Суварди Сурьянинграт

Суварди Сурьянинграт (индон. Soewardi Soerjaningrat, 1922 йылдан Ки Хаджар Деванторо (индон. Ki Hadjar Dewantoro); 2 май 1889, Джокьякарта — 26 апрель 1959, шунда уҡ) — индонезия сәйәси эшмәкәре, ил бойондороҡһоҙлоғо өсөн көрәшеүсе, яҙыусы һәм педагог. Индонезияның милли геройы.

Биографияһы

Индонезияла ява аристократтар ғаиләһендә тыуған. Нидерланд телле мәктәп тамамлай, унан һуң төп халыҡ өсөн медицина мәктәбенә инә, әммә сәләмәтлеге менән проблемалар арҡаһында уны тамамлай алмай. Һуңғараҡ журналистика менән шөғөлләнә, төрлө баҫмалар менән хеҙмәттәшлек итә һәм тиҙҙән үҙенең законға ҡаршы ҡараштары менән таныла; 1908 йылдан башлап, шул уҡ ваҡытта нигеҙ һалынған Budi Utomo милли ойошма менән хеҙмәттәшлек итә, Джокьякартала уның беренсе съездын үткәреүҙе ойоштора.

1912-1913 йылдарҙа эшмәкәрлек алып барған Һинд партияһына нигеҙ һалыусыларҙың береһе була; 1913 йылда Нидерландтың үҙаллылыҡ Көнөн байрам итеүгә йыйылыуҙы тәнҡитләгән «Мин голландты булһам» исемле антиколониаль мәҡәләһен баҫтыра, уның өсөн ҡулға алынып, башта Банк утрауына, ә һуңынан Нидерландҡа һөрөп ебәрелә. Метрополияла 1919 йылға тиклем йәшәй, белемен арттырыу менән әүҙем шөғөлләнеп, студенттарҙың Һиндстан ассоциацияһында ҡатнаша. 1919 йылдың сентябрендә, Нидерландтан тороп үҙаллылыҡ өсөн сығыш яһаған Һиндстан Милли Партияһы башлығы була, 1922 йылдың 3 июлендә балалар өсөн мәктәпкә нигеҙ һалыусы Таман Сисва йәмғиәтенә нигеҙ һала, унда белем биреү һәм тәрбиә биреү Англияға ҡаршы рухта алып барыла; шул уҡ ваҡытта Ява аристократияһы менән ассоциация булмаһын өсөн яңы исем дә ҡабул итә. 1923 йылда милли партия етәкселеген ҡалдырырға мәжбүр була. Бер нисә тапҡыр голландтар ҡулға ала; Япония оккупацияһы көндәрендә яңы хакимиәттәр күпмелер ваҡыт хеҙмәттәшлек иткән, Путер ойошмаһы лидерҙарының береһе булған.

Ни Хаджар Левант 20000 индонезия рупийы банкнотында

Бойондороҡһоҙ Индонезияның Хөкүмәтендә (1945 йылда) беренсе мәғариф һәм мәҙәниәт министры итеп билдәләнә. 1950-се йылдарҙа социаль-мәҙәни эшмәкәрлек менән әүҙем шөғөлләнә, 1957 йылдан Гадж Мад университетынан почетлы докторы дәрәжәһен ала.

Хәтер

Хәҙерге Индонезияла уның тыуған көнө милли мәғариф көнө булараҡ билдәләп үтелә, уның портреты бер нисә Индонезия банкнотында һүрәтләнгән, шулай уҡ уның хөрмәтенә Индонезия хәрби-диңгеҙ флоты караптары аталған. 1959 йылдың 29 ноябрендә уға үлгәндән һуң Индонезияның милли геройы исеме бирелә.

Әҙәбиәт

Суварди Сурьянинграт // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М.  : Советская энциклопедия, 1969-1978.