Йондоҙҡай

Йондоҙҡай
Звездчатка средняя (Stellaria media). Общий вид цветущего растения
Фәнни классификация
арауыҡтағы ранг Домен:  Эукариоттар Батшалыҡ:  Үҫемлектәр Аҫҡы батшалыҡ:  Йәшел үҫемлектәр Бүлек:  Сәскәлеләр Класс:  Ике өлөшлөләр Отряд:  Ҡәнәфер сәскәлеләр Ғаилә:  Ҡәнәфер сәскәлеләр Ярым ғаилә:  Звездчатковые Триба:  Звездчатковые Ырыу:  Звездчатка
Халыҡ-ара фәнни исеме
Stellaria L. 1753, Sp. Pl.:421
Синонимдар
Alsine L. 1753 Larbrea A.St.-Hil. 1815 Leucostemma Benth. ex G.Don 1831 Tytthostemma Nevski 1937 Mesostemma Vved. 1941
Төр өлгөһө
Stellaria holostea L.
Бүлендек таксондар
См. текст
Викитөркөмдә Систематика Викиһаҡлағыста рәсемдәр ITIS   20163 NCBI   13273 EOL   53230 GRIN   g:11505 IPNI   ???

Йондоҙҡай (Stellaria) — ҡәнәфер һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты.

Таралышы

Яҡынса 120 төрө билдәле, бөтә ер шарында таралған. Башҡортостанда 8 төрө үҫә: һаҙ йондоҙҡайы, ҡаты япраҡлы йондоҙҡайы, туғай йондоҙҡайы, йөнтәҫ касалы йондоҙҡай, йорт йондоҙҡайы, фин йондоҙҡайы, ҡаты япраҡлы йондоҙҡай, урман йондоҙҡайы һ.б. Һаҙлыҡтарҙа, болондарҙа, йылға ярҙарында, урмандарҙа үҫә. Туғай йондоҙҡайы, йөнтәҫ касалы йондоҙҡай, йорт йондоҙҡайы республиканың бөтә биләмәһендә; фин йондоҙҡайы, ҡаты япраҡлы йондоҙҡай, урман йондоҙҡайы башлыса Башҡортостандың Урал алдында һәм Башҡортостан (Көньяҡ) Уралында таралған. Бунге йондоҙҡайы башлыса Башҡортостандың Урал алдында, ҡалын япраҡлы йондоҙҡайы Йәрмәкәй һәм Ҡалтасы райондарында осрай.

Ботаник яҙма

Күп йыллыҡ, һирәгерәк бер һәм ике йыллыҡ үләндәр. Һабаҡтары 4 ҡырлы йәки йомро, төҙ йәки күтәрелеүсән, бейеклеге 5—60 см. Япраҡтары таҫма‑ланцет йәки йомортҡа формаһында, ултырма йәки һаплы, ҡапма‑ҡаршы урынлашҡандар. Сәскәләре аҡ төҫтә, дөрөҫ төҙөлөшлө, ике енесле, сәскәлектәре — дихазиялар. Май—сентябрҙә сәскә ата. Емеше — тумалаҡ йәки йомортҡа формаһындағы ҡумта, июнь—октябрҙә өлгөрә.

Ҡулланылышы

Бунге йондоҙҡайы, туғай йондоҙҡайы — мал аҙығы һәм баллы үҫемлек, ҡаты япраҡлы йондоҙҡай, тәкәрлек йондоҙҡайы — ағыулы үҫемлек. Йорт йондоҙҡайы йәки йорт үләне — ҡыйүләне, составында С витамины, дуплаусы матдәләр, сапониндар, флавоноидтар бар, халыҡ медицинаһында ҡулланыла.

Әҙәбиәт

• Edible and Medicinal Plants of the West, Gregory L. Tilford, ISBN 0-87842-359-1
• Цвелев Н.Н. Звездчатка // Флора Восточной Европы. — М.: Тов-во научных изданий КМК, 2004. — Т. 11. — С. 146.

Йондоҙҡай // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.

Һылтанмалар

• Звездчатка на сайте USDA NRCS (инг.) Проверено 4 февраля 2009 г.
• Йондоҙҡай — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә Проверено 10 октября 2009 г.
• Звездчатка // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.) Проверено 4 февраля 2009 г.
• Звездчатка в Энциклопедии декоративных садовых растений