар серияһы айырылып тора.

Дөйөм алғанда, 1920 йылдар София Стриенская ижадында емешле осор була. Ул гуашь һәм акварель менән рәсем төшөрөү техникаһын шымарта.

1920—1930 йылдар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
София Стриенская. Кароль Шимановский балеты өсөн костюм эскиздары

«Ете йола» эштәре серияһы 1922 йылда яҙыла, ул ижадының иң яҡшы осорона ҡарай.

София Стриенская 1925 йылда Парижда Бөтә донъя күргәҙмәһендә Польша павильоны декорацияһының бер өлөшөн башҡара, ул «Ун ике ай» картиналар серияһынан тора (6 картина киндерҙә 2 ай), унда йылдың төрлө айҙарында ауыл тормошо һүрәтләнә. Был эш рәссамға Европа билдәлелеге һәм Бөтә донъя күргәҙмәһенең 5 бүләген килтерә[20] . 1927 йылда картиналар серияһы Польша халыҡ бейеүҙәрен төшөрөү менән яҙыла.

1930 йылдан һуң

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1931 йылда Падуяла дин сәнғәте күргәҙмәһенең көмөш миҙалына лайыҡ була.

1942 йылда[21] славян сиркәүе концепцияһын — Витезьенды тәҡдим итә, ул «славян цезарҙарының симпозиумы һәм съезы» урыны, шулай уҡ славян рухи тормошоноң яңырыу урыны булырға тейеш була. Витезьен ғәҙәти булмаған формала була. Ахитектураһында халыҡ төҙөлөшөндә ҡулланылған ағас конструкциялар ҡулланыла. Интерьерының дизайны театрҙы ла, сиркәүҙе лә хәтерләтә, унда миһрап славян аллаһының стилләштерелгән халыҡ һыны менән алмаштырыла[22].

Боронғо славян аллаларын һүрәтләгән күп эштәре арҡаһында Стриенская Польшала славян мәжүси булмаған дин яҡлы тип иҫәпләнә, әммә рәссам үҙе христиан динен тота. Стриенская тәрбиәһе буйынса католик була, тик ҡыҫҡа ваҡыт эсендә икенсе никах хаҡына конфессияны инжилға алмаштыра, һәм уның славян дине менән мауығыуын бары тик сәнғәт булараҡ ҡарарға кәрәк.

Әҙәби ижады

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Балаларға яҡшы тәрбиә бирергә ынтылып, Стриенская «Профессор Хилар» псевдонимы аҫтында этикет буйынса ҡулланма яҙа. Уның «Хлеб почти каждый день» мемуары 1995 йылда нәшер ителә. Стриенскаяның әҫәрҙәре ирекле эстәлеге һәм бай һүҙлек запасы менән айырыла[23].

Хәтер

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

2008 йылда Краков милли музейында София Стриенская эштәренең ҙур ретроспектив күргәҙмәһе, рәссам эштәренең 1945 йылдан һуң беренсе монографик презентацияһы ойошторола.

2009 йылда Познань ҡалаһының Милли музейы һәм Варшаваның Милли музейы ойошторған күргәҙмә үткәрелгә.

2015 йылда Анжелика Кузняк авторлығы аҫтында рәссамдың биографияһы баҫылып сыға.

2018 йылда Святослав Ленартович һәм Лех Маевский авторлығында Стриенскаяның эштәре менән альбом сығарыла.

2011 йылдың 15 февралендә Польша милли банкы «XIX—XX быуаттарҙа Польша рәссамдары» серияһынан София Стриенскаяға арналған 20 алтын һәм 2 алтын номиналы менән тәңкәләрҙе әйләнешкә индерә[24].

София Стриенская исеме менән Тарнув [25] һәм Ченстохова ҡалаларында урамдар аталған.

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
  2. ↑ Zofia Stryjenska (нидерл.)
  3. ↑ 3,0 3,1 Zofia Stryjeńska (z domu Lubańska) // Польский биографический онлайн-словарь (пол.)
  4. ↑ 4,0 4,1 Zofia Lubańska // (unspecified title) (пол.) — 2004.
  5. ↑ 5,0 5,1 Deutsche Nationalbibliothek Record #119093340 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
  6. ↑ 6,0 6,1 RKDartists (нидерл.)
  7. ↑ 7,0 7,1 Чешская национальная авторитетная база данных
  8. ↑ Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). T. 2: Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1939, s. 294—295.
  9. ↑ Zofia Stryjeńska | Życie i twórczość | Artysta(польск.).Culture.pl.Дата обращения: 25 марта 2021.
  10. ↑ Grób Zofii Stryjeńskiej na cmentarzu w Chêne-Bourg | POLONIKA Polonika (пол.).
  11. ↑ Włodzimierz Kalicki: Trzecia młodość Stryjeńskiej, Gazeta Stołeczna, 19 lutego 2010, s. 14.
  12. ↑ Zofia Stryjeńska – polskie malarstwo art deco
  13. ↑ Twarze — Zofia Stryjeńska.
  14. ↑ M.P. z 1930 r. nr 260, poz. 352.
  15. ↑ M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 460
  16. ↑ Zofia Stryjeńska – polskie malarstwo art deco (билдәһеҙ) (3 сентябрь 2020).
  17. ↑ Blask i nędza życia Zofii Stryjeńskiej.
  18. ↑ Zofia Stryjeńska | Życie i twórczość | Artysta (пол.).
  19. ↑ Wiadomości Literackie // Литературная энциклопедия : в 11 т. — [М.], 1929—1939.
  20. ↑ Księżniczka polskiej sztuki, «Rzeczpospolita», A20, 27 października 2008.
  21. ↑ PAUza Akademicka 17-18/2008.
  22. ↑ Zofia Stryjeńska, „Bożki słowiańskie”, 1918 (kolejne teki 1922, 1934).
  23. ↑ Z. Stryjeńska, Chleb prawie że powszedni, Gebethner i Ska, 1995.
  24. ↑ Polscy malarze XIX/XX wieku. Zofia Stryjeńska (10 февраля 2015).
  25. ↑ Todesanzeige // Astronomische Nachrichten. — 1936. — В. 23. — Т. 261. — С. 459–460. — ISSN 1521-3994&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false 0004-6337, 1521-3994. — DOI:10.1002/asna.19362612307
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=София_Стриенская&oldid=1029866» битенән алынған