Корвин-Круковскийҙарҙың усадьбаһы
| Корвин-Круковскийҙарҙың усадьбаһы | |
| Нигеҙләү датаһы | XIX быуат |
|---|---|
 | |
| Дәүләт |
 Рәсәй |
| Административ-территориаль берәмек | Псков өлкәһе һәм Великолукский район[d] |
| Урын | Полибино[d] |
| Мираҫ статусы | объект культурного наследия России федерального значения[d] |
 | |
 Корвин-Круковскийҙарҙың усадьбаһы Викимилектә | |
Полибино — Псков өлкәһе Великолукский районының Полибино ауылындағы XIX быуат рус усадьбаһының архитектура ансамбле. Федераль әһәмиәттәге Рәсәй халыҡтарының мәҙәни мираҫы объекты, тарих һәм архитектура ҡомартҡыһы[1].
Усадьба Полибино күле ярында Ловать йылғаһынан 2 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Усадьба уртаһында, паркта ҡалҡыу урында урынлашҡан XIX быуат икенсе сирегендәге өс ҡатлы башня менән ике ҡатлы таш йортто, флигелде (йорттоң һәм флигелдең дөйөм майҙаны 1000 кв.м. тирәһе), паркты һәм күлде үҙ эсенә ала.
Поместьеның төп бинаһында С.В. Ковалевскаяның йорт-музейы урынлаша. Музей экспозицияһында уның шәхси әйберҙәре, документтары, ҡулъяҙмалары, китаптары, шулай уҡ биҙәү-ҡулланма сәнғәте әйберҙәре коллекцияһы күрһәтелә.
Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Полибино ауылы тураһында беренсе тапҡыр телгә алыу XVIII быуаттың икенсе яртыһына ҡарай. Шул саҡта Поилибино хужаһы генерал И. И. Михельсон була. 1774 йылдың Ҡазанды Пугачевтан азат иткәне өсөн Михельсонға полковник дәрәжәһе бирелә һәм бүләкләнә. Уға Витебск губернаһында күп ауылдар менән 1000 крәҫтиән бирелә.
Төпкөлдә быға тиклем күрелмәгән ҡупшылыҡ менән төҙөлгән Михельсондың үҙәк усадьбаһы Невелдән алыҫ түгел Иваново ауылында урынлаша. Полибинола шул ваҡытта ағастан «ябай архитектуралы» бай йорто тора. Унда Михельсондың ҡатыны Шарлотта Ивановна урынлаша. Генерал үлгәндән һуң Полибино ауылы уға ғүмерлеккә бирелә[2].
Ул ваҡытта имение менән дворян Антон Красовский идара итә. 1830 йылда Красовскийға имениелар менән идара итеү тыйыла, ҡаҙна недоимкалары һәм крәҫтиәндәр менән ҡаты мөрәжәғәт итеүе өсөн Полибино имениеһы дворян опекаһына бирелә; ә Шарлотта Михельсон Велижский өйәҙенең Церковище ауылына күсергә мәжбүр була, унда 1837—1839 йылдар тирәһендә хәйерселектә вафат була (Лорожино ауылының лютеран зыяратында ерләнгән). 1834 йылдан ул алпауыт Маньчевскийҙың ҡуртымынды була, ә 1841 йылдың 30 ғинуарында имениены асыҡ аукционда 10 610 һумға генерал В. В. Корвин-Круковский һатып ала.
Ошо мәлдән Полибино усадьбаһы тарихында яңы осор башлана. Хәрби карьераһын тамамлағандан һуң В. В. Корвин-Круковский Полибинола ғаиләһе менән даими йәшәргә ниәтләнә, шуға күрә усадьба яңы хужаның зауығына ярашлы тулыһынса реконструкциялана. Асылда, яңы усадьба төҙөлә башлай. Балсыҡтан төрлө ҡоролмалар: идарасының һәм баҡсасының торлаҡ йорттары, мал аҙбары, һарай, ырҙын һ.б. төҙөлә. Шул ваҡытта уҡ таштан бай йорто («замок») төҙөлә башлай.
В. В. Корвин-Круковский ул йылдарҙа Мәскәүҙә, ә һуңынан Калугала хеҙмәттә булғанлыҡтан, был ҡаралтыларҙың төҙөлөшө менән Полибинона алыҫ йәшәмәгән уның ҡустыһы Семен Васильевич Круковский шөғөлләнә. Уның ваҡытында усадьбала ҙур гөл баҡсаһы булдырыла.
1858 йылда Корвин-Круковский отставкаға сыға һәм ғаиләһе менән Полибиноға даими йәшәү урынына күсеп китә. Артабан ул шәхсән үҙенең усадьбаһын һәм имениеһын нығытыу һәм үҫтереү менән шөғөлләнә, яйлап Михельсон ауылдарын һатып ала. Полибино усадьбаһының вариҫтары өсөн нәҫелдән килгән поместьеһы булыр тип өмөмтләнә. Һатып алғас та уҡ Василий Васильевич документтарында Полибино һатып алынған итеп түгел, ә нәҫелдән килгән имение итеп күрһәтелә. Әммә был бойомға ашмай. Усадьбаның үҫеше унда Василий Васильевичтың күсеп килеүенән һуң башлана һәм уның вафатынан һуң тамамлана.
Был имениела генералдың һуңыраҡ данлыҡлы ҡыҙҙары — Софья Ковалевская һәм Анна Жакларҙың бала сағы үтә. Нәҡ бында Софья Ковалевская, күп йәһәттән ағаһы Петр Васильевич йоғонтоһо аҫтында, күп яҡлы үҫешә һәм уның математикаға ҡыҙыҡһыныуы уяна.
Софья Ковалевскаяның мемориаль йорто 1981 йылда Псков музей-ҡурсаулығынатапшырыла. 1982 йылда музей фонды комплекталана, тикшереү үткәрелә. 1989 йылдан башлап усадьбала (финанс етмәү арҡаһында оҙайлы тәнәфестәр менән) реставрация эштәре алып барыла. 1988 йылдан алып барыу өсөн музей асыла.
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ Указ Президента Российской Федерации «Об утверждении Перечня объектов исторического и культурного наследия федерального (общероссийского) значения» № 176 от 20.02.1995 2019 йыл 31 ғинуар архивланған.
- ↑ Указ Правительствующего Сената № 1376 от 6 мая 1824 года
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Князев с. а. иҫтәлекле урындарҙа булырға һәм уны Псков // «русская старина». С-Пб., 1890,
- Рсфср-ҙың тарихы һәм мәҙәниәте ҡомартҡыһы материалдары йыйынтығы. Псков өлк. М., 1975,
- Малинин в Софья Ковалевская — ҡатын-ҡыҙ-математик. Унда ғалимдың тормош һәм эшмәкәрлек. — СГГА ИНСТИТУТЫН, 2004.