Ҡортуғыҙ (күл)

Ҡортуғыҙ
Дәүләт	Рәсәй

Ҡортуғыҙ (һирәк Кортогуз) — Рәсәйҙең Свердловск өлкәһе Богданович ҡала округы территорияһында, Екатеринбург ҡалаһынан 96 км төньяҡ-көнсығышта, Ҡунар йылғаһы бассейнында урынлашҡан күл. Күлдең төньяҡ-көнсығышында, 1 км алыҫлыҡта Мелехово ауылы бар.

Күлдең һыу көҙгөһө 10,6 квадрат км, һыу йыйыу майҙаны — 41,3 кв. км. Күлдең уртаса тәрәнлеге — 2-4 метр.

Күл гидрологик тәбиғәт һәйкәле булып тора. Күл һәм уны уратҡан бөтә территорияның дөйөм майҙаны 1854 га тәшкил итә, һәм унда төбәк әһәмиәтендәге ландшафт тыйыулыҡ (заказник) урынлашҡан.

Һуңғы йылдарҙа күл хужалыҡ эшмәкәрлеге арҡаһында зыян күрә. Яҙ көндәре күл туҡланған Ҡунар һаҙлығын киптереү һәм яландарға һыу һиптереү күлдең кимәленең кәмеүенә килтерҙе

Тарихы

«Бөтә Көньяҡ Урал» порталында Иҫке Ҡазан юлы тураһында яҙылған текстан был тарихи юлдың Ҡортуғыҙ күле эргәһенән үткән беләбеҙ:

«Ҡортуғыҙ күленән Пышма йылғаһына, һуңынан әлеге башҡорт кисеүенә тиклем ҡатай аръяғы юлы буйлап»..., «ә ул Шаты йылғаһы үренән ҡатай юлына, һәм ҡатай юлы буйлап Ҡортуғыҙ күленә» тиелә. Шунан сығып, Ҡортуғыҙ күленең төньяғынан үткән трассаның нөктәләрен билдәләргә була: Шаты йылғаһының үре — Ҡортуғыҙ күленең» үрге ағымы, бәлки, төньяҡ ярылыр. Тағы бер билдәле нөктә — Ҡунар йылғаһы кисеүе. Сухарев Ю. М. Урал аръяғының серле юлдары (Пышманың үрге ағымы, XVII быуат) Оригинал текст  (рус.)   «…да по закатайской дороге от озера Куртугуза к Пышме реке до того башкирского броду и до дворового места», «а от той речки Шаты с вершины на катайскую дорогу, а по катайской дороге до верх озера Куртугуза». Сложив это вместе, мы получаем трассу дороги по точкам: двор слободы архииерейского дома — вершина речки Шаты — «верх» (видимо, северный берег) озера Куртугуз. Следующая известная точка — брод через Кунару. Сухарев Ю. М. Заповедные дороги Зауралья (верховья Пышмы, XVII век)

Айырыуса һаҡланған тәбиғәт территориялары (ООПТ)

Тыйыулыҡ Свердловск өлкәһенең дәүләт урман фонды ерҙәренең Грязновский участкаһында 51-се кварталында, 70 — 72-се (1998 йылғы урман төҙөлөшө), Грязновский участка урмансылығының «Нива» колхозы тәбиғи ыҙанының 2, 3, 6-сы кварталдарында, Свердловск өлкәһенең «Сухоложский урмансылығы» дәүләт учреждениеһы Богдановичский участка урмансылығының «Родина» колхозы тәбиғи ыҙанының 1-се кварталында, «Искра» колхозы тәбиғи ыҙанының 3-сө кварталында (1993 йылғы урман төҙөлөшө) һәм Ҡортуғыҙ күле акваторияһында урынлашҡан.

Физик-географик ҡылыҡһырламаһы

Күлде матур урман уратып алған. Күл төбөндә дауалау өсөн ҙур әһәмиәткә эйә байтаҡ сапропель запасы тупланған. Күлдең һыуы үтә күренмәле, асыҡ төҫтә. Күл яуым-төшөм һәм инеш сығанаҡтар иҫәбенә туҡлана

Матур күл менән уратып алынған ҡатнаш урман. Күл өҫтө аҡмауын һәм һыу атмосферанан яуым-төшөм һәм урындағы иҫәбенә туҡланыу бара. Күл сөсө һыу, асыҡ һәм үтә күренмәле. Байтаҡ запастары бар, төбө сапропель.

Хайуандар донъяһы

• Балыҡтары: алабуға, чебак, суртан, пелядь, көмөш табан балыҡ, алтын табан балыҡ, ротан.
• Ҡоштары: өйрәктәр — тирә-яҡ һаҙлыҡтарҙа оя ҡоралар.
• Йәнлектәрҙән: ондатра.

Әҙәбиәт

• Архипова Н. П. Заповедные места Свердловской области. — Свердловск: Сред.-Урал., 1984.
• Галактионов С. А. Озера Урала. — Свердловск: Полиграфист, 1990. — 117 с.

Һылтанмалар

• Ҡортуғыҙ күле
• [1]
• Куртугуз с охранной зоной
• Урочище Куртугуз
• Ураловед о Куртугузе. 7 интересның фактов
• Иҫке Ҡазан һуҡмағы