Ока биосфералы дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығы

Ока биосфералы дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығы
Торналар питомнигы
Категория МСОП — Ia (Ҡәтғи тәбиғи резерват)
Төп мәғлүмәт
Майҙаны	560,27 км²
Нигеҙләнгән ваҡыты	1935 йыл
Урынлашыуы
54°45′ с. ш. 40°45′ в. д.
Яҡындағы ҡала	Спасск-Рязанский, Касимов
oksky-reserve.ru
Ока биосфералы дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығы
Ока биосфералы дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығы
Ока биосфералы дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығы Викимилектә

Ока биосфералы дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығы — Рәсәй биләмәһендә биосфера ҡурсаулығы. Ҡурсаулыҡ Мещереск уйһыулығының көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә, Рязань өлкәһенең Спасск, Клепиковск һәм Касимовск райондарында урынлашҡан.

Ҡурсаулыҡтың төп өлөшө Пра йылғаһының һул ярында урынлашҡан. Ҡурсаулыҡҡа шулай уҡ Ламша һәм Черная йылғалары ла инә. Оканың туғай күлдәренә бай һыубаҫар үҙәндәре ҡурсаулыҡтың һаҡ зонаһына инә. Ҡурсаулыҡтың үҙәк усадьбаһы Брыкин Бор ҡасабаһында урынлашҡан.

Ҡурсаулыҡ майҙаны — 027 56 гектар, шул иҫәптән:

• урмандар — 50461,5 гектар
• һаҙлыҡ тар—2 539,5 гектар ,
• ҡоро ер һәм асыҡ урындар —2 089,4 гектар,
• йылға һәм күлдәр — 637,6 гектар

Ҡурсаулыҡ тирәләй 23.669 гектар һаҡлағыс зона билдәләнгән.

1994 йылдың 13.сентябрынан "Пра һәм Ока йылғаларының һыубаҫар участкалары" халыҡ-ара әһәмиәттәге һыу-һаҙлыҡ биләмәләре статусына эйә. 1986 йылдың 24 июнендә Ока ҡурсаулығы Бөтә донъя ЮНЕСКО селтәренең биосфера ҡурсаулыҡтарына ҡуйылған талаптарға тап килә тип танылды. 2000 йылда ҡурсаулыҡ халыҡ-ара әһәмиәттәге төп орнитологик биләмәләргә индерелгән.

Ҡурсаулыҡ уртаса континенталь климат менән характерлана. Уртаса йыллыҡ һауа температураһы 4,2 градус. Яуым-төшөмдөң уртаса күләме 534 миллиметр тәшкил итә.

Тарихы

Окск дәүләт ҡурсаулығы 1935 йылдың 10 февралендә ойошторолған. 1939 йылдың майында ҡурсаулыҡтың майҙаны ярайһы уҡ артты, шунан һуң бер нисә тапҡыр үҙгәртелде.

Ҡурсаулыҡ эшмәкәрлегенең төп йүнәлештәренең береһе булып айырым хайуандар төрҙәрен тәрән өйрәнеү тора. Ҡурсаулыҡ булдырылғандан алып фаунала һирәк осрай торған йофарҙы өйрәнеү һәм һаҡлау буйынса ҙур эш алып барыла. Уның һан иҫәбен алыу алымдары эшләнгән, һаны кәмеү сәбәптәре асыҡланған; был төр хайуандарҙы тергеҙеү буйынса күрһәтмәләр бирелгән.

1937-1940 йылдарҙа Рязань өлкәһендә тулыһынса юҡ ителгән ҡондоҙҙарҙы яңынан тергеҙеү ( реакклиматизация) үткәрелә. 1950 йылға ҡондоҙҙар ҡурсаулыҡтың бөтә биләмәһен үҙләштергән һәм унан ситтәге райондарға таралған. 500-ҙән ашыуы Рәсәйҙең башҡа өлкәләренә таратылған. Әлеге ваҡытта ҡурсаулыҡта, төньяҡ биосфера полигонында һәм һаҡ зонаһы биләмәһендә 500-ҙән ашыу ҡондоҙ иҫәпләнә.

Ҡурсаулыҡтың статусы ярҙамында мещара урмандарында борондан тереклек иткән мышыларҙың һаны тергеҙелгән. Тәүге йылдарҙа ҡурсаулыҡ биләмәһендә 10 баш ( тығыҙлыҡ 1000 гектарға 0,5 ) тирәһе генә булһа, хәҙер уның тығыҙлығы 1000 гектарға 10-17 баш иҫәпләнә.

1959 йылда Лакашинский урмансылығы биләмәһендә (аҙаҡ ҡурсаулыҡтың биосфера полигонын составына ингән) кавказ беловежа зубрҙарының ( Европа бизоны) питомнигы булдырылған.

Питомникта тоҡомло төркөмдәр булдырыу өсөн 1959-1962 йылдарҙа, 1967 һәм 1972-1991 йылдарҙа 19 баш зубр (8 ата һәм 11 инә зубр) килтерелә.

1960-1994 йылдар эсендә 295 экземпляр үрсем үрсем алынған. Шуларҙың 76,2 проценты имен-аман үҫеп еткән. 20 башы бракҡа сығарылған. 167-һе башҡа яҡтарға таратылған. Биш зубр Румынияға ебәрелгән.

Торналарҙың һирәк төрҙәренең питомнигы 1979 йылда Окск ҡурсаулығы составында ойошторолған һәм Рәсәй эндемигы — аҡ торнаның (стерх) популяцияһын тергеҙеү буйынса совет-Америка программаһының бер өлөшө булып тора.

Торна питомнигының беренсе директоры итеп биология фәндәре кандидаты В. Г. Панченко тәғәйенләнә. Панченко эшләгән дәүерҙә питомник заманса төҫ ала. Бында ул торналар инкубаторийы булдыра.Үрсем алыу өсөн инә торналар вольеры ойоштора.

Панченко В.Г. торналарҙы яһалма ҡасырыу һәм бик күп үрсем алыу эштәрен яйға һала. Уларҙы тәбиғәткә яраҡлашҡан итеп тәрбиәләү ысулдарын булдыра. Торналарҙың биологияһын, ҡылыҡтарын, уларҙың тереклек итеү шарттарын, үрсетеү ысулдарын өйрәнеү, реабилитациялау һәм ветеринария буйынса эштәр Сергей Григорьевич Панченконың Рәсәйҙә торналарҙы һаҡлау буйынса ғәйәт ҙур хеҙмәте, ҡаҙаныштары булып тора. Питомник эшләгән осорҙа 200-ҙән ашыу ҡош үрсеме алынған.

1985 йылда ҡурсаулыҡҡа биосфера статусы бирелә.

1995 йылда ҡурсаулыҡҡа Европа Советының "А" категориялы дипломы тапшырылған.

2010 йылда ҡурсаулыҡҡа федераль әһәмиәттәге "Рязанский" дәүләт тәбиғәт заказнигы ( үҙаллы берәмек булараҡ ҡушыла.

Эшмәкәрлеге

Окск ҡурсаулығы эшмәкәрлегендә һәр ваҡыт эксперименталь башланғыс сағылыш таба.

1956 йылда ойошторолған Үҙәк орнитологик станция ҡоштарға күпләп билдә һалыу методикаһын, уларҙың иҫәбен алыу һәм аулауҙы иҫәпләү ысулдарын эшләгән, миграцияларын өйрәнгән.

Биологик съёмка менән шөғәлләнеүсе махсус төркөм һунар хайуандарын иҫәпкә алыу ысулдарын камиллаштырыу, уларҙың ресурстарын билдәләү өсөн күп көс һалған.

Питомникта зубрҙарҙың биологияһын һәм уларҙың иҫәбен тергеҙеү проблемалары тикшерелә.

Һуңғы йылдарҙа һирәк осрай торған торналарҙың төрҙәрен һаҡлау һәм арттырыу ысулдарын асыҡлау эштәре ҡыҙыу алып барыла. 1980-се йылдарҙа тикшеренеүҙәр Американың орнитологтары менән бергә алып барылған.

Ҡурсаулыҡ бик күп ғилми-тикшеренеү йорттары, юғары уҡыу йорттары, ғалимдар һәм экологик белемде популярлаштырыусылар менән тығыҙ хеҙмәттәшлек итә. Ғалим-зоологтарҙың береһе, йыртҡыс ҡоштар буйынса белгес, Йәштәр дәүләт университеты профессоры, фән докторы Владимир Михайлович. Ул Мәскәү Педагогика дәүләт университеты студенттарын бер нисә тиҫтә йыл буйына (элек Ленин исемендәге Мәскәү дәүләт Педагогик институты)ҡурсаулыҡтарға практика үтергә ебәрә.

Әлеге ваҡытта ҡурсаулыҡ менән Рәсәй Фәндәр академияһының А. Н. Северцов исемендәге Экология һәм эволюция проблемалары институты, И. Д. Папанин исемендәге Эске һыу биология институты, М.В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты, Воронеж дәүләт университеты, Рязань дәүләт университеты һәм башҡа бик күп ойошмалар хеҙмәттәшлек итә. 2009 йылда ҡурсаулыҡтың һаҡлағыс зонаһында Б.Романов етәкселегендә ҡырағай йәнлектәргә тарыған тәбиғи йәнлектәрҙе сығарыу буйынса реабилитация үҙәге (ҡоштарҙы приюты) ойошторолған

Ҡурсаулыҡтың төп фәнни бурысы — Мещераның тәбиғәт комплекстарын, ундағы тәбиғи процестар барышын өйрәнеү, уны тәү ҡабатланмаҫ тәбиғилегендә һаҡлау .

Флораһы һәм фаунаһы

Урмандарҙан ҡайын һәм киң япраҡлы тоҡомдар ҡушылмаһы булған ҡарағайлыҡтар өҫтөнлөк итә. Ока һәм Пра йылғаларының һыубаҫар туғайҙарында имән урмандары таралған. Ҡурсаулыҡ үҙәгендә бик ҙур Бабье һаҙлығы урынлашҡан. Флораһында һигеҙ йөҙҙән ашыу сәскәле һәм көпшәле споралы үҫемлек төрө иҫәпләнә. Шулар араһында 69 төр һирәк осрай һәм 5 төрө юҡҡа сығып бара.Шул иҫәптән 10 төр орхидеялар төркөмөнән.

Бында шулай уҡ һыу сәтләүеге чилимдың реликтик - сығанағы бар. Унда 11 төрө табылған. Бер төрө —эндемик.

Реликт һыу ҡаҙыяғы — күл сальвинияһы үҫә. Яр буйы һәм һыу үҫемлектәре яҡшы үҫешкән.

Ҡурсаулыҡ биләмәһендә 266 ҡош төрө теркәлгән, шул иҫәптән: (һуйыр, ҡор, сел, һоро торна, ҡара ҡауҙы, күк селән,мөншөгөр, бәләкәй күл боғаһы, ҡом һайыҫҡаны, балыҡсы турғай, ҡарағай турғайы,диңгеҙ бөркөтө,

ҡурпысыҡ, ҡара төйлөгән, һар ). 150-нән ашыу төр ҡурсаулыҡта оя ҡороусылар булып тора. Һаҙлыҡтарҙа һәм һыу ятҡылыҡтарында өйрәктәр (башлыса һуна өйрәк, сүрәгәй өйрәк), ҡаҙҙар, көйөлдөләр (шул иҫәптән зырҡыуыт һәм һаралйын), аҡсарлаҡтар,

сарҡылдаҡтар, ҡауҙылар, торналар, тартайҙар йәшәй. Окалағы ташҡын мәлендә меңдәрсә һыу ҡоштарының туптары туҡтала. Ҡара ҡауҙы , кәлмәргән, диңгеҙ бөркөтө, ҡара төйлөгән, ҡор ҡарсығаһы - ҡурсаулыҡта оя ҡорған ҡоштарҙан бик һирәктәре һәм һаҡлана торған ҡоштар..

Окск ҡурсаулығы биләмәһендә 1979 йылда торналарҙың һирәк осраған төрҙәре өсөн питомник ойошторола. Аҡ торна коллекцияһы тәбиғәттән йәки уларҙы үрсетеү үҙәктәренән алыу юлы менән булдырыла.Ҙурайған себештәре йәшәү урындарында сығарыла. Бер өлөшө питомникта ҡала йәки уларҙы һаҡлау һәм үрсетеү һаҡлау үҙәктәренә ебәрелә.

Ҡурсаулыҡта имеҙеүселәрҙең 61 төрө бар: (мышы, ҡабан, Европа ҡоралайы, төлкө, ябай ҡондоҙ, Европа шәшкеһе, ҡама, аҫ, һуҫар, енот эте, ондатра, тейен, ярғанаттар). Ҡурсаулыҡта балыҡтарҙың 39 төрө иҫәпләнә: (алабуға, суртан, табан балыҡ, опто, сабаҡ, густера, ҡорбан балыҡ һәм башҡалар башҡалар), 11 төр - ер-һыу хайуандарынан, 6-һы һөйрәлеүселәрҙән.

Ҡурсаулыҡтың фауна байлығы ландшафтарҙың төрлөлөгө һәм үҫемлектәр төрлөлөгө менән бәйле. Сысҡан сысҡан, сысҡан кимереүселәр, Зайцев, йыртҡыс йәнлектәр, мышы күп. Ҡурсаулыҡ һәм уның тирә-яғы һыу ятҡылыҡтарын тығыҙ сәскән бобдор климатҡа яраҡлаштырылған. Ондатра, енотолған эт һәм ҡабан күрше биләмәләрҙән таралған һәм тиҙ генә өй туйлағандар. Айырыуса ҡурсаулыҡты һаҡлауға һәм өйрәнеүгә иғтибар бүленә, уны ҡотҡарыу өсөн ҡурсаулыҡ ойошторола.

Әҙәбиәт

• С. Приклонский Г, В. Изд. Н. Ҡурсаулыҡ ока // европа өлөшө рсфср ҡурсаулығы. II / под ред. в. в. Соколов, е Сыроечковский. — М.: Фекеренсә, 1989. — С. 52-75.
• М. В. Дидорчук. 80 лет Окскому государственному природному биосферному заповеднику  (билдәһеҙ) (1 февраль 2015). Дата обращения: 11 февраль 2015. Архивировано 11 февраль 2015 года. 2015 йыл 11 февраль архивланған.
• Волоснова Л. Ф. Флора Окского заповедника. — Рязань, 2014.

Һылтанмалар

• Ҡурсаулыҡ рәсми сайты
• ООПТ Рәсәй — ҡурсаулыҡ территорияһы һәм сиктәре резерв ока
• ООПТ Рәсәй — ҡурсаулыҡ тураһында мәғлүмәт