Ҡамғаҡ

Ҡамғаҡ
Качим ползучий — типовой вид рода Качим. Общий вид группы цветущих растений
Фәнни классификация
арауыҡтағы ранг Домен:  Эукариоттар Батшалыҡ:  Үҫемлектәр Аҫҡы батшалыҡ:  Йәшел үҫемлектәр Бүлек:  Сәскәлеләр Класс:  Ике өлөшлөләр Отряд:  Ҡәнәфер сәскәлеләр Ғаилә:  Ҡәнәфер сәскәлеләр Ярым ғаилә:  Гвоздичные Триба:  Гвоздичные Ырыу:  Качим
Халыҡ-ара фәнни исеме
Gypsophila L., 1753
Синонимдар
Dichoglottis Fisch. et C.A.Mey. 1835 Hagenia Moench 1794 Heterochroa Bunge in Ledeb. 1830 Psammophila Fourr. 1868 Psammophiliella Iconn. 1976
Номенклатура тибы
Gypsophila repens L.
Бүлендек таксондар
См. текст
Викитөркөмдә Систематика Викиһаҡлағыста рәсемдәр ITIS   20289 NCBI   146094 EOL   59327 GRIN   5272 IPNI   6285-1

Ҡамғаҡ — ҡәнәфер һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты.

Ботаник яҙма

120 төрө билдәле, башлыса Евразияның уртаса бүлкәтендә, Африкала таралған. Башҡортостанда 5 төрө үҫә. Күп йыллыҡ үлән, һирәгерәк бәләкәй ҡыуаҡ. Һабағы күтәрелеүсән йәки төҙ, ныҡ тармаҡлы, бейеклеге 5—100 см. Япрағы ланцет йәки ҡыяҡ, ултырма, ҡапма-ҡаршы. Сәскәһе аҡ, тоноҡ ал, ҡыҙыл төҫтәрҙә, ваҡ, протандрик, күп һанлы, дихазияларҙа. Июнь—авг. сәскә ата. Емеше — бер оялы ҡумта, август—сентябрҙә өлгөрә.

Таралышы

Бейек ҡамғаҡ республиканың бөтә территоряһында ташлы далаларҙа, һеперткеле ҡамғаҡ — урман-дала һәм дала зоналарында далала, ҡарағай урмандары ситендә, эзбизташлы битләүҙәрҙә, ҡая ҡамғағы — Ейәнсура районының Юлдыбай ауылы янындағы далала, теҙмә ҡамғаҡ — Өршәк һәм Сәрмәсән йылғалары үҙәндәре буйлап, Асылыкүл янындағы тоҙло һәм ҡомло болондарҙа, эндемик Урал ҡамғағы Башҡортостан (Көньяҡ) Уралының ҡалҡыу өлөшөндәге ҡаяларҙа һәм тау тундраларында осрай.

Файҙаланылыуы

Декоратив үҫемлек. Ҡамғаҡтарҙың ҡайһы бер төрҙәренең составында алкалоидтар, дуплау матдәләре, сапониндар, флавоноидтар бар, халыҡ медицинаһында ҡулланыла. Ҡая ҡамғағы һәм теҙмә ҡамғаҡ Башҡортостан Республикаһының Ҡыҙыл китабына индерелгән.

Әҙәбиәт

• Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. Иллюстрированный определитель растений Средней России. — М.: Т-во научных изданий КМК, Ин-т технологических исследований, 2003. — Т. 2. — С. 138—141. — ISBN 5-87317-128-9.
• Шишкин Б. К. Род 493. Качим — Gypsophila // Флора СССР. В 30-ти томах / Главный редактор акад. В. Л. Комаров; Редактор тома Б. К. Шишкин. — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1936. — Т. VI. — С. 731—777. — 956 + XXXVI с. — 5200 экз.

Һылтанмалар

• Ҡамғаҡ — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә  (Тикшерелеү көнө: 17 февраль 2010)
• Качим // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 17 февраль 2010)