Ниғмәтйәнов Мәхмүт Ниғмәтйән улы: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән

Һыҙылған

05:07, 25 июнь 2020 өлгөһө

Эссэлэмэгэлэйкум уэ рэхмэтуллаhу уэ бэрэкэтуhy Кэзерле мухэрирзэр Ниғмәтйәнов Мәхмүт Ниғмәтйән улы (10 май 1930 йыл) — күренекле фольклорсы-ғалим, музыка белгесе, татар халыҡ көйҙәрен йыйыусы һәм өйрәнеүсе, Татарстан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1979), Ғ.Туҡай исемендәге Дәүләт премияһы лауреаты (1985).

Биография

Ауыр бала саҡ

Мәхмүт Ниғмәтйәнов 1930 йылдың 10 майында Татарстан республикаһының Һаба районы Оло Арташ ауылында тыуа^[1]. Ул баласаҡтан әсәһенең һуҙып-һуҙып китаптар уҡығанын һәм бәйет-мөнәжәттәр әйтеүен, атаһының гармунда халыҡ көйҙәрен уйнағанын тыңлап үҫә^[2]. Үҙе лә гармунда музыканы көйләргә 5-6 йәшендә өйрәнә. Башланғыс белемде Сәбиә Сүри ауылында күрше урыҫ мәктәбендә ала башлаған^[3]. 1939 йылда ғаиләһе Донбассҡа күсеп китә. Һуғыш башланған 1941 йылда атаһын ерләй, апаһы менән абайһыҙ һуғышҡа оҙата. Шул сәбәптән Белгород балалар йортона ебәрелә^[2].

Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында (1943-1944) хәрби заводта столяр эшен башҡара, Украина ССРның Кадиевка ҡалаһында һөнәр училищеһында уҡып ала^[4]. Һуғыш тамамланғандан һуң, Юдино тимерюлсылары кухняһында, шуның өсөн Мәскәү тимерюлсылары техникумында белем ала^[2]. Уҡыу йылдарында төрлө музыка ҡоралдарында, шул иҫәптән: фортепиано, труба, тромбон, аккордеон, балалайка өҫтәлә — уйнарға өйрәнә, үҙешмәкәр сәнғәт төркөмдәрендә ҡатнаша^[2].

Һуғыштан һуңғы йылдар

1951-1953 йылдарҙа М. Ниғмәтйәнов Юдино тимерюлсылары училищеһында уҡыта, Ҡазан университетының физика-математика факультетына ситтән тороп уҡырға инә^[2].

1953 йылда Мәхмүт Ниғмәтйәнов Юдинолағы эшен ташлап, Ҡазан дәүләт консерваторияһының композиция-теория факультетына уҡырға инә, студент йылдарында үҙенең тормоштағы төп эшен билдәләй^[1]. Каникул ваҡыттарында үҙ ойошторолған фольклор экспедицияларында татар халыҡ йырҙарына иғтибар итә, боронғо ғөрөф-ғәҙәт, ғәҙәттә йола йырҙарының үҙенсәлектәре, халыҡ көйҙәрен урып-йыйыу һәм өйрәнеү тарихы менән ҡыҙыҡһына^[2]. Был уның татар халыҡ йырҙарын эшкәртеүгә арналған диплом эшендә лә киң сағылыш таба. Юғары уҡыу йортон 1958 йылда тамамлап, башта шунда уҡ, шуның менән бергә СССР Фәндәр академияһы Ҡазан филиалының Г. Ибраһимов исемендәге Тел, әҙәбиәт һәм тарих институтында ғилми хеҙмәткәр булып эшләй^[4].

1967-1973 йылдарҙа Татар дәүләт филармонияһынең сәнғәт рәйесе, 1974-1984 йылдарҙа шул уҡ институтта өлкән ғилми хеҙмәткәр булып эшләй^[4]. Был хеҙмәте ваҡытында М. Н. Ниғмәтйәнов фольклор экспедицияларының географияһын тағы ла киңәйтә, илдең татарҙар йәшәй торған һәр төбәгендә булып сыға^[4].

Ғаиләһе

Мәхмүт Ниғмәтйәновтың әсәһе Нуржан атаҡлы дин Хажи Йәләлетдин ғаиләһендә тыуған^[2].

Атаһы Ниғмәтйән Мөхәррәмов — шахтер, гармун оҫтаһы була^[3]. 1928-1930 Донбасстың татар шахтерҙарына, шул иҫәптән Ниғмәтйән Мөхәррәмовҡа, тырыш хеҙмәттәре өсөн Лазарь Каганович тарафынан 400 мең һум премия тапшырыла^[1]^[3]. Шул аҡсаны Ниғмәтйән Мөхәррәмов Һаба һәм Кукмара райондарында ике татар мәктәбен төҙөүгә тапшыра^[3].

Фәнни хеҙмәттәре

«Татарские народные музыкальные инструменты»
«Туҡай һәм музыка»
Ниғмәтйәнов М. Н. Татар халыҡ йырҙары / М. Ниғмәтйәнов .— Казан : Татарстан китап нәшриәте, 1976 .— 216 б. — Татар телендә.
Нигметзянов М. Н. Музыкально-сетевые особенности традиционной народной песни татар Среднего Поволжья : музыкально-этнографической исследование : диссертация … кандидата искусствоведения : 17.00.02. — Казань, 1973. — 178 с.

Иҫкәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Әҙиптәр: Мәхмүт Ниғмәтйәнов «adiplar.belem.ru»
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 Ниғмәтйәнов Мәхмүт Ниғмәтйән улы — музыка белгесе «gabdullatukay.ru»
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Мәхмүт Ниғмәтйәнов: «Моңланыуҙан туҡтай. Ул — татарҙың биш йөҙ йыл иҙелеүе нәтижәһе» «azatliq.org»
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Мәхмүт Нигъмәтҗанов: «Моңланудан туктыйк. Ул — татарның биш гасыр изелүе нәтиҗәсе»

[:0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Әҙиптәр: Мәхмүт Ниғмәтйәнов «adiplar.belem.ru»

[:2-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 Ниғмәтйәнов Мәхмүт Ниғмәтйән улы — музыка белгесе «gabdullatukay.ru»

[:1-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Мәхмүт Ниғмәтйәнов: «Моңланыуҙан туҡтай. Ул — татарҙың биш йөҙ йыл иҙелеүе нәтижәһе» «azatliq.org»

[:3-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Мәхмүт Нигъмәтҗанов: «Моңланудан туктыйк. Ул — татарның биш гасыр изелүе нәтиҗәсе»

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ 1 юл: / 1 юл: @@
 {{Шәхес}}
-'''Мәхмүт Ниғмәтйән улы Ниғмәтйәнов''' ([[1930 йыл]]ның [[10 май|10 май]], [[Оло Арташ (Һаба районы)|Оло Арташ]], [[Татарстан республикаһы|ТАССР]], [[Рәсәй Совет Федератив Социалистик Республикаһы|РСФСР]], [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]]) — күренекле [[фольклор]]сы-[[ғалим]], музыка белгесе, татар халыҡ көйҙәрен йыйыусы һәм өйрәнеүсе, [[Татарстан Республикаһының Атҡаҙанған сәнғәт эшлеклеһе]] (1979), [[Г.Туҡай исемендәге Дәүләт премияһы]] ияһы (1985).
+'''Ниғмәтйәнов Мәхмүт Ниғмәтйән улы''' ([[10 май]] [[1930 йыл]]) — күренекле [[фольклор]]сы-[[ғалим]], музыка белгесе, татар халыҡ көйҙәрен йыйыусы һәм өйрәнеүсе, [[Татарстан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре]] (1979), [[Ғ.Туҡай исемендәге Дәүләт премияһы]] лауреаты (1985).
-==Биография==
+== Биография ==
 === Ауыр бала саҡ ===
-Мәхмүт Ниғмәтйәнов [[1930 йыл]]ның [[10 май|10 майында]] [[Татарстан республикаһы]]ның [[Һаба районы]] [[Оло Арташ (Һаба районы)|Оло Арташ]] ауылында тыуа<ref name=":0">[http://adiplar.belem.ru/nigm.htm Әҙиптәр: Мәхмүт Ниғмәтйәнов] "adiplar.belem.ru"</ref>. Ул баласаҡтан әсәһенең һуҙып-һуҙып китаптар уҡығанын һәм [[бәйет]]-[[мөнәжәт]]ҙәр әйтеүен, атаһының гармунда халыҡ уйнағанын тыңлап үҫә<ref name=":2" />. Үҙе лә [[гармун]]ла музыканы көйләргә 5-6 йәшендә өйрәнә. Башланғыс белемде [[Сәбиә Сүри]] ауылында күрше урыҫ мәктәбендә ала башлаған<ref name=":1" />. [[1939 йыл]]да ғаиләһе [[Донбасс]]ҡа күсеп китә. Һуғыш башланған [[1941 йыл]]да атаһын ерләй, апаһы менән абайһыҙ һуғышҡа оҙата. Шул сәбәптән [[Белгород]] балалар йортона ебәрелә<ref name=":2" />.
+Мәхмүт Ниғмәтйәнов [[1930 йыл]]дың [[10 май]]ында [[Татарстан республикаһы]]ның [[Һаба районы]] [[Оло Арташ (Һаба районы)|Оло Арташ]] ауылында тыуа<ref name=":0">[http://adiplar.belem.ru/nigm.htm Әҙиптәр: Мәхмүт Ниғмәтйәнов] «adiplar.belem.ru»</ref>. Ул баласаҡтан әсәһенең һуҙып-һуҙып китаптар уҡығанын һәм [[бәйет]]-[[мөнәжәт]]тәр әйтеүен, атаһының гармунда халыҡ көйҙәрен уйнағанын тыңлап үҫә<ref name=":2" />. Үҙе лә [[гармун]]да музыканы көйләргә 5-6 йәшендә өйрәнә. Башланғыс белемде [[Сәбиә Сүри]] ауылында күрше урыҫ мәктәбендә ала башлаған<ref name=":1" />. [[1939 йыл]]да ғаиләһе [[Донбасс]]ҡа күсеп китә. Һуғыш башланған [[1941 йыл]]да атаһын ерләй, апаһы менән абайһыҙ һуғышҡа оҙата. Шул сәбәптән [[Белгород]] балалар йортона ебәрелә<ref name=":2" />.
-[[Бөйөк Ватан һуғышы]]ның йылдарында 1943-44 хәрби заводта столяр эшен башҡара, [[Украин Совет Социалистик Республикаһы|Украина ССР]]<nowiki/>ның [[Кадиевка (ҡала)|Кадиевка]] ҡалаһында һөнәр училищеһында уҡып ала<ref name=":3">Мәхмүт Нигъмәтҗанов: "Моңланудан туктыйк. Ул – татарның биш гасыр изелүе нәтиҗәсе"</ref>. Һуғыш тамамланғандан һуң, [[Юдино (Ҡазан)|Юдино]] тимерюлсылары кухняһында, шуның өсөн [[Мәскәү]] тимерюлсылары техникумында белем ала<ref name=":2" />. Уҡыу йылдарында төрлө музыка ҡоралдарында, шул иҫәптән: фортепиано, труба, тромбон, аккордеон, балалайка, өҫтәлә, - уйнарға өйрәнә, үҙешмәкәр сәнғәт төркөмдәрендә ҡатнаша<ref name=":2">[http://gabdullatukay.ru/tukay-prize/laureates/laureat-1985/nigmetjanov-mehmut-nigmetjan-uly-muzyka-belgeche/ Ниғмәтйәнов Мәхмүт Ниғмәтйән улы — музыка белгесе] "gabdullatukay.ru"</ref>.
+[[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында (1943-1944) хәрби заводта столяр эшен башҡара, [[Украин Совет Социалистик Республикаһы|Украина ССР]]<nowiki/>ның [[Кадиевка (ҡала)|Кадиевка]] ҡалаһында һөнәр училищеһында уҡып ала<ref name=":3">Мәхмүт Нигъмәтҗанов: «Моңланудан туктыйк. Ул — татарның биш гасыр изелүе нәтиҗәсе»</ref>. Һуғыш тамамланғандан һуң, [[Юдино (Ҡазан)|Юдино]] тимерюлсылары кухняһында, шуның өсөн [[Мәскәү]] тимерюлсылары техникумында белем ала<ref name=":2" />. Уҡыу йылдарында төрлө музыка ҡоралдарында, шул иҫәптән: фортепиано, труба, тромбон, аккордеон, балалайка өҫтәлә — уйнарға өйрәнә, үҙешмәкәр сәнғәт төркөмдәрендә ҡатнаша<ref name=":2">[http://gabdullatukay.ru/tukay-prize/laureates/laureat-1985/nigmetjanov-mehmut-nigmetjan-uly-muzyka-belgeche/ Ниғмәтйәнов Мәхмүт Ниғмәтйән улы — музыка белгесе] «gabdullatukay.ru»</ref>.
 === Һуғыштан һуңғы йылдар ===
-[[1951]]-[[1953 йыл]]ларҙа М.Ниғмәтйәнов [[Юдино (Ҡазан)|Юдино]] тимерюлсылары училищеһында уҡыта, [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты|Ҡазан университетының]] физика-математика факультетына ситтән тороп уҡырға инә<ref name=":2" />.
+[[1951]]-[[1953 йыл]]дарҙа М. Ниғмәтйәнов [[Юдино (Ҡазан)|Юдино]] тимерюлсылары училищеһында уҡыта, [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты|Ҡазан университетының]] физика-математика факультетына ситтән тороп уҡырға инә<ref name=":2" />.
-[[1953 йыл]]да Мәхмүт Ниғмәтйәнов [[Юдино (Ҡазан)|Юдинаға]] эшен ташлап [[Ҡазан дәүләт консерваторияһы]]нең композиция-теория факультетына уҡырға инә, студент йылдарында үҙенең тормоштағы төп эшен билдәләй<ref name=":0" />. Каникул ваҡыттарында үҙ ойошторолған фольклор экспедицияларында татар халыҡ йырҙарына иғтибар итә, боронғо ғөрөф-ғәҙәт, ғәҙәттә йола йырҙарының үҙенсәлектәре, халыҡ көйҙәрен урып-йыйыу һәм өйрәнеү тарихы менән ҡыҙыҡһына<ref name=":2" />. Был уның татар халыҡ йырҙарын эшкәртеүгә арналған диплом эшендә лә киң сағылыш таба. Юғары уҡыу йортона [[1958 йыл]]да тамамлап, башта шунда уҡ, шуның менән бергә [[СССР Фәндәр Академияһының Ҡазан филиалы Г.Ибраһимов исемендәге Тел, әҙәбиәт һәм тарих институты|СССР Фәндәр академияһы Ҡазан филиалының Г. Ибраһимов исемендәге Тел, әҙәбиәт һәм тарих институтында]] ғилми хеҙмәткәр булып эшләй<ref name=":3" />.
+[[1953 йыл]]да Мәхмүт Ниғмәтйәнов [[Юдино (Ҡазан)|Юдинолағы]] эшен ташлап, [[Ҡазан дәүләт консерваторияһы]]ның композиция-теория факультетына уҡырға инә, студент йылдарында үҙенең тормоштағы төп эшен билдәләй<ref name=":0" />. Каникул ваҡыттарында үҙ ойошторолған фольклор экспедицияларында татар халыҡ йырҙарына иғтибар итә, боронғо ғөрөф-ғәҙәт, ғәҙәттә йола йырҙарының үҙенсәлектәре, халыҡ көйҙәрен урып-йыйыу һәм өйрәнеү тарихы менән ҡыҙыҡһына<ref name=":2" />. Был уның татар халыҡ йырҙарын эшкәртеүгә арналған диплом эшендә лә киң сағылыш таба. Юғары уҡыу йортон [[1958 йыл]]да тамамлап, башта шунда уҡ, шуның менән бергә [[СССР Фәндәр Академияһының Ҡазан филиалы Г. Ибраһимов исемендәге Тел, әҙәбиәт һәм тарих институты|СССР Фәндәр академияһы Ҡазан филиалының Г. Ибраһимов исемендәге Тел, әҙәбиәт һәм тарих институтында]] ғилми хеҙмәткәр булып эшләй<ref name=":3" />.
-[[1967]]-[[1973 йыл]]ларҙа [[Татар дәүләт филармонияһы]]нең сәнғәт рәйесе, [[1974]]-[[1984 йыл]]ларҙа шул уҡ институтта өлкән ғилми хеҙмәткәр булып эшләй<ref name=":3" />. Был хеҙмәте ваҡытында М.Н.Ниғмәтйәнов фольклор экспедицияларының географияһын тағы ла киңәйтә, илдең татарҙар йәшәй торған һәр төбәгендә булып ала<ref name=":3" />.
+[[1967]]-[[1973 йыл]]дарҙа [[Татар дәүләт филармонияһы]]нең сәнғәт рәйесе, [[1974]]-[[1984 йыл]]дарҙа шул уҡ институтта өлкән ғилми хеҙмәткәр булып эшләй<ref name=":3" />. Был хеҙмәте ваҡытында М. Н. Ниғмәтйәнов фольклор экспедицияларының географияһын тағы ла киңәйтә, илдең татарҙар йәшәй торған һәр төбәгендә булып сыға<ref name=":3" />.
 == Ғаиләһе ==
-Мәхмүт Ниғмәтйәновтың анаһы Нуржан атаҡлы дин Хажи Йәләлетдин ғаиләһендә тыуған<ref name=":2" />.
+Мәхмүт Ниғмәтйәновтың әсәһе Нуржан атаҡлы дин Хажи Йәләлетдин ғаиләһендә тыуған<ref name=":2" />.
+Атаһы Ниғмәтйән Мөхәррәмов — шахтер, гармун оҫтаһы була<ref name=":1" />. [[1928 йыл|1928]]-[[1930 йыл|1930]] [[Донбасс]]<nowiki/>тың татар шахтерҙарына, шул иҫәптән Ниғмәтйән Мөхәррәмовҡа, тырыш хеҙмәттәре өсөн Лазарь Каганович тарафынан 400 мең һум премия тапшырыла<ref name=":0" /><ref name=":1">[https://www.azatliq.org/a/28076148.html Мәхмүт Ниғмәтйәнов: «Моңланыуҙан туҡтай. Ул — татарҙың биш йөҙ йыл иҙелеүе нәтижәһе»] «azatliq.org»</ref>. Шул аҡсаны Ниғмәтйән Мөхәррәмов [[Һаба районы|Һаба]] һәм [[Кукмара районы|Кукмара]] райондарында ике татар мәктәбен төҙөүгә тапшыра<ref name=":1" />.
-Атаһы Ниғмәтйән Мөхәррәмов — шахтер, гармун оҫтаһы була<ref name=":1" />. [[1928 йыл|1928]]-[[1930 йыл|1930]] [[Донбасс]]<nowiki/>ның татар шахтерҙарына, шул иҫәптә Ниғмәтйән Мөхәррәмовҡа тырыш хеҙмәттәре өсөн Лазарь Каганович тарафынан 400 мең һум премия тапшырыла<ref name=":0" /><ref name=":1">[https://www.azatliq.org/a/28076148.html Мәхмүт Ниғмәтйәнов: "Моңланыуҙан туҡтай. Ул – татарҙың биш йөҙ йыл иҙелеүе нәтижәһе"] "azatliq.org"</ref>. Шул аҡсаны Ниғмәтйән Мөхәррәмов [[Һаба районы|Һаба]] һәм [[Кукмара районы|Кукмара]] райондарында ике татар мәктәбен төҙөүгә тапшыра<ref name=":1" />.
 == Фәнни хеҙмәттәре ==
 * «Татарские народные музыкальные инструменты»
 * «Туҡай һәм музыка»
-*Ниғмәтйәнов М.Н. Татар халыҡ йырҙары / М. Ниғмәтйәнов .— Казан : Татарстан китап нәшриәте, 1976 .— 216 б. — Татар телендә.
+* Ниғмәтйәнов М. Н. Татар халыҡ йырҙары / М. Ниғмәтйәнов .— Казан : Татарстан китап нәшриәте, 1976 .— 216 б. — Татар телендә.
-*Нигметзянов М.Н. Музыкально-сетевые особенности традиционной народной песни татар Среднего Поволжья : музыкально-этнографической исследование : диссертация ... кандидата искусствоведения : 17.00.02. - Казань, 1973. - 178 с.
+* Нигметзянов М. Н. Музыкально-сетевые особенности традиционной народной песни татар Среднего Поволжья : музыкально-этнографической исследование : диссертация … кандидата искусствоведения : 17.00.02. — Казань, 1973. — 178 с.
 == Иҫкәрмәләр ==