Байғош

Байғош
Фәнни классификация
Батшалыҡ: Хайуандар Тип: Хордалылар Суб-тип: Ҡабырғалылар Класс: Ҡоштар Суб-класс: Яңы аңҡаулылар Отряд: Ябалаҡ һымаҡтар Ғаилә: Ябалаҡтар Ырыу: Байғоштар Төр: Байғош
Латинса исеме
Athene noctua (Scopoli, 1769)
Ареал
ITIS 555471 NCBI 126797

Халыҡ-ара Ҡыҙыл китап Ҙур хәүеф янамай IUCN 3.1 Least Concern : / 143286

Athene noctua vidalii

Байғош байҡош, байғош, ябалаҡ, бәүелсәк япалаҡ (домовой сыч) (Athene noctua)

Ҡылыҡһырлама

Сыйырсыҡтан ҙурыраҡ. Ҡолаҡһыҙ йомро башлы бәләкәй ябалаҡ. Кеше яҡын килһә, кәүҙәһен турайтып, бәүелә башлай, һырты аҡ таплы ҡара-көрән. Кәүҙәһенең аҫ яғы буй-буй көрән һыҙыҡтар менән сыбарланған аҡ төҫтә, һупайҙынан бәләкәйерәк булыуы, ҡарараҡ төҫө менән айырыла.

Тауышы

Нескә генә һыҙғыра: «тйү-тйүү» йәки киҫкен генә тауыш бирә: «ҡыуыйт».

Йәшәү рәүеше

Ташлы, йырғанаҡлы урындарҙа, төрлө иҫке ташландыҡ ҡоролмаларҙа йәшәй. Сысҡандар, бөжәктәр менән туҡлана. Ултыраҡ ҡош. Киң генә таралған. Өңдәрҙә, таш ярыҡтарында, сарҙаҡтарҙа оялай. 4—5 бөртөк аҡ йомортҡаһы була. Ҡротҡостарҙы ҡырып, файҙа килтерә.

"Урал батыр"ҡобайырынан өҙөк

Урал тынламаҡ булған,

Һуңғы ҡат һынамаҡ булған

«Намыҫ тапар ир булһа,

Өмөтө булмаҫ көнөнән;

Ил быуынын һанаған

Көнөн айырмаҫ төнөнән:

Йыртҡыс булған йәндәргә

Ҡара төнө көн булыр,

Күҙе ҡалғыр байғошто

Төндә аулап, шат булыр.

Башҡорт халыҡ ижадында һәм әҙәбиәттә байғош тураһында мәҡәлдә, әйтемдәр

• Тырыш тәкә һуйыр, байғош йүкә һуйыр.
• Байғош оң ояһын хоҙай ҡора.
• Мин байғоштоң, әйтһәм дә, баһаһы юҡ, һүҙемдең ҡәҙере китеп өнөм осҡан. М. Аҡмулла

== Архитектурала һәм әҙәбиәттә байғош образы ==

Беҙҙең э.т. V быуаттан бирле Элладаның (Греция) баш ҡалаһы Аҫинаның башняһы символы.

Санскрит һүҙлегендәге атамаһы башҡортса "өкө" атамаһына яҡын килә:

Байғош өкө - Ябалаҡтың бер төрө (Р.:домовой сыч).Өкө ябалағы-(Р.:сова)-ябалаҡтар ғаиләһенә ҡараған, буй-буй ҡара таптары булғанерән һоро төҫтәге, өкөнән саҡ ҡына бәләкәйерәк ҡолаҡлы йыртҡыс ҡош; ябалаҡ. 2.Күсм. Ҡыҙғаныс, меҫкен хәлдәге кеше. Мәҡәл.

hari-locana-1. Желтоглазый 2. Сова

Әҙәбиәт

• Э. Ф. Ишбирҙин. Башҡортостан ҡоштары китабы. Өфө,1986 йыл. ИБ № 3478 28.693.35 И 90
• Остапенко В. А. Птицы в вашем доме: Справочное пособие. — М.: Арнадия, 1996. — ISBN 5-88666-011-9
• «Лесная энциклопедия» том второй. Гл. ред. Воробьев Г. И.; Ред. кол.: Анучин Н. А., Атрохин В. Г., Виноградов В. Н. и др. Издательство «Советская энциклопедия» 1986 г.
• Пукинский Ю. Б. Жизнь сов. Л. Издательство Ленинградского университета. 1977 г.

Һылтанмалар

• База данных «Позвоночные животные России»: мохноногий сыч 2020 йылдың 22 сентябрь көнөндә архивланған.
• Ленинградский зоопарк 2007 йылдың 8 ноябрь көнөндә архивланған.
• Красная книга Бурятии 2008 йылдың 24 март көнөндә архивланған.