Ҡарағош яуы
| «Ҡарағош яуы» («Һәнәк һуғышы») | |||
| Төп конфликт: Рәсәйҙә Граждандар һуғышы | |||
| Дата |
1920 йылдың 7 феврале—март уртаһы | ||
|---|---|---|---|
| Урыны |
Бөрө, Бәләбәй һәм Минзәлә өйәҙҙәре, Өфө өйәҙенең бер өлөшө, Ҡазан һәм Һамар губерналарының Өфө губернаһына сиктәш өйәҙҙәре | ||
| Сәбәбе |
Аҙыҡ развёрсткаһы | ||
| Нәтижә |
Большевиктарҙың ееңеүе | ||
| Ҡаршы тороусылар | |||
| |||
| Командирҙар | |||
| |||
| Ҡаршы тороусы көстәр | |||
| |||
| Юғалтыуҙар | |||
| |||
|
| |||
.svg){kind=small}
«Ҡарағош яуы» («Һәнәк һуғышы») — Бөрө, Бәләбәй һәм Минзәлә өйәҙҙәре, Өфө өйәҙенең бер өлөшө, Ҡазан һәм Һамар губерналарының Өфө губернаһына сиктәш өйәҙҙәре крәҫтиәндәренең большевиктарға ҡаршы ҡораллы күтәрелеше.
Ихтилал сәбәптәре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Хәрби коммунизм сәйәсәтенә ҡарата ризаһыҙлыҡ һөҙөмтәһендә башланып китә. 1920 йылдың 7 февралендә Минзәлә өйәҙенең Троицк улусы Яңы Йылан ауылы иген йыйырға (продразверсткаға ярашлы, 5,5 мең бот) килгән аҙыҡ-түлек отрядының көс ҡулланып эш итеүе сәбәпле башлана[1] .
Хәрби көрәш барышы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ихтилалсыларҙың штабы Бәләбәй өйәҙенең Баҡалы ауылында урынлаша. Ихтилал башлыҡтарының күпселеге урындағы һул эсерҙар була. Баш күтәреүселәрҙең төп көсө булған крәҫтиәндәр РКП (б)-ның Өфө губерна комитеты мәғлүмәттәре буйынса, яҡынса 26 мең иҫәпләнә. Ихтилалсылар күпселек осраҡта һәнәк, балта, һөңгө менән ҡоралланғандар. Уларҙың яҡынса 1200-гә яҡын винтовка, бер нисә пулемёты булған. Баш күтәреүселәр продразверстканы бөтөрөүҙе, советтарҙан коммунистарҙы ҡыуыуҙы, сауҙа һәм дин азатлығы һәм башҡаны талап итәләр. Февраль аҙағында Өфө губернаһында хәрби хәл иғлан ителә. 1 мартта ихтилалсылар Бәләбәй ҡалаһын ҡамай. Ихтилалды баҫтырыу өсөн ваҡытлы Өфө губерна ХРК ойошторола, уның етәксеһе итеп Бөтә Рәсәй ғәҙәттән тыш комиссияһынан АСБР буйынса вәкиле Ф. А. Сергеев тәғәйенләнә. «Ҡарағош яуы»н туҡтатыу өсөн Төркөстан фронтының 2-се дивизияһы Эске һаҡ ғәскәрҙәренең Урал буйы секторы частары, Башҡортостан ғәҙәттән тыш комиссияһы һәм Өфө губерна ғәҙәттән тыш комиссияһы батальондары (7 меңдән ашыу кеше, 48 пулемёт һәм 4 артиллерия орудиеһы) шөғөлләнә. 15 мартҡа — Бөрө һәм Өфө, 18 мартҡа Бәләбәй һәм Миңзәлә өйәҙҙәрендә ихтилал үҙәктәре баҫтырыла. Ихтилалсыларҙың 1078-е үлтерелә, 2400-ө яралана, ҡыҙылармеецтарҙың иһә 15-е үлтерелә, 44-е яралана.
Ихтилал һөҙөмтәләре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Илдең башҡа төбәктәрендә крәҫтиәндәр сығыштары менән бергә «Ҡарағош яуы» продразверстканы бөтөрөп, яңы иҡтисади сәйәсәткә күсеүгә этәргес көс була.
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Ҡарағош яуы // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН РБ «Башкирская энциклопедия», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-306-8.
- Ҡолшәрипов М.М. Восстание “Чёрный орёл” в Башкирии// Актуальные проблемы социально-политической истории советского общества: вопросы источниковедения и историографии. Уфа, 1991. (рус.)
- Салауат Хәмиҙуллин. «Вилочное восстание»: издевательства продотрядов, национальный фактор и китайско-венгерские зверства. Часть 1. Интернет-газета «Реальное время» (6 февраль 2018). Дата обращения: 7 февраль 2018.
- Салауат Хәмиҙуллин. «Вилочное восстание»: «башкирский король» Валиди, джихад против коммунистов, жесткое подавление и создание новых регионов России. Часть 2. Интернет-газета «Реальное время» (7 февраль 2018). Дата обращения: 7 февраль 2018.