Тугарин (рус фольклоры)

Туғарин (Змей Тугарин, Змей Тугаретин, Тугарин Змеевич, Змеище Тугарище) — рус былиналары һәм әкиәттәрендәге яуыз батыр, рус баһадирҙары Добрыня Никитич һәм Алёша Поповичтың дошманы. Күсмә халыҡтар менән көрәш дәүерендә ҡырағай даланың, унан килгән хәүефтең, мәжүсилектең символына әүерелә^[2]. Тугарин тураһында төп текст — Алёша Поповичтың Тугарин менән алышы тураһындағы былина^[3].

Былиналағы Тугарин образында эпос традицияларының төрлө ҡатламдары берләшә. Тәү сиратта Тугариндың йылан тәбиғәтендә урыҫ халыҡ шиғриәтендә (әкиәттәр һәм эпостар) киң таралған йылан һуғышы тураһындағы мотивтың вариантын күрмәү мөмкин түгел. Уларҙың боронғолоғо халыҡ ижады һәйкәлдәре (Никита Кожемяка тураһындағы йылъяҙма хикәйәте, Змей Горыныч тураһында былиналар) һәм көньяҡ славян эпосындағы аналогтар менән раҫланған. Тугариндың Апраксияға һәм Добрыняның ҡатыны Маринаға мөнәсәбәте уны серб әкиәттәре һәм йырҙарындағы йылан-һөйәр менән яҡынлығын иҫбатлауға нигеҙ бирә.

Этимологияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Тугарин исемендә урыҫтарҙың күсмә халыҡтарға ҡаршы көрәше һөҙөмтәһен күрәләр. Тугаринды тарихи поляк ханы Тугоркан менән бәйләйҙәр.^[4]. Атамаһының килеп сығышы Библиялағы Тогарманан килеп сығыуы ихтимал. Ҡайһы бер урта быуат сығанаҡтарында төрки халыҡтарҙың ата-бабаһы тип һанала^[5]. Әммә Тугарин атамаһының башҡа уртаҡлыҡтары ла бар, мәҫәлән, «Тугие горы» әҫәрендәге Змей Горыныч менән.

Александр Веселовский Тугаринда Византия эпосының эҙемтәләрен — Византияның «Δράχον», «Δραχοντόπουλα» туранан-тура күсеүен күрә. Хәйер, А. И. Веселовский үҙенең һуңғыраҡ яҙған хеҙмәтендә Тугарин атамаһының тарихи нигеҙе тураһындағы фаразды ҡабул итә, әммә Тугариндың Византия эпосы менән бәйле булыуы тураһында элекке фекерен һаҡлап ҡала.

Сәнғәттә сағылышы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

А. К. Толстойҙың «Змей Тугарин» шиғыры (1867)
«Алёша Попович һәм Тугарин Змей» (2004) һәм «Добрыня Никитич һәм Змей Горыныч» тулы метражлы мультипликация фильмдары (2006)