Королева Елизавета утрауҙары
| Королева Елизавета утрауҙары | |
|---|---|
| ингл. Queen Elizabeth Islands, фр. Îles de la Reine-Élisabeth | |
 | |
| Характеристикалар | |
| Утрауҙар һаны | 2126 |
| Иң эре уртау | Элсмир |
| Майҙаны | 419 061 км² |
| Иң бейек нөктәһе | 2616 м |
| Халҡы | 375 чел. (2006) |
| Халыҡ тығыҙлығы | 0 кеше/км² |
| Урынлашыуы | |
| 78°05′ с. ш. 95°10′ з. д.HGЯO | |
| Акватория | Төньяҡ Боҙло океан |
| Ил | |
 Королева Елизавета утрауҙары Викимилектә | |
Королева Елизавета утрауҙары (bнгл. Queen Elizabeth Islands, фр. Îles de la Reine-Élisabeth; элек Парри утрауҙары йәки Парри архипелагы булараҡ билдәле) — Канада Арктика архипелагының иң төньяҡ өлөшө: Нунавут һәм Төньяҡ-Көнбайыш биләмәләренә ҡараған төрлө ҙурлыҡтағы утрауҙар төркөмө булып тора.
Географияһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Утрауҙар Төньяҡ Боҙло океан бассейнында ята:
Мак-Клур, Вайкаунт́-Мелвилл, Барроу, Ланкастер (инглиз телле сығанаҡтарҙа был дүрт боғаҙ Parry Channel (Парри боғаҙы) тип атала) боғаҙҙары системаһынан төньяҡтараҡ..
Утрауҙар формаһы буйынса өсмөйөшкә тартым: түбәһендә — Элсмир утрауы , ә нигеҙендә Принс-Патрик, Мелвилл, Батерст, Корнуоллис, Девон[1] утрауҙары ята.
Нунавут Северо-Западные территории Квебек Гренландия
Исеме алмаштырылғандан һуң, Парри архипелагы термины архипелагтың көньяҡ-көнбайыш өлөшө өсөн (Принс-Патрик, Мелвилл, Батерст, Борден, Маккензи-Кинг, Корнуоллис утрауҙары һәм уларҙы уратып алған ваҡ утрауҙар) ҡулланылыуын дауам итә[2].
Башҡа утрауҙарҙың бер өлөшөн (Амунд-Рингнес, Аксель-Хейберг, Эллеф-Рингнес, Корнуолл) Свердрупа утрауҙары төркөмөнә индерәләр[3].
Ҡайһы бер утрауҙар уйһыу рельефлы, икенселәре 300—600 метр бейеклектәге яҫы яйланан ғибарәт. Девон утрауында тау һырттары 1921 метрға тиклем күтәрелә.
Иң таулыһы — архипелагтың иң ҙур утрауы — Элсмир, унда Барбо түбәһе урынлашҡан (2616 метр) — Элсмир утрауының, архипелагтың һәм Нунавут биләмәһенең иң бейек түбәһе.
Утрауҙарҙың климаты бик ҡаты, арктик. Утрауҙар поляр сүллектәр менән ҡапланған.
Утрауҙарҙың дөйөм майҙаны 419 061 км² тәшкил итә[4]. Утрауҙарҙың күбеһе Ер шарындағы иң ҙурҙар иҫәбенә инә, шуларҙың иң ҙуры — Элсмир, икенсеһе — Девон.
| № | Утрау | төркөмсә | Биләмә | Майҙан, км² |
Канадала урыны | Донъяла урыны | Координаталар |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Александер[5] | Парри архипелагы | Нунавут | 484 | 66 | 75°52′ с. ш. 102°37′ з. д.HGЯO | |
| 2 | Амунд-Рингнес[6] | Свердруп | Нунавут | 5255 | 25 | 111 | 77°53′ с. ш. 095°30′ з. д.HGЯO |
| 3 | Аксель-Хейберг[7] | Свердруп | Нунавут | 43178 | 7 | 32 | 79°26′ с. ш. 090°46′ з. д.HGЯO |
| 4 | Бейлли-Гамильтон[8] | Парри архипелагы | Нунавут | 290 | 91 | 75°53′ с. ш. 094°35′ з. д.HGЯO | |
| 5 | Батерст[9] | Парри архипелагы | Нунавут | 16042 | 13 | 54 | 75°46′ с. ш. 099°47′ з. д.HGЯO |
| 6 | Борден[10] | Парри архипелагы | Нунавут/Төньяҡ-көнбайыш биләмәләр | 2794 | 30 | 170 | 78°33′ с. ш. 111°10′ з. д.HGЯO |
| 7 | Брок[11] | Парри архипелагы | Төньяҡ-көнбайыш биләмәләр | 764 | 58 | 383 | 77°51′ с. ш. 114°27′ з. д.HGЯO |
| 8 | Букингем утрауы | Парри архипелагы | Нунавут | 137 | 137 | 77°12′ с. ш. 091°00′ з. д.HGЯO | |
| 9 | Байам-Мартин[12] | Парри архипелагы | Нунавут | 1150 | 42 | 294 | 75°12′ с. ш. 104°17′ з. д.HGЯO |
| 10 | Камерон[13] | Архипелаг | Нунавут | 1059 | 46 | 312 | 77°48′ с. ш. 101°51′ з. д.HGЯO |
| 11 | Коберг[14] | Парри архипелагы | Нунавут | 411 | 83 | 75°57′ с. ш. 079°18′ з. д.HGЯO | |
| 12 | Корнуолл[15] | Свердруп | Нунавут | 2358 | 31 | 184 | 77°37′ с. ш. 094°52′ з. д.HGЯO |
| 13 | Корнуоллис[16] | Парри архипелагы | Нунавут | 6995 | 21 | 96 | 75°05′ с. ш. 095°00′ з. д.HGЯO |
| 14 | Девон[17] | Парри архипелагы | Нунавут | 55247 | 6 | 27 | 75°08′ с. ш. 087°51′ з. д.HGЯO |
| 15 | Эглинтон[18] | Парри архипелагы | Төньяҡ-көнбайыш биләмәләр | 1541 | 36 | 249 | 75°46′ с. ш. 118°27′ з. д.HGЯO |
| 16 | Эллеф-Рингнес[19] | Свердруп | Нунавут | 11295 | 16 | 69 | 78°37′ с. ш. 101°56′ з. д.HGЯO |
| 17 | Элсмир[20] | Нунавут | 196236 | 3 | 10 | 80°10′ с. ш. 079°05′ з. д.HGЯO | |
| 18 | Эмералд[21] | Парри архипелагы | Төньяҡ-көнбайыш биләмәләр | 549 | 63 | 466 | 76°48′ с. ш. 114°07′ з. д.HGЯO |
| 19 | Грехем[22] | Свердруп | Нунавут | 1378 | 38 | 265 | 77°26′ с. ш. 090°30′ з. д.HGЯO |
| 20 | Гриффит[23] | Парри архипелагы | Нунавут | 189 | 110 | 74°35′ с. ш. 095°30′ з. д.HGЯO | |
| 21 | Хелена[24] | Парри архипелагы | Нунавут | 327 | 85 | 76°40′ с. ш. 101°00′ з. д.HGЯO | |
| 22 | Хоувд[25] | Парри архипелагы | Нунавут | 158 | 125 | 77°32′ с. ш. 085°09′ з. д.HGЯO | |
| 23 | Ванье[26] | Парри архипелагы | Нунавут | 1126 | 44 | 298 | 76°10′ с. ш. 103°15′ з. д.HGЯO |
| 24 | Кинг-Кристиан[27] | Свердруп | Нунавут | 645 | 60 | 420 | 77°45′ с. ш. 102°00′ з. д.HGЯO |
| 25 | Литл-Корнуоллис[28] | Парри архипелагы | Нунавут | 412 | 75 | 75°30′ с. ш. 096°30′ з. д.HGЯO | |
| 26 | Лохид[29] | Парри архипелагы | Нунавут | 1308 | 41 | 273 | 77°24′ с. ш. 105°15′ з. д.HGЯO |
| 27 | Лоутер[30] | Парри архипелагы | Нунавут | 145 | 133 | 74°33′ с. ш. 097°30′ з. д.HGЯO | |
| 28 | Маккензи-Кинг[31] | Парри архипелагы | Нунавут/Төньяҡ-көнбайыш биләмәләр | 5048 | 26 | 115 | 77°43′ с. ш. 111°57′ з. д.HGЯO |
| 29 | Мэсси[32] | Парри архипелагы | Нунавут | 432 | 71 | 75°59′ с. ш. 102°58′ з. д.HGЯO | |
| 30 | Миен[33] | Свердруп | Нунавут | 955 | 50 | 337 | 79°59′ с. ш. 099°30′ з. д.HGЯO |
| 31 | Мелвилл[34] | Парри архипелагы | Нунавут/Төньяҡ-көнбайыш биләмәләр | 42149 | 8 | 33 | 75°30′ с. ш. 111°30′ з. д.HGЯO |
| 32 | Норт-Кент[35] | Парри архипелагы | Нунавут | 590 | 62 | 453 | 76°40′ с. ш. 090°15′ з. д.HGЯO |
| 33 | Принс-Патрик[36] | Парри архипелагы | Төньяҡ-көнбайыш биләмәләр | 15848 | 14 | 55 | 76°45′ с. ш. 119°30′ з. д.HGЯO |
| 34 | Стор[37] | Свердруп | Нунавут | 313 | 87 | 78°59′ с. ш. 085°50′ з. д.HGЯO | |
| 35 | Бүтән бәләкәй утрауҙар (2092 берәмек) | Нунавут/Төньяҡ-көнбайыш биләмәләр | 2321 | … | … | … | |
| Королева Елизавета утрауҙары[38] | Нунавут/Төньяҡ-көнбайыш биләмәләр | 419061 | … | … | 78°05′ с. ш. 95°10′ з. д.HGЯO |
Тарихы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Утрауҙар европалылар тарафынан тәүге тапҡыр 1616 йылда асыла. Британ адмиралтействоһы атаманы инглиз арктик сәйәхәтсеһе У. Э. Парри хөрмәтенә бирә. Ул архипелагты 1819—1820 йылдарҙа аса. Һуңынан, 1953 йылда Елизавета II Канада королеваһы булараҡ тәхеткә ултырғандан һуң, утрауҙар уның хөрмәтенә атала.
Халҡы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Халыҡ һаны — 375 кеше (2006). Иң ҙур торама пункттар — Корнуоллис утрауындағы Резольют (229 кеше) һәм Элсмирҙағы Грис-Фьорд (141 кеше) ҡасабалары. Элсмирҙа шулай уҡ донъялағы иң төньяҡ торама пункт — Алерт урынлашҡан (5 кеше). Башҡа утрауҙарҙа даими йәшәүселәр юҡ. Төп хужалыҡ эшмәкәрлеге — нефть быраулау.
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- ↑ Canadian Encyclopedia. The Queen Elizabeth Islands. Дата обращения: 29 ғинуар 2011. Архивировано из оригинала 5 ноябрь 2011 года. 2011 йыл 5 ноябрь архивланған.
- ↑ Парри архипелаг // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- ↑ [ Свердрупа острова] — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә
- ↑ Sea islands: Дата обращения: 3 апрель 2007. Архивировано из оригинала 22 ғинуар 2013 года. 2013 йыл 22 ғинуар архивланған. Atlas of Canada; Natural Resources Canada
- ↑ Alexander Island. Дата обращения: 23 декабрь 2010. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Amund Ringnes Island. Дата обращения: 28 май 2008. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Axel Heiberg Island. Дата обращения: 23 декабрь 2010. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Baillie-Hamilton Island. Дата обращения: 6 май 2008. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Bathurst Island 2016 йыл 5 март архивланған. at Bivouac.com
- ↑ Borden Island. Дата обращения: 23 декабрь 2010. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Brock Island. Дата обращения: 23 декабрь 2010. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Byam Martin Island. Дата обращения: 14 март 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Cameron Island. Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Coburg Island. Дата обращения: 20 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Cornwall Island. Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Cornwallis Island. Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Devon Island. Дата обращения: 26 июнь 2008. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Eglinton Island. Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Ellef Ringnes Island. Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Ellesmere Island. Дата обращения: 15 ғинуар 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Emerald Isle. Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Graham Island. Дата обращения: 10 апрель 2008. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Griffith Island 2021 йыл 25 июнь архивланған. at the Atlas of Canada
- ↑ Helena Island. Дата обращения: 20 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Hoved Island 2021 йыл 25 июнь архивланған. at the Atlas of Canada
- ↑ Île Vanier. Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ King Christian Island. Дата обращения: 12 май 2008. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Little Cornwallis Island. Дата обращения: 20 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Lougheed Island. Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Lowther Island 2021 йыл 25 июнь архивланған. at the Atlas of Canada
- ↑ Mackenzie King Island. Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Massey Island. Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Meighen Island 2007 йыл 13 март архивланған. at arctic.uoguelph.ca
- ↑ Melville Island. Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ North Kent Island. Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Prince Patrick Island 2022 йыл 20 сентябрь архивланған. at peakbagger.com
- ↑ Stor Island. Дата обращения: 13 апрель 2008. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
- ↑ Өҙөмтә хатаһы:
<ref>тамғаһы дөрөҫ түгел;taocтөшөрмәләре өсөн текст юҡ
Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Атлас Канады; природные ресурсы Канады. Дата обращения: 3 апрель 2007. Архивировано из оригинала 22 ғинуар 2013 года. 2013 йыл 22 ғинуар архивланған.