Бөтә донъя сиған теле көнө
| Бөтә донъя сиған теле көнө | |
 | |
| Төп тема | сиған теле[d] |
|---|---|
| Йылдың көнө | 5 ноябрь |
Бөтә донъя сиған теле көнө сиған телен, мәҙәниәтен һәм мәғарифен популярлаштырыуға булышлыҡ итә . Ул 2009 йылдан башлап йыл һайын 5 ноябрҙә билдәләнә[1]. Хорватия парламенты уны 2012 йылда рәсми рәүештә таный[2], ә ЮНЕСКО 2015 йылда 5 ноябрь көнөн бөтә Донъя сиған теле көнө тип иғлан итә[3][4]. 2018 йылға ҡарата Европа Советының 16 дәүләт-ағзаһы сиған телен Европа төбәк телдәре йәки аҙсылыҡ телдәре хартияһына ярашлы аҙсылыҡ теле тип таный[5].
Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
2008 йылдың 5 ноябрендә Хорватияның башҡалаһы Загребта, тәүге сиған-хорват һәм хорват-сиған һүҙлегенең презентацияһы ваҡытында, бөтә донъянан сиған общинаһы вәкилдәре һәм хорват йәмәғәтселеге вәкилдәре 5 ноябрҙе Хорватия Республикаһында сиған теле Көнө тип иғлан иткән хартияға ҡул ҡуя. Әлеге һүҙлекте сиған ғалимы һәм сәйәсмәне Велько Кайтази яҙған. Хартияға ҡул ҡуйыу шул уҡ Велько Кайтази һәм «Кали Сара» хорват мәғариф ассоциацияһы тарафынан ойошторола. Хартияға 150-гә яҡын кеше ҡул ҡуя.
2009 йылда Загребта 3 ноябрҙән 5 ноябргә тиклем үткән сиған телен стандартлаштырыу һәм кодлаштырыу буйынса Бөтә донъя симпозиумы ваҡытында халыҡ-ара сиғандар союзы һәм Хорватияның «Кали Сара» рома мәғариф ассоциацияһы 5 ноябрҙе сиғандар йәшәгән бөтә илдәрҙә Бөтә донъя сиған телен таныу тураһында белдереү менән сығыш яһайҙар. Был ваҡиға шулай уҡ был датаның беренсе рәсми байрамын билдәләй[6][1].
Халыҡ-ара танылыу[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Хорват парламенты бер тауыштан (122 тауыш менән) 2012 йылдың 25 майында 5 ноябрҙә Бөтә донъя сиған теле көнөн байрам итеү буйынса халыҡ-ара башланғысты хуплай[2] һәм донъяла бындай ысул менән эшләгән беренсе парламент була[3]. Ул шулай уҡ башҡа милли парламенттарҙы, халыҡ-ара институттарҙы һәм ойошмаларҙы, шулай уҡ донъялағы бөтә изге ихтыярлы кешеләрҙе инициативаға ҡушылырға саҡырҙы.
Хорватия тәҡдиме буйынса ЮНЕСКО 2015 йылда 5 ноябрҙе Бөтә донъя сиған теле көнө тип иғлан итә[3].
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ 1,0 1,1 Croatian Post To Mark World Romani Language Day With Stamp | Croatia Week (ингл.). Croatia Week | Croatian news portal in English (2 ноябрь 2012). Дата обращения: 19 апрель 2021. Архивировано 19 апрель 2021 года.
- ↑ 2,0 2,1 Prijedlog zaključka o potpori međunarodnoj inicijativi o ustanovljenju 5. studenoga Svjetskim danom romskoga jezika - predlagatelji svi klubovi zastupnika u Hrvatskom saboru (хорв.). Hrvatski sabor. Дата обращения: 19 апрель 2021. Архивировано 22 апрель 2021 года.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Proclamation of 5 November as: World Day of Romani Language. unesdoc.unesco.org. Дата обращения: 19 апрель 2021. Архивировано 19 апрель 2021 года.
- ↑ 5 November: International Day of Romani Language (билдәһеҙ). ECML/CELV. Дата обращения: 19 апрель 2021. Архивировано 18 апрель 2021 года.
- ↑ World Day of Romani Language (билдәһеҙ). Council of Europe. Дата обращения: 8 апрель 2021. Архивировано 12 апрель 2021 года.
- ↑ Svjetski dan romskog jezika 03.-05. studenog 2011. godine ; Zagreb ; zbornik = Tekstonqo kidipe sa themesqo dǐves e rromane ćhibaqo. — ISBN 978-953-55966-1-5. 2021 йыл 26 апрель архивланған.