Белиз тарихы

Белиз, 1831

Белиз тарихы меңләп йылдар элек башлана. Майя цивилизацияһы б. э. т. 1500 йыл һәм б. э. 200 йылы араһында хәҙерге Белиз территорияһына таралып, яҡынса б. э. 1200 йылына тиклем сәскә ата. Бер нисә ҙур археологик ҡомартҡы, атап әйткәндә, Кахаль Печ, Караколь, Ламанай, Лубаантун, Алтун-Ха, Шунантунич, ул осорҙа халыҡ ныҡ тығыҙ йәшәгән цивилизация булыуын раҫлай. Тәүге теркәлгән Европа торамаһын инглиз моряктары төҙөгән, уларҙың карабы 1638 йылда һәләкәткә осраған. Артабанғы 150 йыл дауамында бик күп инглиз торамалары барлыҡҡа килә. Был осор шулай уҡ юлбаҫарлыҡ, ерле һәм күрше испан торамалары халыҡтарының айырым һөжүмдәре менән билдәле

XVIII быуат аҙағында Бөйөк Британия был төбәккә беренсе булып рәсми вәкилен ебәрә, әммә формаль рәүештә Белизды «Британ Гондурасы» тип 1840 йылға тиклем атамайҙар. 1862 йылда ул британ колонияһына әүерелә. Һуңынан вәкиллекле хөкүмәтте киңәйтеү өсөн бер нисә конституцион үҙгәреш ҡабул ителә. 1964 йылдың ғинуарында тулы эске үҙидара министрлыҡ системаһы сиктәрендә алына. Территорияның рәсми исеме Британ Гондурасы тип 1973 йылдың июнендә үҙгәртелә, ә тулы бойондороҡһоҙлоҡ 1981 йылдың 21 сентябрендә бирелә.

Боронғо майя цивилизацияһы

Майя цивилизацияһының таралыуы

Майя цивилизацияһы кәм тигәндә өс мең йыл элек Юкатан ярымутрауының түбәнге өлөшөндә һәм көньяҡтағы таулы ерҙәрҙә барлыҡҡа килгән — хәҙерге Мексиканың көньяҡ-көнсығышы, Гватемалала, Гондурастың көнбайыш өлөшөндә һәм Белиз территорияһында урынлашҡан. Европала 500 йылға яҡын өҫтөнлөк итеүгә ҡарамаҫтан, бөгөн был культураның күп кенә сағылыштары һаҡланып ҡалған. Б.э.т. яҡынса 2500 йылға тиклем ҡайһы бер һунарсы һәм игенсе ҡәбиләләр бында ҙур булмаған ауылдарҙа төпләнә, улар ауыл хужалығы менән шөғөлләнә. Һуңынан улар кукуруз, фасоль, ҡабаҡ һәм чили боросо кеүек культураларҙы үҙләштерә. Телдәрҙең һәм субкультураларҙың күп төрлөлөгө бында майя мәҙәни үҙәгенең формалашыуына булышлыҡ итә. Был цивилизацияның иң юғары нөктәһе классик осорға тура килә, уның башы яҡынса беҙҙең эраның 250 йылына ҡарай.

Палеогенетикаһы

Белиз территорияһындағы таш һыйыныу урындарында 9600 — 7300 йылдарҙа йәшәгән кешеләрҙең ДНК-һын тулы геномлы анализлау хәҙерге көнгә тиклем, уларҙың иртә голоцендың америка ерлеләре нәҫеленән килеп сығыуын һәм хәҙерге мезоамерикандар менән алыҫ туғанлыҡ ҡына булыуын күрһәтә, шул иҫәптән майя телендә һөйләшкән популяциялар ҙа. Белиздағы Мayahak Cab Pek (яҡынса 9,3 мең йыл элек) өлгөһөндә D4h3a митохондриаль гаплотөркөмөн билдәләгәндәр.

Яҡынса 5600 йылдан һуң хәҙерге ваҡытҡа тиклем элек көньяҡтан күсенгән билдәһеҙ кешеләр төбәккә етди демографик йоғонто яһай, ата-баба компоненттарының 50 % — тан ашыуын тәьмин итә. Был Коста-Риканан Колумбияға тиклем йәшәгән чибч телдәрендә һөйләүселәр менән бәйле сығанаҡтан килеп сыға.