Эстәлеккә күсергә

Түмәрүткәүел ауыл советы

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Түмәрүткәүел ауыл советы
Дәүләт  Рәсәй
Административ-территориаль берәмек Соль-Илецк районы
Халыҡ һаны 978 кеше (2010)[1],
952 кеше (2012)[2],
950 кеше (2013)[3],
957 кеше (2014)[4],
975 кеше (2015)[5]
Ғәмәлдән сыҡҡан дата 1 ғинуар 2016
Карта

Түмәрүткәүел ауыл Советы (рус. Тамар-Уткульский сельсовет) — Рәсәй Федерацияһы Ырымбур өлкәһе Соль-илецк районы ауыл биләмәһе.

Административ үҙәге — Түмәрүткәүел ауылы.

Тарихы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

2004 йылдың 2 сентябрендә Түмәрүткәүел ауылының яңы статусы барлыҡҡа килә — ул ауыл Советы биләмәһенең административ үҙәге итеп раҫлана. Ауыл биләмәһенең статусы һәм сиктәре Ырымбур өлкәһенең 2004 йылдың 2 сентябрендәге 1424/211-III-ОЗ номерлы «Ырымбур өлкәһе муниципаль берәмектәренә муниципаль район, ҡала округы, ҡала биләмәһе статусы биреү, муниципаль берәмектәрҙең сиктәрен билдәләү һәм үҙгәртеү тураһында» Закон менән билдәләнгән[6][6]

Климаты

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Түмәрүткәүел ауыл биләмәһенең климаты Соль-Илецкиҙыҡына ярашлы - ҡырҡа-континенталь, һалҡын ҡырыҫ ҡышлы, йәйен эҫе, ҡыштан йәйгә күсеү осоро ҡыҫҡа, атмосфера яуым-төшөмө әҙ. Ҡышын территория материктан килгән һыуыҡ һауа йоғонтоһонда була, ә йәйгеһен Ҡаҙағстандың ярымсүл яҡтарынан континенталь «эҫе» һауа килә, һөҙөмтәлә йыл һайын тиерлек ҡоролоҡ булып ала. Уртаса йыллыҡ һауа температураһы +5,0°С. Иң һалҡын айҙарҙың уртаса айлыҡ һауа температураһы: −13,0оС (ғинуар, февраль). Иң эҫе уртаса айлыҡ һауа температураһы: +22,6 оС (июль). Уртаса йыллыҡ яуым-төшөм күләме 339 мм. Иң күп яуым-төшөм йылы осорҙа (апрель-октябрь) — дөйөм алғанда168 мм тәшкил итә. һалҡын осорҙа (ноябрь-март) яуым-төшөм 153 мм самаһы була[7].

Халҡы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Халыҡ иҫәбе
2010[8]2012[9]2013[10]2014[11]2015[12]
978↘952↘950↗957↗975

Ауыл биләмәһе составы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
№Тораҡ пунктТораҡ пункт тибыХалҡы
1 Түмәрүткәүел ауыл, административ үҙәк ↗957[11]

Этимологияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ауыл биләмәһенең үҙәге булып торған Түмәрүткәүел атамаһы башҡорт телендәге ике һүҙҙән - түмәр һәм үткәүел һүҙҙәренән хасил булған.Ырымбур топонимдар белгесе Б. А. Моисеев «Местные названия Оренбургской области. Историко-топонимические очерки» тигән китабында бәйән итеүенсә, борон Илек йылғаһы буйлап ҡырғыҙ-ҡайсаҡтар менән сик уҙған була, Илек аша күперҙәр булмай, әгәр ҡаршы яҡтан кемдер һалһа, сик һаҡлаған казактар юҡ итеп тора. Ҡырғыҙ-ҡайсаҡтар яғынан ҡуйы урман эсенән йәшенеп кенә килгән юлбаҫарҙар күренеп торһон өсөн казактар кисеү янындағы ағастарҙы яндырып бөткәндәр. Янған урындарҙа төпһәләр (түмәрҙәр) ҡала. Бына шул түмәрле кисеү айҡанлы Түмәрүткәүел атамаһы килеп сыҡҡан да инде, йәғни, үтеп йөрөй торған түмәрле ер. 1918 йылда ваҡ-ваҡ ҡаҙаҡ ауылдары берләшеп ауыл барлыҡҡа килтергәс, уға ошо атаманы биргәндәр[13]

Башҡорт теленең 2 томлыҡ һүҙлегендә «Үткәүел» һүҙенә ошондай аңлатма бирелә: Тау, урман һыу, һаҙҙан аша үтә торған тар ер. Ошо үк мәғәнәлә диалект үткел тигән һүҙ ҙә бар[14]

Ошо уҡ һүҙлектә Түмәр һүҙенең аңлатмаһы: Йыуан ағастың ҡыҫҡа ҡырҡындыһы; төпһә[15]

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность и размещение населения Оренбургской области (урыҫ)
  2. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года (урыҫ)
  3. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. Таблица 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов (урыҫ) — Росстат, 2013. — 528 с.
  4. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года (урыҫ)
  5. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года (урыҫ)
  6. ↑ 6,0 6,1 Закон Оренбургской области от 2 сентября 2004 года № 1424/211-III-ОЗ «О наделении муниципальных образований Оренбургской области статусом муниципального района, городского округа, городского поселения, установлении и изменении границ муниципальных образований»
  7. ↑ МО сельское поселение Григорьевский сельсовет Соль-Илецкого района Оренбургской области. Генеральный план. Обоснование. Федеральная государственная информационная система территориального планирования (2012).(недоступная ссылка)
  8. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность и размещение населения Оренбургской области. Дата обращения: 5 июнь 2014. Архивировано 5 июнь 2014 года.
  9. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
  10. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
  11. ↑ 11,0 11,1 Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Дата обращения: 2 август 2014. Архивировано 2 август 2014 года.
  12. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
  13. ↑ В прошлом по реке Илек проходила граница с киргиз-кайсаками, никаких мостов через Илек не было, а если они появлялись, то уничтожались казаками, охранявшими границу. Здесь, в долине реки Илек, преимущественно на правой стороне, напротив брода произрастали дремучие, труднопроходимые леса, состоявшие из огромных многовековых деревьев. Разбойничьи шайки киргиз-кайсаков, переправившись через Илек по указанному броду, под прикрытием леса подкрадывались к Илецкой Защите, нападали на соляной промысел, на обозы с солью, грабили их, угоняли скот, захватывали в плен людей. Поэтому казаки постоянно выжигали лес около брода, чтобы на открытой местности быстрее обнаружить врага и дать ему отпор. Недалеко от с. Тамаруткуль находится озеро Погорелое; вокруг него тоже рос густой лес, казаки выжгли и его, с тех пор озеро стало называться Погорелым. После лесных пожаров оставались пеньки, обычно высокие; если точнее говорить, это были ко́мли (ко́мели). Комель — это часть дерева, прилегающая к корню. Территория на правобережье Илека, примыкавшая к броду и покрытая высокими пеньками (комлями) от сожжённых деревьев, стала называться урочище Комели (Комли) — «высокие пеньки». По этому урочищу брод получил название Томаруткуль — брод (переправа) Комели («высокие пеньки»). И поселение, возникшее позднее около брода, названо было по этому броду — Томаруткуль — Моисеев Б. А. Местные названия Оренбургской области. Историко-топонимические очерки / Б. А. Моисеев; Мин-во образования и науки РФ, ФГБОУ ВПО «Оренбург. гос. пед.ун-т». — Оренбург : Изд-во ОГПУ, 2013. — 380 с. ISBN 978-5-85859-528-1
  14. ↑ Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. — Мәскәү, 1993. — 1-се том, 505-се бит бит
  15. ↑ Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. — Мәскәү, 1993. — 2-се том, 421-се бит бит

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Моисеев Б. А. Местные названия Оренбургской области. Историко-топонимические очерки / Б. А. Моисеев; Мин-во образования и науки РФ, ФГБОУ ВПО «Оренбург. гос. пед.ун-т». — Оренбург : Изд-во ОГПУ, 2013. — 380 с. ISBN 978-5-85859-528-1
  • Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. — Мәскәү, 1993. — 1-се том, 861 бит
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Түмәрүткәүел_ауыл_советы&oldid=1186053» битенән алынған