Ярневич Драгойла

Ярневич Драгойла
	Ярневич Драгойла
Зат	ҡатын-ҡыҙ
Гражданлыҡ	Хорватия
Тыуған көнө	4 ғинуар 1812[…]
Тыуған урыны	Карловац[d], Хорватия
Вафат булған көнө	12 март 1875[…] (63 йәш)
Вафат булған урыны	Карловац[d], Хорватия
Һөнәр төрө	шағир, уҡытыусы, яҙыусы
Эшмәкәрлек төрө	әҙәбиәт һәм белем биреү системаһы[d]
Сәнғәт йүнәлеше	Иллиризм[d]
	Ярневич Драгойла Викимилектә

Ярневич Драгойла (хорв. Dragojla Jarnević; 4 ғинуар 1812(18120104) — 12 март 1875) — Хорватия шағиры, яҙыусы, драматург, педагог, альпинист. Иллирия хәрәкәте ағзаһы. Хорват феминизмына нигеҙ һалыусыларҙың береһе.

Биографияһы

Драгойла Ярневич (ҡыҙ фамилияһы Ярневич Каролина) 1912 йылдың 4 ғинуарында Карловацта сауҙагәр ғаиләһендә тыуа. Был ете йәшендә атаһы вафат була. Күп балалы ғаилә ярлы йәшәй. Драгойла Ярневич 13 йәштән үҙ аллы белем алыу менән шөғөллә. 21 йәшендә Морава немцы, нәшриәтсе Франц Редингерға ғашиҡ була. Уның кәләше барлығын белгәс, уның менән мөнәсәбәтен туҡтата, ләкин артабан уның образын үҙенең әҫәрҙәрендә кәүҙәләндерә. Замандаштары ир-атта ҡыҙыҡһыныу тыуҙырған ҡыҙ тип һүрәтләй, әммә 40 йәшенә тиклем төнгө бәүеле тотмауы арҡаһында, Каролина кейәүгә сығыу идеяһынан баш тарта.

Грац, Триест һәм Венеция бай ғаиләләрҙә уҡытыусы булып эшләй. 1840 йылда Карловацҡа ҡайтып, унда ҡыҙҙар өсөн шәхси мәктәп аса (1840—1853). 1853 йылдан Прибичта йәшәй, 1866 йылдан тағы ла Карловацҡа ҡайта.

Драгойла бик йыш хорват халҡына белем биреү зарурлығы хаҡында белдерә, сөнки сәйәси маҡсаттарына өлгәшеү өсөн белемдә мөһим тәүшарттар күрә. 1850 йылдар башында сәйәсәттән ситләшә һәм үҙен бары тик педагогик эшмәкәрлеккә бағышлай.

Ижады

1839 йылдаүҙенә ҙур йоғонто яһаған яҙыусы И. Трнски менән таныша. Иллирийҙарға ҡушылып, Danicа журналында хорват телендә патриотик һәм мөхәббәт шиғырҙары баҫтыра.

Уның 1848 йылғы революция темаһына яҙылған «Два Пира» романы романтизм традицияларында ижад ителә һәм 1864 йылда баҫыла.

Д. Ярневич айырыуса театрҙы ярата. Ул «Вероника Десиничева», «Мария, королева Венгрии», «Дувна» (хәҙер юғалғандар) драмаларын яҙа.

Уның әҫәрҙәре, күп замандаштарыныҡынан айырмалы, төрөк үткәне, шул ваҡыттағы хорват йәмғиәттең актуаль проблемаларын һүрәтләй. 1850—1860 йылдар дауамында Ярневич матбуғат баҫмаларында тиҫтәнән ашыу сентименталь-мажаралы тарих баҫтыра. Шулай уҡ, балалар өсөн бер нисә хикәйә авторы.

Яҙыусының 1832—1874 йылдарҙа алып барған көндәлеге ҙур иғтибарға лайыҡ. Автобиографик яҙмаларҙан тыш унда авторҙың билдәле замандаштары һәм сәйәси ваҡиғалар тураһындағы күҙәтеүҙәр бар. Аңлы рәүештә бойондороҡһоҙлоҡто һәм яңғыҙлыҡты һайлаған, үҙ хеҙмәте менән генә йәшәгән ҡатын-ҡыҙ позицияһынан яҙылған көндәлек аҡса мөһимлеген һәм үҙ заманында ҡатын-ҡыҙҙарҙың патриархаль һәм матди иҙелеүен һүрәтләй. Тәүҙә Драгойла уны немец телендә алып бара, ә бер нисә йылдан һуң, хорват теленә күсә. Үҙенсәлеге шунда: Ярневич уны һуңынан, үҙе вафат булғандан һуң 10 йыл үткәс халыҡҡа сығарырға тип васыят итә. Ҡулъяҙмаларҙы бер нисә тапҡыр эшкәртеп ҡарайҙар, шуларҙың иң билдәлеһе Дворжак станогы редакцияһы була. Һөҙөмтәлә 1958 йылда «Жизнь одной женщины. Избранные страницы дневника» китабы донъя күрә. Бары тик 2000-се йылдарҙа ғына көндәлектәр тулыһынса баҫтырыла.

Д. Ярневич — Хорватияла альпинистар хәрәкәте пионеры. Ул илдең беренсе альпинисы тип иҫәпләнә. 1836 йылдың 19 апрелендә ул Карловац эргәһендәге Мартиншак түбәһенә күтәрелә. Ә 1843 йылдың 13 сентябрендә беренсе ҡатын-ҡыҙ булараҡ, Окич тауының көньяҡ текә яғынан күтәрелә. Ул ваҡытта был ҙур ҡаҙаныш була, сөнки бер ниндәй альпинист йыһазы булмай. Драгойла ҡаяға ялан аяҡ менә. Әлеге ваҡытта уның маршруты Драгойла һуҡмағы тип йөрөтөлә^[5]. Йыл һайын яҙыусының юлын ҡабатлаған йәйәүле походтар ойошторола^[6].

Һайланма әҫәрҙәре

«Domorodne poviesti» (хикәйәләр йыйынтығы), Карловац, 1843;
«Два банкета» (роман), 1864;
«Жизнь одной женщины. Избранные страницы дневника», Загреб, 1958;
«Дневник», Карловац, 2000.

Иҫкәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 Dragojla Jarnević // Hrvatski biografski leksikon (хорв.) — 1983.
↑ ^2,0 ^2,1 Dragojla Jarnević // [Dragojla Jarnević Frauen in Bewegung 1848–1938] (нем.) — Österreichische Nationalbibliothek, 2006.
↑ ^3,0 ^3,1 Dragojla Jarnević // Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (хорв.) — 2009.
↑ ^4,0 ^4,1 Jarnević, Dragojla // Чешская национальная авторитетная база данных
↑ Dragojla Jarnevic (билдәһеҙ). aureldesign.com.
↑ Ţeljka Igrec. DRAGOJLA JARNEVIĆ (билдәһеҙ). HUD LIPA Sesvete.

Һылтанмалар

Jarnević, Dragojla (хорв.)
Dragojla Jarnević (хорв.)

[_d0b59dfbb33795e3-1] 1,0 ^1,1 Dragojla Jarnević // Hrvatski biografski leksikon (хорв.) — 1983.

[_3afd133199a19e3b-2] 2,0 ^2,1 Dragojla Jarnević // [Dragojla Jarnević Frauen in Bewegung 1848–1938] (нем.) — Österreichische Nationalbibliothek, 2006.

[_97b484832a0a5243-3] 3,0 ^3,1 Dragojla Jarnević // Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (хорв.) — 2009.

[_6997f99bca073a0a-4] 4,0 ^4,1 Jarnević, Dragojla // Чешская национальная авторитетная база данных

[5] Dragojla Jarnevic (билдәһеҙ). aureldesign.com.

[6] Ţeljka Igrec. DRAGOJLA JARNEVIĆ (билдәһеҙ). HUD LIPA Sesvete.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]