Шарлыҡ (Ырымбур өлкәһе)
| Ауыл | |
| Шарлыҡ | |
| Ил | |
|---|---|
| Федерация субъекты | |
| Муниципаль район | |
| Ауыл биләмәһе | |
| Координаталар | |
| Нигеҙләнгән | |
| Элекке исеме |
1925 йылға тиклем — Михайловское |
| Халҡы | |
| Телефон коды | 35358 |
| Һанлы танытмалар | |
| Автомобиль коды |
- |
| Код ОКАТО | |
| Код ОКТМО | |
| Номер в ГКГН | |
.svg)
Шарлыҡ (рус. Шарлык) — ауыл, Ырымбур өлкәһе Шарлыҡ районының административ үҙәге.
Географияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ауыл Ҡарамалы һәм Шарлыҡ йылғалары араһында урынлашҡан. Район үҙәге өлкә үҙәге менән Ҡазан-Ырымбур федераль әһәмиәттәге трасса менән бәйле. Өлкә үҙәгенә тиклем 148 саҡрым.
Этимологияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]1925 йылда, Бөтә Рәсәй ҮБК комиссияһы ҡарары менән[2], Михайловское ауылы Шарлыҡ тип үҙгәртелә (Шарлык-Михайловское тип тә йөрөтөлгән[3]). Был атама ауыл эргәһенән ағып ятҡан йылға исеменән алынған. "Шарлыҡ" тигән һүҙ башҡорт телендә һаҙлыҡлы, үткеһеҙ урынды аңлата.
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Тәүге Михайловский (Шарлыҡ) ауылында йәшәүселәр - Рязань губернияһынан күсеп ултырыусылар, дәүләт крәҫтиәндәре - 1809 йылда ошонда килгән великорустар була. Улар Петров көнөнә 300-гә яҡын кеше ошонда күсеп киләләр. Михайловский ауылына беренсе йөрөк- Михаил Тычининдың исемен ҡушҡандар. Күсеп ултырыусылар урынлашҡан урындарҙы рухани Н. Жинжин үҙенең тарихи очеркында былай тип яҙа: "Михайловское ауылы киң тигеҙлектә урынлашҡан, өс яҡтан ҙур булмаған йылғалар аға: Шарлыҡ һәм Ҡарамалы. Тирә-яҡтан ауылды ураған ер бик матур булған. Ауыл тирәләй үткеһеҙ урмандар үҫте, улар араһында бик күп шишмәләр булды, бик күп ҡиммәтле тиреле йәнлектәр йәшәне..." Шарлыҡта иң тәүге урам - Ҙур урамы (Ленин) була, тәүге баҙар ҙа ошо урамда була, ә һуңынан инде башҡа урамдар — Совет (Сластенка), Пролетар (Собачий хуторок), Муса Йәлил (Абдулин), Киров (хутор Тихонков), Больничный (Мешков), Курочкин (Зажопино), Калинин (Дристовка) төҙөлә башлаған. Сластенка урамы киң булған, унда сауҙагәрҙәр магазиндары менән баҙар майҙаны булған һәм башлыса тәм-том һатылған. Собачий хуторок урамында тәүҙә бер нисә ихата булған, әммә уларҙың һәр береһендә эттәр күп булған, шуға күрә урам шундай исем алған. Зажопино урамы үҙәктән көнсығышта булған, шуға күрә һуңыраҡ ул Көнсығыш урамына үҙгәртелгән. Курочкин урамын ауылдың башҡа урамдарынан Ҡарамалы йылғаһы айырып тора. Мешков урамында элек һарыҡ тиреһен эшкәртеү буйынса предприятие хужаһы булған бай Мешков йәшәгән. Хутор Тихонков Лютик тирмәне яғында булған булған һәм был урамдың тәүге кешеһе Тихонков булған. Дристовка (һуңыраҡ Складская, Телеграф, хәҙер - Калинин) ла һаҙлыҡ һәм күлдәр булған, шуға өйҙәр сатраш рәтендә урынлашҡан булғандар. Әкренләп урам ҙурайған һәм тураланған. Һуңынан бында шарап келәте төҙөлә, урам Складская исемен ала. Ә унда телеграф төҙөлгәс тә, Телеграф урамы тип йөрөтә башлайҙар. Аҙаҡтан урамға Калинин исеме бирелә.
1850 йылда ауылда бер класлыҡ министрлыҡ училищеһы барлыҡҡа килгән. 1861 йылда рухани Николай Архангельский ир-егеттәр мәктәбе аса, унда 50 малай белем ала. 1863-сө ҡыҙҙар өсөндә мәктәп асыла һәм 35 ҡыҙ белем алған. Ауыл төп сауҙа-административ үҙәк була. Шул уҡ йылда Михайловское олоҫ идараһы асыла, уға Преображенское, Ново-Георгиевское, Ҡарамалы, Яңы-Архангельск, Константиновка ауылдары буйһона. 1866 йылда Михайловское ауылында 2700-гә яҡын кеше йәшәгән 235 ихата булған. Ауыл халҡы малсылыҡ, йәшелсәселек, икмәк бешереү, эт аҫрау, умартасылыҡ менән шөғөлләнгән. Ауылда сәнәғәт ауыл хужалығы продукцияһын эшкәртеү һәм төҙөлөш материалдары етештереү менән бәйле була. Тәүге предприятиеларҙан булып ҙур булмаған һыу тирмәндәре һаналған, шулай уҡ ауылда ике пар тирмәне, радио, ярма заводы, ике кирбес заводы, винт келәте булған.
1894 йылда почта-телеграф бүлексәһе асыла, унда табип, фельдшер һәм фельдшер-акушерлыҡ бүлмәһе, дауалау бүлмәһеләре булған. 1897 йылда икенсе класс сиркәү-уҡытыусылар мәктәбе асыла; ул сауҙагәр Тишмандың 2 ҡатлы йорттонда урынлаша. 1896 йылда ҡыңғыраулы ҙур таш сиркәү төҙөлә, ә һуңынан таш часовня ла төҙөлә. 1901 йылда халыҡ китапханаһы асыла.
1917 йылғы революцияға тиклем Шарлыҡ мөһим олоҫ үҙәге була, Ырымбур өйәҙе составына инә. Бында ауылда юғары властар урынлашҡан була - ике участканың земство начальниктары, суд тәфтишсе һе, страховкалау агенты, почта, почта начальнигы һәм башҡалар. Шулай уҡ олоҫ старосталары етәкселегендәге крәҫтиән үҙидара органы булған.
XX быуатта Шарлыҡ ауылының интенсив иҡтисади һәм мәҙәни үҫеше дауам итә. 1965-1973 йылдарҙа икмәк һәм аҙыҡ-түлек комбинаттары, май заводы, урман хужалығы, типография, 2 урта һәм музыкаль мәктәп, 4 балалар баҡсаһы, кинотеатр, билмән ашханаһы, профессиональ техник училище, сауҙа үҙәге төҙөлгән. Ошо уҡ ваҡытта ауылды йәшелләндереү үткәрелә. Урам буйлап меңдәрсә үҫентеләр ултыртыла, башлыса тирәк, саған, ҡайын, ҡарағас ағастары сәселә. Урамдарҙа төнгө яҡтыртыу булдырыла, ауылда һыу үткәрелә, телефонизация башлана, юл япмаһын ремонтлау эштәре башҡарыла. 1968 йылда Шарлыҡта һәм тирә-яҡтағы ауылдарҙа телевизион тапшырыуҙар хәбәр итеү өсөн 6-сы телевизион каналдың (Перовка ауылы янында) ретрансляторы төҙөлә.
Халыҡ һаны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]| Халыҡ иҫәбе | |
|---|---|
| 2002[4] | 2010[1] |
| 8117 | ↘7575 |
Билдәле шәхестәр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Родимцев Александр Ильич —Совет хәрби начальнигы, генерал-полковник, ике тапҡыр Советтар Союзы Геройы.
- Колпаков Пётр Васильевич—эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһының өлкән сержанты, Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, Советтар Союзы Геройы.
- Ларин, Илларион Иванович — күренекле политработник РККА, генерал-майор.
- Мячин Константин Алексеевич —Рәсәй революционеры-большевик, партия һәм хәрби хеҙмәткәре.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ 1,0 1,1 Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность и размещение населения Оренбургской области. Дата обращения: 5 июнь 2014. Архивировано 5 июнь 2014 года.
- ↑ Собрание узаконений и распоряжений Рабочего и Крестьянского Правительства РСФСР. I отдел. 1925 год
- ↑ Карта Средне-Волжского края 1931 года
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивировано 3 февраль 2012 года.