Ҡандалагөл

Ҡандалагөл
Фәнни классификация
Батшалыҡ: Үҫемлектәр Бүлексә: Ябыҡ орлоҡлолар Класс: Ике өлөшлөләр Тәртип: Әүернә сәскәлеләр Ғаилә: Кәбеҫтә һымаҡтар Ырыу: Ҡандалагөл Төр: Ҡандалагөл, урыҫса Клоповник Мейена
Латинса исеме
Lepidium meyenii Walp., 1843
Синоним
Lepidium gelidum Wedd., 1864
ITIS 506211 NCBI 153348

Ҡандалагөл — әүернә һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты.

Таралышы

Яҡынса 150 төрө билдәле, ер шарының арктик булмаған өлкәләрендә таралған. Башҡортостанда 5 төрө үҫә. Бер, ике йәки күп йыллыҡ үлән, бейеклеге 10—80 см.

Һыу ятҡылыҡтары ярҙарында, ҡалдауҙарҙа, ташландыҡ ерҙәрҙә, юл ситтәрендә, ҡоро далаларҙа үҫә. Сүп ҡандалагөлө республиканың бөтә биләмәһендә таралған, киң япраҡлы ҡандалагөл башлыса Башҡортостандың Урал алдында, итләс япраҡлы ҡандалагөл шулай уҡ. Хәйбулла районында, ҡуйы сәскәле ҡандалагөл һәм теҙмә ҡандалагөл Өфөлә, Өфө районында осрай.

Ботаник яҙма

Һабаҡтары төҙ, ябай йәки тарбаҡлы. Япраҡтары йомортҡа, ланцет йәки таҫма формаһында, бөтөн ситле йәки теленмә, сиратлы, ултырма йәки япраҡты яртылаш уратып алған. Сәскәләре аҡ йәки һары төҫтә, һирәк йәки ҡуйы тәлгәштәргә йыйылған. Май—августа сәскә ата. Емеше — пәрҙәле бәләкәй ҡуҙаҡ, июль—сентябрҙә өлгөрә.

Файҙаланылыуы

Ҡандалагөл составында С, Е витаминдары, каротин, дуплаусы матдәләр, кумариндар, сапониндар, флавоноидтар һ.б. бар. Халыҡ медицинаһында ҡулланыла. Баллы, инсектицид ҡый үләне. Киң япраҡлы Ҡ. — ашарға яраҡлы үҫемлек. Культурала сәсеүлек Ҡ. йәки кресс‑салатты ҡулланалар.

Әҙәбиәт

• León, J. (1964) — The «Maca» (Lepidium meyenii), a little known food plant in Peru. — Econ. Bot. 18: 122—127 (инг.)
• Tello, J., M. Hermann & A. Calderón (1992) — La maca (Lepidium meyenii Walp.): cultivo alimenticio potencial para las zonas altoandinas. — Bol. Lima 81: 59-66 (исп.)

Һылтанмалар

• Ҡандалагөл GRIN сайтында мәғлүмәт (инг.) Проверено 14 октября 2008 г.
• Мака перуанская на сайте USDA NRCS (инг.) Проверено 14 октября 2008 г.