Төньяҡ Македонияла кеше хоҡуҡтары
| Төньяҡ Македонияла кеше хоҡуҡтары | |
| Дәүләт |
 Төньяҡ Македония |
|---|---|
| Урын | Төньяҡ Македония |
Төньяҡ Македония кеше хоҡуҡтары тураһында Европа Конвенцияһына, БМО-ның ҡасаҡтар статусы тураһында Женева Конвенцияһына һәм язалауға ҡаршы Конвенцияға ҡул ҡуя, ә Төньяҡ Македония бөтә граждандарға ла кешенең төп хоҡуҡтарын гарантиялай.
Әммә кеше хоҡуҡтары менән проблемалар барыбер ҡала килә. Хоҡуҡ һаҡлау ойошмалары мәғлүмәттәре буйынса, 2003 йылда суд ҡарарҙары булмайынса яза биреү, хоҡуҡ һаҡлаусыларын һәм режимға ҡаршы сығыш яһаусы журналистарҙы янауҙарға һәм ҡурҡытыуҙарға шик, шулай уҡ полиция тарафынан яза ҡулланыу тураһында ғариза бар[1][2].
2002 йылдан албанлыларға албан телендә белем алырға рөхсәт ителһә лә, университет тамамланғанға тиклем улар македон телен аңлауға һәм файҙаланыуға тест үтергә тейеш[3].
HRW һәм Хельсинки төркөмө
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Human Rights Watch мәғлүмәттәре буйынса, күп кенә элекке югославтар гражданлыҡ тураһындағы законды ҡабул итеү һөҙөмтәһендә «ғәмәлдә гражданлығы булмаған кешеләр»[3] булып ҡала. Был закон Төньяҡ Македония Югославия Социалистик Федератив Республикаһынан сыҡҡас эшләнә.
Этник албан сепаратистары һәм Төньяҡ Македония хөкүмәте араһындағы конфликт кеше хоҡуҡтарын ике яҡтан да етди боҙоуға килтерә[2].
Кеше хоҡуҡтары буйынса халыҡ-ара Хельсински федерацияһы мәғлүмәттәре буйынса, кеше хоҡуҡтары боҙоуҙың түбәндәгеләре теркәлә[4]:
- Полицияның ғәйепләнеүсе менән ҡаты мөғәмәлә итеүе, айырыуса башланғыс һаҡ һәм һаҡ аҫтында тотоу ваҡытында.
- Этник аҙ һанлыларҙы, айырыуса сиғандарҙы, полиция яғынан эҙәрләүҙәр.
- Полицияла мутлашыу һәм коррупция.
- Суд системаһына сәйәси баҫым.
- Ҡатын-ҡыҙҙарға, балаларға һәм этник аҙ һанлыларға, айырыуса сиғандарға, ҡарата социаль көс ҡулланыу һәм дискриминация.
- Енси эксплуатациялау маҡсатында ҡатын-ҡыҙҙар һәм ҡыҙҙар менән сауҙа итеү.
- Профсоюз эшмәкәрлегенә Дәүләт ҡыҫылыуы.
Халыҡ-ара рейтинг
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Демократия индексы, 2010: 167 илдән 73-сө
Бөтә донъя матбуғат азатлығы индексы, 2008 йыл.: 173 илдән 42-се.
Донъя йәшәү сифаты индексы, 2005 йыл[5]:111-ҙән 89-сы, Иран менән (88) и Гватемала (90) араһында.
Омбудсмен отчеты
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Омбудсмендың 2005 йылдағы йыллыҡ отчётына ярашлы:
- Дәүләт хакимиәте бюрократик тәртипһеҙлектәргә юл ҡуя, һөҙөмтәһеҙ эш итеү һәм граждандарҙың ихтыяждары, шулай уҡ уларҙың хоҡуҡтары тураһында хәбәрҙәр менән тейешенсә ҡыҙыҡһынмауын дауам итә. Бының арҡаһында граждан үҙ хоҡуҡтарын ауырлыҡ менән һәм оҙайлы административ процедуралар ярҙамында тормошҡа ашыра. Кеше дәрәжәһенә хөрмәт менән ҡарау һәм хоҡуҡи нормалар тейешенсә дөрөҫ ҡулланылмай.
- Суд тикшереүҙәре күп йылдар дауамында яй һәм һөҙөмтәһеҙ үтә, был компетентһыҙлыҡ суд һәм административ персоналды тейешле кимәлдә әҙерләмәү һөҙөмтәһендә килеп сыға, шулай уҡ суд системаһының объектив шарттары һәм мөмкинлектәре арҡаһында ла була. Ошоноң арҡаһында клиенттар үҙ хоҡуҡтарын тейешле ваҡытта тормошҡа ашыра алмай.
- Полиция тикшереүе барышында мәжбүри рәүештә саралар ҡулланыу формаһында кешенең хоҡуҡтарын боҙоу осраҡтары һәм полицияның вазифаны законһыҙ файҙаланыуы билдәләнде.
- Эске контроль һәм профессиональ стандарттар секторы эске контроль механизмы функцияһын үтәүгә профессиональ булмаған мөнәсәбәт күрһәтә. Полиция процедураһы ваҡытындағы кире күренештәр омбудсмен эшенә ҡамасаулай.
- Пенициар система тулы ҡеүәтенә эшләй алмай һәм насар матди хәле, холоҡ төҙәтеү учреждениеларының профессиональ идара ителеүенә бәйле күп һанлы проблемалар менән эшләй һәм хөкөм ителеүселәргә лайыҡлы хөкөм итеүҙе тәьмин итә алмай.
- Денационализациялау — мөлкәтте элекке хужаларға ҡайтарыу Комиссияның һайлау алымы арҡаһында дәүләтселек өлкәһендәге икенсе инстанцияла административ процедураға рөхсәт итеү сәбәпле туҡтатыла.
Законһыҙ төҙөлөштәрҙе һүтеү буйынса административ акттар үтәлмәй, аҙ ғына процент һайлап ҡына эшләнә. Тирә-яҡ мөхитте һаҡлау тураһында аңлау етмәй һәм уны яҡлау буйынса саралар күрелмәй. Закондар һәм хеҙмәт мөнәсәбәттәренә хоҡуҡтарын тормошҡа ашырыу буйынса процедуралар ваҡытында законһыҙ тикшереү, айырыуса урындағы дәүләт кимәлендәге хеҙмәткәрҙәрҙе табыуҙа етешһеҙлектәр бар.
- Македония Республикаһы Хөкүмәте ҡарамағындағы урынлаштырыу мәсьәләләре буйынса комиссия граждандар үтенесе буйынса ваҡытында эшләй.
- Социаль тәьминәт кимәле ҡәнәғәтләнерлек кимәлдә түгел һәм социаль тәьминәт, пенсия страховкаһы һәм сәләмәтлек страховкаһы буйынса хоҡуҡтарҙы ваҡытында үтәмәү менән осраша. Шулай уҡ эшкә һәләтлелекте баһалау буйынса комиссия объектив түгел һәм ришүәтселеккә батҡан.
Македония Республикаһында һәр бала хоҡуҡтарын лайыҡлы тормошҡа ашырыу өсөн адекват шарттар һәм бер тигеҙ булмаған мөмкинлектәр бар, әммә балаларға ҡарата көс ҡулланыу осраҡтары арта. Юғары белем тураһында закон йөкләмәләр ваҡытында йәки уҡыу сығымынан түләнгән ваҡытта тейешле ҡулланылмай, шул уҡ ваҡытта студент стандарттары ҡәнәғәтләнерлек түгел. Хеҙмәттәр менән тәьмин итеүселәр һәм граждандар араһында аралашыу кимәле профессиональ, ҡәнәғәтләнерлек түгел, һәм баҙарҙа монополиянае тейешле яҡлауҙы һәм контролдә тотоуҙы тәьмин итерлек тейешле норматив акт юҡ. Дискриминациянан яҡлау тураһында махсус закондың булмауы дискриминация күренештәрен билдәләргә һәм ҡорбандарҙы дискриминациянан яҡлауҙы тәьмин итергә мөмкинлек бирмәй. Берекмә ағзаларының тейешле һәм тигеҙ хоҡуҡлы вәкиллеге принцибын эҙмә-эҙлекле тормошҡа ашырылмай.
- 2005 йылда Омбудсмен менән хеҙмәттәшлек элекке йылдарға ҡарағанда юғарыраҡ кимәлдә ине, әммә хеҙмәттәшлектән баш тартыу һәм тапшырылған кәңәштәрҙе үтәмәү осраҡтары була, был эштә ҡаршылыҡ булып тора. Хеҙмәттәшлектән баш тартыу Эске эштәр министрлығының эске контроль һәм һөнәри стандарттар секторы яғынан айырыуса асыҡ сағыла, сөнки рәсми рөхсәт һәм көстәрҙе сиктән тыш ҡулланыу юлы менән хоҡуҡ боҙоуға ҡағылышлы ялыуҙар буйынса мәғлүмәт бирмәй.
Шулай уҡ ҡарағыҙ
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Amnesty International - Summary - Macedonia. Дата обращения: 15 сентябрь 2020. Архивировано 5 декабрь 2007 года.
- ↑ 2,0 2,1 Human Rights Watch - Campaigns - Conflict in Macedonia. Дата обращения: 15 сентябрь 2020. Архивировано 14 ноябрь 2008 года.
- ↑ 3,0 3,1 Human Rights Watch - Macedonia. Дата обращения: 15 сентябрь 2020. Архивировано 15 июнь 2010 года.
- ↑ Country Reports on Human Rights Practices — 2005 (MHC) 2007 йыл 11 март архивланған.
- ↑ Worldwide Quality of Life - 2005. The Economist. www.economist.com. Дата обращения: 10 апрель 2007.