Один

Один
Зат	ир-ат
Атаһы	Бор[d]
Әсәһе	Бестла[d]
Бер туғандары	Ве[d], Вили[d] һәм Хёнир[d]
Хәләл ефете	Фригг
Внебрачный партнёр	Ёрд[d], Ринд[d], Грид[d], Гуннлед[d] һәм Фрейя
Балалары	Бальдр[d], Хёд[d], Хермод[d], Браги[d], Видар[d], Тор[d], Меили[d], Хеймдалль[d], Тюр[d], Winta[d], Вали[d], Скьёльд[d] һәм Göte[d]
Һөнәр төрө	драконоборец, верховный бог
Эшмәкәрлек төрө	Скандинавское язычество[d], Германская мифология[d], Скандинав мифологияһы һәм германская мифология[d]
Рәсми резиденция	Асгард[d]
Ойошма ағзаһы	асы[d]
Милке	Слейпнир[d], Гунгнир[d], Тюрфинг[d], Мёд поэзии[d] һәм Гери и Фреки[d]
Один Викимилектә

О́дин, йәки Во́тан (прагерм. *Wōנanaz йәки *Wōנinaz; бор.-сканд. Óðinn) герман-скандинав мифологияһында юғары алла, астарҙың атаһы һәм етәксеһе, Бор менән Бестланың улы, Буриҙың ейәне. Аҡыл эйәһе һәм шаман, рун яҙмалары һәм хикәйәттәр (сага) белгесе, батша-ҡанбаба, сихырс -яугир, һуғыш һәм еңеү аллаһы, хәрби аристократияны ҡурсалаусы, Вальхалла хужаһы һәм валькирияларҙы еңеүсе. Ҡатыны — Фригг.

Герман-скандинав эсхатологик мифтарына ярашлы, Рагнарёк көнөндә Один ҡот осҡос бүре Фенрир тарафынан үлтерелә.

Один ырыуы

Сығышы

Один һәм уның ағай-энеләре Вили менән Ве Бор менән Бестланың улдары булған. Үҙ сиратында, Муспельхейм ялҡыны менән Нифльхейм һыуығының ҡушылыуынан килеп сыҡҡан Аудумла һыйыры боҙҙо теле менән ялау һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килтергән Бор — Буриҙың улы. Одиндың әсәһе Бестла, фаразланыуынса, Аудумла ысулы менән барлыҡҡа килтерелгән Имирҙың улы Бёльторндың ҡыҙы булған.

Улдары һәм тоҡомдары

Один менән ҡатыны Фриггтың улдары Бальдр, Хёд, Хермод.

Одиндың тағы төрлө әсәләрҙән тыуған күп һанлы илаһ-балалары ла бар.

• Ёрдтан (Фьёргюн): Тор.
• Риндтан: Вали (кенәз Бой).
• Гридтан: Видар.
• «Туғыҙ әсәнән»: Хеймдалль.
• Гуннхольдтан: Браги.
• Гимирҙың апаһынан: Тюр.

Одиндың шулай уҡ төрлө династияларға нигеҙ һалыусы улдары булған. Уларҙың күбеһе — кешеләр. Бына уларҙың ҡайһы берҙәре:

• Ингви (Фрейр) — Швеция королдәре, Инглингтарҙың ырыу башлығы;
• Сиги — Һун королдәре, Вёльсунгтарҙың ырыу башлығы;
• Сэминг — Норвегия королдәре, Сэмингтарҙың ырыу башлығы;
• Гаути — Готтар королдәренең ырыу башлығы;
• Сирглами — Гардарика (Русь) конунгтары ырыу башлығы;
• Векта — Саксония, Кент һәм Берниция королдәре, Веттиндар ырыу башлығы;
• Белдег — Вестфалия, Дейра һәм Уэссекс королдәре ырыу башлығы;
• Витлег — Мерсия королдәре ырыу башлығы;
• Касере — Көнсығыш Англия королдәре ырыу башлығы;
• Винта — Линдисфарн королдәре ырыу башлығы.

Исеме

Этимологияһы һәм сығышы

Боронғо скандинав теонимы Óðinn (руналағыса ᚢᚦᛁᚾ — Рибела табылған баш һөйәге фрагментында)боронғо инглиз Wōden, боронғо саксон Wōdan, боронғо голланд Wuodan һәм боронғо үрге немец Wuotan (боронғо бавар Wûtan) һүҙҙәрен индереп, урта быуаттарҙағы башҡа герман исемдәренә туғандаш булып тора. Улар барыһы ла реконструкцияланған мужской род *Wōđanaz (йәки *Wōdunaz) протогерман теонимынан барлыҡҡа килә. *Wōđanaz «аҡылһыҙлыҡ әмире» йәки «аҡылдан шашҡандар юлбашсыһы» тип тәржемә ителгән һүҙҙәр протогерман *-naz («үтә ныҡ мауығыусылар бойороусыһы») суффиксына *wōđaz сифатынан тоташтырыуҙан («ныҡ мауығыусы, ашҡыныусы, һаташыусы, ҡотороноусы») килеп сыға.

Башҡа исемдәре

Одиндың яҙылған йөҙ ҙә етмештән ашыу исеме бар; исемдәр Алла атрибуттарын төрлөсә — уға бәйле мифтарға ҡарата йәки уға бәйле дини йолаларға ҡарата — һүрәтләй. Один — герман халыҡтарында иң күп эпитеты һәм исеме булған илаһ. Профессор Стив Мартин Йоркширҙағы хәҙер Роузберриға (Топинг) үҙгәртелгән Кливлендта Одинсберг (Оунсберри, Оунсберри, Отенбург) атамаһының инглиз торамалары заманынан, Роузберри һәм Грейт-Эйтон эргәһендәге күрше Ньютон инглиз-саксон телдәре заманынан килеп сығыуы ихтималлығын күрһәткән. Яҡындағы ҡаялы түбә илаһи ассоциациялар урыны булған һәм түбәлә бронза балталар һәм башҡа предметтарҙың өйөлөп ятыуы бронза/тимер быуаттарҙың инаныуҙарын алмаштырғандыр, моғайын. Шулай итеп, был элекке кельт мәжүсилеген ҡәбиләлә билдәле урынға ҡыҫырыҡлап сығарған скандинав-герман теологияһының һирәк миҫалы булыуы ихтимал.

Рихард Вагнер үҙенең «Нибелунг ҡулсаһы» (Der Ring des Nibelungen) опералар циклында, уның уйлап сығарылған әҫәрендә боронғо үрге немец Wuotan менән түбәнге немец Wodan менән берләштереп, илаһты Вотан тип атай./

Атрибуттары

Один Хугин һәм Мунин ҡушаматлы ҡоҙғондары менән

Одиндың юлдаштары — Хугин менән Мунин (« дөрөҫ фекерләүсе» һәм «онотмаусы») ҡушаматлы ҡоҙғондар һәм Гери менән Фреки («һаран» һәм «туймаҫ тамаҡ») ҡушаматлы бүреләре, һыбай йөрөгән хайуаны — һигеҙ аяҡлы аты Слейпнир (Sleipnir, «талғын, һалмаҡ»). Вальхаллала эйнхерияның иң яҡшы яугирҙары ингән Один һәм уның дружинаһына валькириялар — һуғыш яланында яугирҙәрҙең яҙмышын билдәләүсе, Вальхалла өсөн батырҙар һайлаусы ҡыҙҙар хеҙмәт итә. Одиндың ҡоралы — ул бер ҡасан да сәпкә теймәй үтмәүсе, кемгә эләгә, шуны үлемгә дусар итеүсе Гунгнир һөңгөһө.

Ҡылыҡһырламаһы

О́дин — һыңар күҙле, зирәклек сығанағынан һыу эсәр өсөн, ул бер күҙен шишмә эйәһе Мимирға биргән. Зирәклек хаҡына шундай фиҙаҡәрлек күрһәтеү — Один өсөн һирәк осрай торған хәл түгел. Атап әйткәндә, рун яҙмаһының көсөн аңлар өсөн, Гунгнир һөңгөһө менән Иггдрасиль ҡорос ағасына үҙен ҡаҙап ҡуйып, үҙен ҡорбан итеп, туғыҙ тәүлек буйына ағас олононда эленеп торған.

Яңы кәүҙәләнеш оҫтаһы булараҡ, Один йыш ҡына кешеләргә төрлө образдарҙа күренә. Йышыраҡ — һөңгө менән ҡоралланған, ике ҡоҙғон йәки ике бүре оҙатыуында — күк плащ һәм кейеҙ башлыҡ кейгән ҡарт образында. Ярлы сәйәхәтсе йәки ябай кәрлә ҡиәфәтендә донңъя буйлап гиҙә, ҡунаҡсыллыҡ ҡанундарын онотоп, уны үҙ тупһаһынан үткәрмәгән кеше язаһын ала, тип һаналған. Скандинавияла йәшәүселәр йыш ҡына уның, кеше күҙенә күренмәй генә, атта биләмәләре буйлап урап үткәненә, еңеүгә лайыҡлыларға ярҙам итеп, яуҙарҙа ҡатнашыуына ышанған.

Скандинавия халҡы, моғайын, Один ризыҡҡа мохтаж булмағандыр — бер нисә сығанаҡ (атап әйткәндә, «Изге Олаф тураһында сага») уның бер ҡасан да ашамауын, ә ҡорт балы, әсе бал йәки шарап эсеп йәшәүен иҫбатлай. Кесе Эдддала (Гюльви күренеше) Снорри Стурлусон «Эйнхерийҙар һәм Одиндың аҙығы тураһында»:

Þá mælti Gangleri: «Hvárt hefir Óðinn þat sama borðhald sem einherjar?» Hárr segir: «Þá vist, er á hans borði stendr, gefr hann tveim úlfum, er hann á, er svá heita, Geri ok Freki. En enga vist þarf hann: Vín er honum bæði drykkr ok matr. Svá segir hér:	»Ә Один эйнхериялар менән бер ризыҡ ашаймы?" — тип шул саҡ һорағас, Ганглери. "Өҫтәлендәге бөтә ризыҡты ул ике бүрегә — Гериға һәм Фрекиға ташлай, уға бер ниндәй ҙә ризыҡ кәрәкмәй. Шарап — бына шул ашамлыҡ та, эсемлек тә. Бына шулай тиелә Боронғо Исландия тексынан О. А. Смирницкая тәржемәһе
древнеисландский текст	перевод О. А. Смирницкой

Һәм Оло Эддала "Гримнир телмәре"ндәге юлдарҙы килтерә:

Gera ok Freka seðr gunntamiðr, hróðigr Herjaföður; en við vín eitt vápngöfigr Óðinn æ lifir.	Гери һәм Фреки Атаһы яугир Ғәскәрҙәрен ашата; әммә боронғо кейем-ҡоралдары менән ялтырап, үҙе фәҡәт шарап ҡына эсә.	Гери и Фреки кормит воинственный Ратей Отец; но вкушает он сам только вино, доспехами блещущий.
древнеисландский текст	перевод О. А. Смирницкой

Ҡышҡы дауылдар осоронда Один һуғышта һәләк булғандар оҙатыуында күккә олғаша. Был сәйәхәттәр «ҡырағай һунар» тип атала.

Одиндың исемдәре

Скандинавия урта быуат әҙәбиәтендә Один бик күп исем һәм ҡушамат менән атала. Был скальдала ҡулланылған шиғри синонимдар — хейти һәм предмет тураһында уратыңҡырап әйтеүҙәр — кеннингтар — скальдик шиғриәт традицияларына бәйле. Бына Одиндың ҡайһы бер исемдәре: Alföðr (Альфёдр — «барыһына ла атай» — «всеотец»), Ygg (Игг — «ҡурҡыныс»), Hár (Хар — «оҙон буйлы»), Veratýr (Вератюр — «кешеләрҙе буйһондороусы»), Bölverkr (Бёльверк — «яуыз»). Оло Эддала «Гримнир йылғаһы» бүлектәренең береһендә Берәүҙең исемдәре килтерелә:

Оло Эддала «Гримнир телмәрҙәре» бүлектәренең береһендә Одиндың исемдәре килтерелә:

45 Лик свой открыл я асов сынам, близко спасенье; скоро все асы собраны будут за Эгира стол, на Эгира пир.	Svipum hef ek nú yppt fyr sigtíva sonum, við þat skal vilbjörg vaka; öllum ásum þat skal inn koma Ægis bekki á, Ægis drekku at.
46 Звался я Гримнир, звался я Ганглери, Херьян и Хьяльмбери, Текк и Триди, Туд и Уд, Хар и Хельблинди.	Hétumk Grímnir, hétumk Gangleri, Herjann ok Hjálmberi, Þekkr ok Þriði, Þuðr ok Uðr, Herblindi ok Hár.
47 Сад и Свипаль, и Саннгеталь тоже, Бильейг и Бальейг, Бёльверк и Фьёльнир, Хертейт и Хникар, Гримнир и Грим, Глапсвид и Фьёльсвид.	Saðr ok Svipall, ok Sanngetall, Herteitr ok Hnikarr, Bileygr, Báleygr, Bölverkr, Fjölnir, Grímr ok Grímnir, Glapsviðr ok Fjölsviðr.
48 Сидхётт, Сидскегг, Сигфёд, Хникуд, Альфёд, Вальфёд, Атрид и Фарматюр; с тех пор как хожу средь людей, немало имён у меня.	Síðhöttr, Síðskeggr, Sigföðr, Hnikuðr, Alföðr, Valföðr, Atríðr ok Farmatýr. Einu nafni hétumk aldregi, síz ek með fólkum fór.
49 Гримнир мне имя у Гейррёда было и Яльк у Асмунда, Кьялар, когда сани таскал; Трор на тингах, Видур в боях, Оски и Оми, Явнхар и Бивлинди, Гёндлир и Харбард.	Grímnir mik hétu at Geirrøðar, en Jálk at Ásmundar, en þá Kjalar, er ek kjálka dró; Þrór þingum at, Viðurr at vígum, Óski ok Ómi, Jafnhár ok Biflindi, Göndlir ok Hárbarðr með goðum.
50 У Сёккмимира я был Свидур и Свидрир, старого ётуна перехитрил я, Мидвитнира сына в схватке сразив.	Sviðurr ok Sviðrir er ek hét at Sökkmímis, ok dulðak ek þann inn aldna jötun, þá er ek Miðvitnis vark ins mæra burar orðinn einbani.

Шиғриәт балы

Кесе Эддала Одиндың мәкерлелек ярҙамында изге эсемлек — шиғриәт балын, тормошто яңыртыу сығанаҡтарын табыуы хаҡында бәйән ителә. Аса менән вандар, илаһтар һуғышынан һуң татыулыҡ урынлаштырып, һауытта үҙҙәренең төкөрөгөн бутаған һәм унан тәрән аҡыллы кәрлә Квасирҙы яһаған. Башҡа кәрләләр, Квасирҙы үлтереп, уның ҡанын бал менән бутағандар, һәм шиғриәт балын алғандар. Әммә уларға был балды бәһлеүәндәргә (турстарға) йолом итеп бирергә тура килгән. Суттунг бәһлеүән балды ҡаяға йәшергән һәм ҡыҙына эсемлекте һаҡларға ҡушҡан. Один ярыҡты бырау ярҙамында тишкән дә, йыланға әйләнгән һәм шыуышып ингән. Ул бәһлеүән ҡатын-ҡыҙ һаҡсыны әүрәткән, һәм тегенеһе уға балды эсергә биргән. Шул саҡ Один, бөркөт ҡиәфәтендә Асгардҡа әйләнеп ҡайтып, астарға шиғриәт балын килтергән. Юлда ул балдың бер өлөшөн суҡышынан сәскән һәм уны эскән кешеләр скальдҡа ҡаяға әүерелә, ләкин балдың бер өлөшөн Один йота, һәм икенсе яҡтан сыҡҡаны һәләтһеҙ шағирҙарға эләгә.

Один скандинав эпосында һәм йылъяҙмаларында

Слейпнирға атланған Один Вальхаллаға инә

Германия халҡының иң боронғо яҙмаларын римдар яҙып алған, һәм был эштәрҙә йыш ҡына бер нәмә — Рим илаһы Меркурийға (римдарға оҡшаш булмаған тәғлимәттәрҙе Рим илаһына тиңләштерә) — Рим илаһы Меркурий исеме менән билдәле булған процесс interpretatio romana ярҙамында телгә алына. Быға тәүге сағыу миҫал — I быуат аҙағында Германияла яҙылған тарихсы Тацит романында. Унда ул свев ҡәбиләләр дине (герман халыҡтары конфедерацияһы) хаҡында һөйләгәндә, "илаһтар араһында башлыса кешеләр табынғаны — Меркурий. Улар билдәле бер көндәрҙә кешеләрҙе һәм башҡа ҡорбандарҙы килтереүҙе вәғәзләүҙе дини бурыс тип һанай. Геркулес менән Марсты улар рөхсәт ителгән төрҙәрҙәге хайуандарҙы ҡорбан итеүе менән тынысландыра һәм свевтарҙың бер өлөшө «Изида»ға табына, тип өҫтәй. Был осраҡта Тацит алла Одинды — «Меркурий», Торҙы — «Геркулес», Тирҙы — «Марс» тип атай, ә һорау аҫтында "Изида"ны идентификациялауҙы билдәһеҙлектә ҡалдыра.

Энтони Бирли, Одинды Меркурий менән асыҡтан-асыҡ тиңләшеүе Меркурийҙың аллалар илсеһе булыу роле менән бер ниндәй ҙә уртаҡлығы юҡ, ләкин ул психопомп роле арҡаһында килеп сыға, күрәһең, тине. Хәҙерге замандағы башҡа дәлилдәр ҙә Одинды Меркурий менән сағыштырыуға килтерә алған. Одинды, Меркурий кеүек үк, был ваҡытта таяҡ һәм эшләпәлә һүрәтләгәндәр, күрәһең, ул сауҙагәр-алла тип һаналған, һәм улар икеһе лә, сәйәхәтсе илаһтар булғас, үҙ ролдәрендә параллелдәр итеп ҡараған. Әммә уларҙың ярашлы дини өлкәләрҙә дәрәжәһе бөтөнләй башҡаса булыуы мөмкин ине. Бынан тыш, Тациттың, «Меркурий илаһтары араһында — улар башлыса табынған кеше» тигән һүҙҙәре Юлий Цезарҙың Commentarii de Bello Gallico (б. э. т. I быуат), герман халыҡтары түгел, ә галдарҙы күҙ уңында тотҡан өҙөмтәһе булып тора. Германия халыҡтарына килгәндә, Цезарь былай ти: «Улар, аллалар — ул улар күрә алырлыҡ Ҡояш, Ут һәм Ай ғына, тип иҫәпләй», әммә ғалимдар быны асыҡтан — асыҡ кире ҡаға".

XI быуатта йылъяҙмасы Адам Бременский үҙенең Gesta Hammaburgensis Ecclesiae Pontificum китабына тәфсирҙәрендә, Упсала ҡорамында тәхеттә, Водан (Один) һәм Фрейр эргәһендә, «ҡеүәтле» Тор статуяһы ултырыуын тасуирлаған. Одинға килгәндә, Адам уны «асыулы» (Wodan, id est furor) тип билдәләй «һуғыш менән идара итә һәм халыҡҡа дошмандарына ҡаршы көс бирә», һәм кешеләр уны ғибәҙәтханала «Марсты һүрәтләгән һымаҡ», яу кейемендә һәм ҡораллы итеп һынландыра, ти. Адам әйткәнсә, Упсала халҡы һәр аллаға руханиҙар (готи) тәғәйенләгән, ә һуғыш ваҡытында Один һүрәтенә ҡорбан килтерелгән.

XII быуатта, Норвегияның «рәсми» христианлашыуынан һуң күп быуаттар үткәс, халыҡ элеккесә Берген ҡалаһында (Норвегия) бригген яҙмалары араһында табылған руник хат яҙылған таяҡ ошо хаҡта һөйләй. Таяҡтағы яҙыу Торҙы ла, Одинды ла ярҙамға саҡырған. Торҙан уҡыусыны «ҡабул итеүен», ә Одиндан «эйә булыуын» һорай.

Один ҡоҙғондары Хугин менән Мунинға мөрәжәғәт итә. XVIII быуат Исландия ҡулъяҙмаһындағы һүрәт, Дания королеваһы китапханаһында һаҡлана

Снорри Стурлусон тарафынан 1200-се йылдарҙа яҙылған мифтар, асстарҙың тормошон һәм уларҙың Бөйөк (йәки Һалҡын) Svíþjoð («Швеция», Исландияла оҡшашлыҡ һөҙөмтәһендә Ванаквисль (Танаис) йылғаһы ағып ятҡан Скифия менән буталсыҡ барлыҡҡа килгән, тип һанала) Ванаквисль (Танаис) йылғалары аҡҡан Скандинавияға күсеүен һүрәтләй. Был йылғаның тамағында Один кешеләре тәүҙә һуғыш алып барған, әммә һуңынан тыныслыҡ урынлаштырған вандар иле булған. Яҡтар аманат менән алмашҡан, Ньерд, Фрейр һәм Фрейяны, вандар аманаттарын Один ҡанбаба (жрец) итә. Эддаларға ярашлы, Одиндың Азияла (Танаис йылғаһынан көнсығышта, шулай уҡ ил сигендә (бәлки, Урал тауҙарылыр) хеҙмәт иткән тау һыртынан көньяҡтараҡ «төрөктәр илендә» лә биләмәләре булған. Асгардта ағай-энеләре Ве менән Вилиҙы идара итеүҙә ҡалдырып, Данияға күсеп китә. Сакстар иле менән идара итергә өс улын: сакстарҙың көнсығыш иленә Вегдегты, Вестфалияға Бельдегты (йәки Бальдр), Франктар ерендә Сигиҙы (Вольсунгтар нәҫелен башлап ебәреүсе) ҡуя.

Артабан Один Рейдготланд (Ютландия) иленә киткән һәм үҙенең улы Скьёльдты (унан — Скьёльдунгтар, Дания конунгтары нәҫеле) хаким итеп ҡуйған. Шунан һуң Один Швецияға барып еткән. Унда уны хаким Гюльви шатланып ҡаршы алған һәм Сигтунға нигеҙ һалған. Һуңынан ул төньяҡҡа юл тотҡан һәм норвег конунгтары, ярлдары һәм башҡа башлыҡтар нәҫеленә нигеҙ һалыусы улы Сэмингты Норвегия идарасыһы итеп ҡуйған. Үҙе менән Один инглингтар ырыуына нигеҙ һалыусы, Швеция конунгы, Ингвиҙы ала. Одиндың ейәне Фродиҙың Дания (ул саҡта «Готтар иле» тип аталған) Мәсих (Иисус Христос) тыуған дәүерҙә, император Август йәшәгән осорҙа идара иткән. Эддаға ярашлы, Одиндың тоҡомдары, Сакстар иленә таралған һәм унда Азиянан боронғо тел килтергән.

Билдәле сәйәхәтсе һәм антрополог Тур Хейердал: Один, кенәз Асгард кенәзе, беҙҙең эра сигендә Азов буйында Танаис ҡалаһында йәшәгән һәм римдарҙың баҫымы арҡаһында үҙ халҡы менән Скандинавияға күскән ысын тарихи шәхес була тигән теория тәҡдим итте. Хейердалдың был урында үткәрҙән археологик ҡаҙылмалары"урта быуат викингыларына ҡараған өс ҡаптырма" тапҡан. Был теория ғалимдар араһында ҡаты тәнҡит уятты һәм сығанаҡтарҙы һайлап файҙаланыу һәм фәнни ысулды һанға һуҡмау арҡаһында фәнни түгел тип танылды. Тарихсы Г. В. Вернадский «асы» һүҙенең шундай уҡ атамалы астар ҡәбиләһе менән бәйле барлыҡҡа килеүен бик ихтимал тип һанаған.

Археология профессоры Лотте Хедеагер скандинав сагаларында, атап әйткәндә, Инглингтар тураһында сагала, боронғо германдарҙың илаһтары Вотан һәм Аттила образдарының һундар экспансияһы йоғонтоһонда берләшеүе һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килеүенә дәлилдәр килтерә. Один менән Аттиланың мифологик биографияһындағы, эпоста, IV—VI быуаттарҙа һундарҙың күсеүенә оҡшаған яулап алыу юлдары, һундарҙа ла, Одиндың ғәмәлдәренә оҡшаған төрлө күрәҙәләр һәм шамандарҙың ярайһы уҡ роленең бер нисә тап килеүҙәре, шулай уҡ ул заманға ҡараған археологик табылдыҡтарҙа юғары илаһ һүрәттәренең эволюцияһы бәйән итә ала.

Германия фольклорында Санта-Клаус һәм Один араһында күп кенә параллелдәр үткәрелә. Был элементтарҙың күбеһе христианлыҡҡа ҡарамағанлыҡтан, германдар христианлашҡан һәм күп кенә формаларҙа иҫән ҡалған һәм Санта Клаусты хәҙерге һынландырыуҙа үҙҙәренең боронғо традицияларын һаҡлап ҡалған райондарҙан килгән бихисап Раштыуа йолаларының мәжүсилек теориялары бар.

Шаршамбы — Один көнө

Имя Один-Вотандың исеме боронғо герман тамырына -wut- (һүҙмә-һүҙ: «ярһыулыҡ», «янъял ҡуптарыусы», «ҡотороноу», «һуғышсан») барып тоташа. Тел белгестәре һәм мәҙәниәт тарихсылары бер үк аллаларға табынған боронғо германдарҙың дини күҙаллауҙарының башта берҙәм булыуы тураһында һығымтаға килгән. Аҙна көндәренең атамалары быны раҫлай. Римдарҙан ете көнлөк аҙнаны үҙләштереп, Мирча Элиаде яҙыуынса, германдар көн исемдәрен үҙҙәренең илаһтарының исемдәре менән алмаштырған. Одинға — шаршамбы, римдарҙа — «Меркурий көнө», dies Mercuri, ә боронғо германдарҙа — «Один (Воден) көнө» Wuotanestac (боронғо үрге немецса), Wednesday (инглизсә), Woensdag (нидерландса), Odinnsdagr (боронғо скандинавса) һ. б. Шуға күрә боронғо римдар Одинды Меркурий менән тиңләштермәгән, ә боронғо германдар Рим илаһы Меркурийҙы үҙҙәренең көслө һуғыш илаһы — Один тип ҡабул итеүе хаҡында әйтеү дөрөҫөрәк.

Әҙәбиәт

• Один // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
• Бёльверкр // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
• Мифологический словарь — Гл. ред. Е. М. Мелетинский — М.: «Советская энциклопедия», 1991 — ISBN 5-85270-032-0
• Марк Форсайт. Краткая история пьянства от каменного века до наших дней. Что, где, когда и по какому поводу = Mark Forsyth. A Short History of Drunkeness: A Short History of Drunkenness: How, Why, Where, and When Humankind Has Gotten Merry from the Stone Age to the Present. — Альпина Нон-фикшн, 2018. — 278 p. — ISBN 978-5-91671-886-7.
• Юнг К. Г. Вотан // Вестник Владикавказского научного центра : журнал. — Владикавказ: Владикавказский НЦ РАН, 2015. — Т. 2. — С. 4—10. — ISSN 1683-2507.
• Бритта Ферхаген, «Пришел ли Один-Вотан с Востока? О религии германской праистории», Тюбинген, 1994 г, электронная публикация на русском языке 2014 г.
• de Vries Jan. Altnordisches Etymologisches Worterbuch. — 1977. — Brill, 1962. — ISBN 978-90-04-05436-3.
• Kroonen Guus. Etymological Dictionary of Proto-Germanic. — Brill, 2013. — ISBN 978-9004183407.
• Orel Vladimir E. A Handbook of Germanic Etymology. — Brill, 2003. — ISBN 978-90-04-12875-0.

Һылтанмалар

• Один 2008 йыл 16 октябрь архивланған. // Мифологический словарь/ Гл. ред. Е. М. Мелетинский. — М.:Советская энциклопедия, 1990. — 672 с.
• Элиаде М. Асы и ваны. Один и его чудесные «шаманские» свойства 2011 йыл 20 октябрь архивланған. // История веры и религиозных идей

Алдан килеүсе: ?

Легендарные конунги Гардарики

Һуңынан килеүсе: Сигрлами