Бала табыу һәләте
7-8 бала 6-7 бала 5-6 бала 4-5 бала | 3-4 бала 2-3 бала 1-2 бала 0-1 бала |
Фертиллыҡ йәки түлләнеү (лат. fertilis — «уңдырышлы, емешле») — енси яҡтан өлгөргән организмдың тоҡом, үрсем килтереүгә һәләте. «Түлһеҙлек», «стериллек» төшөнсәләренә ҡапма-ҡаршы.
Физиологияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Физиологик мәғәнәлә бала табыу һәләте ҡатын-ҡыҙҙың йәки ир-аттың бала табыу, йәғни бала табыу мөмкинлеген аңлайҙар.
Ирҙәрҙең уңдырышлылығы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ир-егеттәрҙең бала табыу һәләте йыш ҡына «сперманың уңдырышлылығы, үрсемлеге» төшөнсәһенә ҡайтып ҡала. Ирҙәрҙең бала табыу һәләтенә бик күп факторҙар йоғонто яһай:[1]
- тәмәке тартыу һәм спиртлы эсемлектәр эсеү;
- анаболик стероидтар, йәки эндокрин биҙҙәр етештергән тестостерондың тәбиғи кимәленә тап килмәгән был дарыуҙарҙың юғары дозалары,
- Тестикула (йомортҡа) өлкәһендә юғары температура;[2]
- С һәм цинк витамины булмауы;
- Артыҡ ауырлыҡ;[3]
- нурланыштарҙың һәм химик берләшмәләрҙең йоғонтоһо;[4][5]
- Бәүел-енес системаһы ауырыуҙары (простатит, хламидиоз[6], венерик ауырыуҙар), бала саҡтағы инфекцияларҙың ҡатмарлашыуы (сысҡан ауырыуы, ҡыҙамыҡ), шәкәр диабеты, вируслы гепатит;
- Йәшәү рәүеше һәм физик эшмәкәрлек үҙенсәлектәре;[7]
- Спермаға ҡаршы антиесемдәр[8];
- оксидатив стресс;
- һ. б.
Ҡатын-ҡыҙҙың бала табыу һәләте
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ҡатын-ҡыҙҙарҙың юғары, нормаль һәм түбән бала табыу һәләте айырыла. Ҡатын-ҡыҙҙың бала табыу һәләте өс факторға бәйле: бала тыуҙырыу һәләте, уны сығарыу һәләте һәм бала табыу мөмкинлеге. Әгәр телгә алынған факторҙарҙың береһе булмаһа, ҡатын-ҡыҙҙың бала табыу һәләте түбән тип һанала. Өс факторҙың да булыуы нормаль тыуымды күрһәтә.
Ҡатын-ҡыҙҙың бала табыу һәләте овуляция менән тығыҙ бәйле, сөнки өлгөргән йомортҡаның булыуы ҡатын-ҡыҙҙың бала табыу һәләтен билдәләй. Һәр күрем циклы ваҡытында өлгөргән йомортҡа күҙәнәге йомортҡалыҡтан сыға (уның сығыу процесы овуляция тип атала), әгәр был булмаһа, ҡатын-ҡыҙ бала тыуҙырмай. Шулай уҡ билдәләп үтергә кәрәк, овуляция ваҡытында ҡатын-ҡыҙҙың бала табыу һәләте максималь кимәлгә етә, сөнки был процесс һөҙөмтәһендә ҡатын-ҡыҙҙарҙың енси юлына эләккән сперматозоидтарҙың өлгөргән йомортҡа күҙәнәгенә юлы ҡыҫҡара. Ҡайһы бер түлһеҙлек сәбәптәре, мәҫәлән, спермаға ҡаршы антиесемдәрҙең булыуы тыуымды кәметә ала.[9]
Демография
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Демографияла был термин менән йыш ҡына ҡатын-ҡыҙҙың репродуктив һәләтен, йәки ҡатын-ҡыҙҙарҙың бала табыу һәләтен аңлаталар. Был характеристиканы һан яғынан сағылдырыу өсөн популяция масштабында дөйөм тыуым коэффициенты ҡулланыла.
Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы мәғлүмәттәре буйынса, халыҡтың уртаса 5 проценты уңдырышһыҙ[10]. 1930—1960 йылдарҙа никахта (рәсми йәки граждан) тыуған ҡатын-ҡыҙҙарҙа түлһеҙлек кимәле 4 проценттан артмай, ә 1970 йылда тыуған ҡатын-ҡыҙҙар араһында был күрһәткес 6 процентҡа яҡын[11]. Рәсәйҙә бала табыу йәшендәге (15 - 49 йәш) 39,1 миллион ҡатын-ҡыҙҙың 6 миллионы түлһеҙ[12].Рәсәйҙә, «Независимая газета» мәғлүмәттәре буйынса, никахҡа ингән парҙарҙың яҡынса 15 проценты бала таба алмай, демографтарҙың мәғлүмәттәре буйынса, Рәсәйҙә бер ҡасан да бала тапмаған ҡатындарҙың 6-7 проценты, ә никахта торғандарҙың 3-5 проценты бала таба алмай[13]. Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы мәғлүмәттәре буйынса, түлһеҙ никахтарҙың 15 процентының кимәле бик мөһим, был илдәге демографияға йоғонто яһай һәм дәүләт проблемаһы булып тора[14]. Социологтар һәм иҡтисадсылар күҙаллауҙары буйынса алдағы йылдарҙа Рәсәйҙә балаһыҙ ҡатын-ҡыҙҙарҙың проценты хәҙерге 8 проценттан уртаса Европа кимәленә 15 процентҡа яҡынлашыуы ихтимал[15].
Репродуктив йәш
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Репродуктив йәш (шулай уҡ бала табыу йә бала табыу йәше) — ҡатын-ҡыҙ тормошонда бала табырға һәм тәрбиәләргә һәләтле осор. Демографияла был осорҙоң оҙайлығы уның сиктәрен күрһәтеү менән ҡылыҡһырлана. Ҡатын-ҡыҙҙарҙың репродуктив йәше 15 - 49 йәш тип аңлайҙар (тыуым түбән булған илдәрҙә — 15-44 йәш). Ҡағиҙә булараҡ, репродуктив йәштәге ҡатын-ҡыҙҙарҙың өлөшө ярайһы уҡ тотороҡло һәм 25-30 % тәшкил итә.
Тыуымдың дөйөм коэффициенты
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Тыуымдың дөйөм күрһәткесе тыуым кимәленең иң теүәл күрһәткесе булып тора, был коэффициент гипотетик быуында бер ҡатын-ҡыҙҙың тыуымдың уртаса һанын ғүмере буйы ҡылыҡһырлай, шул уҡ ваҡытта йәш составының үҙгәреүенә һәм үлеменә ҡарамаҫтан, һәр йәштә тыуым кимәлен һаҡлай. Халыҡты бер кимәлдә тотоу өсөн ғүмер буйы бер ҡатын-ҡыҙға 2,1 тыуымдың дөйөм күрһәткесе кәрәк.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ От чего зависит качество спермы?
- ↑ Damayanthi Durairajanayagam, Ashok Agarwal, Chloe Ong Causes, effects and molecular mechanisms of testicular heat stress (инг.) // Reproductive BioMedicine Online. — 2015-01. — В. 1. — Т. 30. — С. 14—27. — ISSN 1472-6483. — DOI:10.1016/j.rbmo.2014.09.018
- ↑ Мужчины с избыточным весом чаще страдают бесплодием 2013 йыл 21 март архивланған.
- ↑ WiFi may damage sperm quality: Study
- ↑ Малярные краски снижают качество спермы
- ↑ Хламидиоз снижает качество спермы
- ↑ Езда на велосипеде снижает качество спермы
- ↑ H. Wolff, W. B. Schill Antisperm antibodies in infertile and homosexual men: relationship to serologic and clinical findings // Fertility and Sterility. — November 1985. — В. 5. — Т. 44. — С. 673—677. — ISSN 0015-0282.
- ↑ B. Restrepo, W. Cardona-Maya Antisperm antibodies and fertility association (инг.) // Actas Urológicas Españolas (English Edition). — 2013-10. — В. 9. — Т. 37. — С. 571—578. — ISSN 2173-5786. — DOI:10.1016/j.acuroe.2012.11.016
- ↑ Сколько в мире бесплодных пар?
- ↑ Бесплодных женщин становится больше
- ↑ Страна нерожденных В России бесплодны около семи миллионов женщин и четырёх миллионов мужчин Текст: Ирина Краснопольская
- ↑ Демоскоп. Виктория Ивановна САКЕВИЧ Рождаемость и бесплодие: все ли здесь ясно?№ 219—220 24 октября — 6 ноября 2005
- ↑ Демографическая безопасность России: региональные измерители, оценка результатов . cyberleninka.ru. Дата обращения: 31 июль 2018.
- ↑ 19.08.2014 00:01:00 Россиянки не торопятся в декрет. Доля бездетных женщин в стране увеличивается, несмотря на государственное стимулирование рождаемости. Ольга Соловьева