Муйнаҡ

муйнак
	Населённый пункт
	муйнак; moynaq
Ил	үзбәкстан
Координаталар	43°46′00″ с. ш. 59°02′00″ в. д.HGЯO
	муйнак Аудио, фото и видео Викимилектә

Санат:Алфавит бойынша елді мекендер Мойнак (қарақ. Moynaq / мойнак, озб. үзб. Moʻynoq / МўйноқАдминистратив үҙәге һәм иң ҙур тораҡ пункты Мойнака районы Ҡарағалпаҡстан Республикаһы.

1931 йылдан Мойнак ҡала статусына эйә. 1980 йылдар уртаһына тиклем мойнак ҡасандыр көньяҡ яр буйында үҫешкән балыҡсылар ҡалаһы була Арал диңгеҙе күп һыу менән. Ҡалала Мойнака балыҡ консерваһы заводы эшләй, ул ҡала барлыҡҡа килтереүсе предприятие һәм элекке СССР-ҙың иң эре балыҡ консерваһы заводтарының береһе була.

Ҡасандыр Мойнак Арал диңгеҙе ярында урынлашҡан булған-бөгөн уларҙы 100 саҡрым айыра. Уның һоҡланғыс пляждары, балыҡ муллығы һәм ҙурлығы арҡаһында диңгеҙ тип аталған күл хәҙер сүллеккә әйләнде. Урындағы халыҡ Сүллекте Аралкум (Ҡыҙылкомға оҡшаш) тип атай. Элек диңгеҙ караптары сүллектә-диңгеҙҙә йөҙгән. Хәҙер Улар билдәле «караптар зыяраты "а Мойнак портында Тора. Улар, Моғайын, Арал диңгеҙенә ҡайтыр, Тип Уйламағандыр. Улар гайданың төпкөлөндә генә батып үлгән.

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1933 йылдың 15 ноябрендәге ҡарар БӨТӘ РӘСӘЙ ҮБК мойнака ауылы эшселәр ҡасабаһы категорияһына индерелә. Ул Ваҡытта Мойнак Рсфср составына Ингән Ҡарағалпаҡ АССР-Ы составына Инә [1].

1950-се йылдарҙа мойнак ҡасаба статусын ала. 1963 йылда Мойнакаға ҡала статусы бирелә. Арал диңгеҙе Ярындағы иң ҙур ҡалаларҙың Береһе була.

1960-сы йылдарҙа Амударъянан мамыҡ һуғарыу өсөн мелиорация каналдары төҙөлә башлай. Шул Сәбәпле Арал диңгеҙенә һыу аҙыраҡ ағып Төшә һәм һайыға башлай. 1980-се йылдарҙа Бында Мойнактағы балыҡ консерваһы заводын ябыу өсөн Рәсәйҙән туңдырылған балыҡты импортлайҙар. 1990-сы йылдар башында балыҡ консерваһы заводы ябыла, эшһеҙлек башлана, халыҡ өйҙәрен ташлап китә һәм күсеп китә башлай Нукус, Ҡонорат башҡа ҡалалар. Саң-тоҙло дауылдар, халыҡ ауырыуҙары (күҙ ауырыуҙары, ашҡаҙан-эсәк ауырыуҙары, тире ауырыуҙары) йышайҙы. Ер аҫты һыуҙары кимәле кәмей, һәм төбәктең сүллеккә әйләнеү процесы тиҙләтелә. Башҡа сығанаҡтар пестицидтарҙың Күп булыуы арҡаһында эсергә яраҡһыҙ була (Амударьяға мамыҡ баҫыуҙарынан йыуыла). Порт караптар зыяраты була.

2011 йылға Ҡарата Мойнактан Көньяҡ Арал диңгеҙенең көнбайыш (тәрән) өлөшөнә тиклем 100 км тәшкил итә, Ә Көнсығыш (һай) өлөшөндә-яҡынса 180 км. диңгеҙҙең Көнсығыш өлөшө (сағыштырма тәрәнлеге арҡаһында) тиҙ арала Мойнактан китә: 1990-сы йылдар уртаһында уҡ ул ҡаланан 45 км, ә 2000-се йылдар башында-100 км.

2008 йылда Petro Alliance Элекке Арал диңгеҙе төбөндә нефть һәм газ эҙләү буйынса разведка эштәре үткәрә; һөҙөмтә ыңғай була. Газ бында юғары сифатлы, составында көкөртлө водород аҙ булған.

2017 йылдың 20-21 ғинуарында Конырат-Мойнак һыу үткәргес селтәрен һуҙыу эштәре башланды. Хаҡы 26,6 миллиард һумлыҡ 101 саҡрым оҙонлоҡтағы объект биш месяцев төҙөлгән. Хәҙер 25 меңдән ашыу кеше таҙа эсәр һыу менән солғап алынған. "Мойнак-Ушсай" һыу үткәргесе 1,51 километрға оҙайтыла.

2000 йылдар уртаһынан ҡала бөтә донъянан туристарҙы йәлеп итә башлай. 2016 йылдан Һуң Мойнакаға туристар ағымы ҡырҡа арта.

Әлеге ваҡытта мойнак туристар һәм ғалимдар өсөн туҡталыштың мөһим нөктәһе булып тора, улар Арал диңгеҙенең ҡоро ерҙәренең алыҫ райондарына бара һәм тикшерә. Туристар Шулай уҡ мойнактан төньяҡҡа һәм көнсығышҡа Табан бер нисә тиҫтә саҡрымға һуҙылған арал диңгеҙенең бер нисә тирбәлеүсән ярына барып етәсәк.

Халҡы һәм телдәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡараҡалпаҡстандың бөтә илдәрендәге кеүек үк, үзбәк һәм ҡарағалпаҡ телдәр Мойнакта рәсми статусҡа эйә. Рус теле халыҡ-ара аралашыу теле статусына эйә.Сит ил туристары араһында ҡаланың популярлығы арҡаһында инглиз теле туризм һәм хеҙмәтләндереү өлкәһе хеҙмәткәрҙәре араһында киң таралған.

2018 Йылдың 1 ғинуарына Ҡарата Мойнактың халыҡ Һаны 13 мең 500 кеше тәшкил Итә. Үзбәкстандың күпселек ҡалаларынан Айырмалы Рәүештә, Мойнакта халыҡ Һаны кәмеү тенденцияһы күҙәтелә. Ҡала халҡының төп өлөшөн ҡарағалпаҡтар тәшкил итә. Шулай уҡ ҡалала ҙур ғына өлөшө йәшәй үзбәктәр һәм ҡаҙаҡтар. Милли аҙсылыҡтар араһында татарҙар, төркмәндәр һ. б.Б. осрай.

Транспорты[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әлеге ваҡытта һыу транспорты юҡ. Мойнака порты ла эшләмәй. Ҡаланың көньяҡ-көнсығышында ҙур булмаған даими эшләүсе аэродром урынлашҡан. Йәмәғәт транспортында Һирәк осрай торған Daewoo Damas микроавтобустары, шулай уҡ еңел автомобилдәрҙә шәхси ташыусылар һәм такси водителдәре бар.

Стихия фестивале[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мойнакта йыл һайын электрон музыка, сәнғәт һәм фән коммерцияға ҡарамаған фестивале үтә «Стихияһы 2022 йыл 4 декабрь архивланған.». Фестивалдең маҡсаты-Арал Буйына ярҙам Күрһәтеү һәм Халыҡҡа Арал һәләкәте тураһында Мәғлүмәт Биреү. Бөгөн "спонтанность" музыканттар, ди-джейҙар, продюсерҙар, сәнғәт һәм фән эшмәкәрҙәре ҡатнашлығындағы бер нисә проект ҡатнашмаһынан ғибәрәт. Уларҙың барыһы ла Ерҙәге ғәҙәти булмаған урында ҡеүәтле тартыу көсөн булдырыу маҡсатында берләштерелә [1]. ^[1][2].

Фестиваль, ғәҙәттә, ике көн дауам итә, карап зыяратында һәм йылдар үтеү менән электрон музыка жанрын һөйөүселәр араһында ҙур популярлыҡ яулай. Фестиваль 10 метрлыҡ «SEA " хәрефен яндырыу менән тамамланасаҡ.