Мәүлән Живәләк, Нуриә Үлвиә
| Нуриә Үлвиә Мәүлән Живәләк | |
| Зат | ҡатын-ҡыҙ |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
 Төркиә |
| Тыуған ваҡыттағы исеме | төр. Nuriye Ulviye |
| Тыуған көнө | 1893 |
| Тыуған урыны | Хадживелиоба[d], Хюдавендигар[d], Ғосман империяһы |
| Вафат булған көнө | 9 апрель 1964[1] |
| Вафат булған урыны | Кырыкхан[d], Хатай[d], Төркиә |
| Туған тел | Төрөк теле |
| Һөнәр төрө | журналист, борец за права женщин, суфражистка |
Нуриә Үлвиә Мәүлән Живәләк (төр. Nuriye Ulviye Mevlan Civelek; 1893 йылда тыуған — 1964 йылдың 9 апрелендә вафат булған, Ҡырыҡханда ерләнгән) — төрөк ҡатын-ҡыҙ хоҡуҡтарын яҡлаусы, ҡатын-ҡыҙҙың һайлау хоҡуғы өсөн көрәшсе суфражист, журналист һәм тәүге феминистик журналға һәм Төркиә мосолман ҡатын-ҡыҙ хоҡуҡтарын яҡлау ойошмаһына нигеҙ һалыусы. Журнал беренсе тапҡыр мосолман ҡатын-ҡыҙының фотоһын баҫтырған.
Иртә биографияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Нуриә Үлвиә Едич 1893 йылда тыуған ғаиләләргә Сафие Ханым һәм Мәхмүт Едичтәр[2], ғаиләһендә тыуған, моғайын. швецияның Хадживелиоба местечкоһында (Ген, Ғосман империяһы, Гёнен[3]. Сүриә тыуған урыны булыуы уны Башҡа сығанаҡтар буйынса[4], уның тыуған урыны Сүриә булған тиҙәр, ә өсөнсөләре үҙәк Төркиәләге Гёремены күрһәтә[2]. Уның атаһы ауыл хужалығы менән мәшғүл булған. Ул сығышы менән черкес булған, ә Төньяҡ Кавказды, Рәсәй империяһы[2] яулап алғандан һуң, ташлап китергә мәжбүр булған. Финанс проблемалары арҡаһында ғаилә хәйерселектә йәшәй башлағас, алты йәштәге ҡыҙын Йылдыз һарайына ебәрергә мәжбүр була[5]. Ул унда һарай ҡағиҙәләренә һәм манераларына өйрәнә, шулай уҡ дини әҙерлек үтә. Ул саҡтағы йола буйынса, 1906 йылда 13 йәшендә кейәүгә сыға[4]. Уның ире, Хулуси бей, солтандың тәрбиәгә алынған ағаһы булған һәм туйҙан һуң күп тә үтмәйенсә вафат була[2].
Эшмәкәрлеге
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Иренән мираҫҡа ҡалған аҡсаға ул 1913 йылдың 4 апрелендә, Нуриә Үлвиә исеме аҫтында,Ҡатын-ҡыҙ донъяһы (төр. Kadınlar Dünyası) тигән журналға нигеҙ һалған. Шул уҡ йылдың 28 майында ул, ҡатын-ҡыҙҙарҙың белем алыуын һәм эшкә урынлаштырыуҙы яҡшыртыу, шулай уҡ дресс-код реформаһын үткәреү маҡсатында,Ҡатын-ҡыҙҙарҙың хоҡуҡтарын яҡлау буйынса Ғосман йәмғиәтен (төр. Osmanlı Müdâfaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti) ойошторған. Ассоциация тәү сиратта мосолман ҡатын-ҡыҙҙары ойошмаһы булһа ла, уға шулай уҡ этник әҙселек вәкилдәре һәм европа журналистары ингән[6].
Башта журнал көн һайын баҫыла. Йөҙөнсө сығарылышынан һуң аҙнаға бер сыға башлай[2], ә 108-се сығарылыштан һуң (1913 йылдың 7 сентябре тирәһендә) Нуриә Үлвиә үҙенең мәҡәләләренә, яңы ире, журналист һәм сәйәсмән, Рыфат Мәүләндең фамилияһын алып, ҡул ҡуйған. Баҫманың хеҙмәткәрҙәре араһында бер генә ир-ат автор булмауы Мәүләндең ир-ат ҡатын-ҡыҙҙарға йәмәғәт эшмәкәрлегендә ҡатнашыу хоҡуғын бирмәгәнгә яуабы булғандыр[6].
Мәүлән үҙенең мәҡәләләрендә аныҡ талаптар, шул иҫәптән ҡатын-ҡыҙҙарҙың да юғары белемгә, ирҙәр менән тиң эш хаҡына, дәүләт ваэифаларына хоҡуҡлы булыу талаптарын иғлан иткән, шулай уҡ ҡатын-ҡыҙҙарҙың тормошон яҡшыртыу дөйөм йәмғиәт тормошон яҡшыртыуға килтерәсәк тип раҫлаған[7]. Шулай уҡ ул хиджаб урынына яулыҡ ябынып йөрөү, енестәрҙең никахҡа тиң хоҡуғы яҡлы һәм никахтарҙы егет менән ҡыҙҙың ризалығынан тыш рәтләү ғәмәленә ҡаршы булған[8]. Үҙҙәренең кампанияһы һөҙөмтәһендә төрөк ҡатын-ҡыҙы уңышҡа өлгәшкән: 1913 йылда ете ҡатын-ҡыҙ телефон компанияһына эшкә ялланған, ә 1914 йылда Инас Дарюльфюнуну[7] . әҙәбиәт һәм фән өлкәһендәге ҡатын-ҡыҙҙар өсөн курстар аса. Истанбулда[9] фән һәм әҙәбиәт өлкәһе буйынса курстар асҡан. Шулай уҡ 1913 йылдан 1914 йылға саҡлы, европа феминисткалары һәм ассоциация ағзалары араһында диалогты киңәйтеүгә йүнәлтелгән[6].
Мәүлән Ҡатын-ҡыҙ донъяһы менән 1921 йылға тиклем идара иткән[7]. Төркиәнең бойондороҡһоҙлоғо өсөн һуғыш осоронда уның курдтарҙың бойондороҡһоҙлоғо яҡлы булған ире[10], Төркиәнең 150 кәрәкмәгән шәхесе исемлегенә индерелгән һәм, һуғыш тамамланғандан һуң, 1923 йылда илдән һөрөлгән[5][4]. 1927 йылда Мәүлән уның менән айырылған һәм уҡыусылар өсөн йорт-интернат тота башлаған. 1931 йылда ул Антиохиянан уҡырға килгән һәм уның менән йәшәгән студент-медик Али Мөхәррәм Живәләккә кейәүгә сыҡҡан[3]. Уның уҡыуы тамамланғандан һуң, ирле-ҡатынлы Истанбулдан Ҡырыҡханға күсеп киткән[4].
Civelek 1964 йылдың 9 апрелендә Төркиәнең Хатаи провинцияһындағы Ҡырыҡханда вафат булған һәм Төркиәнең Хатаи провинцияһы Антакьялағы Асри зыяратында ерләнгән[7].
Мираҫы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Вафатынан һуң 1967 йылда ире уның исемен йөрөткән асыҡ китапханаға нигеҙ һалған. 2004 йылға китапханала 9 000 ашыу китап һаҡланған[11]. Ҡырыҡхан урамдарының береһе уның исемен йөрөтә[5], ә ул ерләнгән зыяратҡа ире уның иҫтәлегенә фонтан ҡуйған. 1967 йылда ошо уҡ зыяратта Төрөк ҡатын-ҡыҙҙар советы (төр. Türkiye Kadınlar Konseyi) уға бағышланған мемориаль таҡтаташ асҡан[7].
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ http://web.archive.org/web/20160321023013/http://istanbulkadinmuzesi.org/en/nuriye-ulviye-mevlan-civelek
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Çakır, 2006, p. 336
- ↑ 3,0 3,1 Çakır, 2016
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Özden, 2015
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Canbek, 2011
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Çakır, 2006, p. 337
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 von Dewitz, 2012
- ↑ Altınöz, 2003, p. 18
- ↑ 100 Years of Women at the University, 2014, p. 1
- ↑ Ozoglu, 2012, pp. 83, 161
- ↑ Cihan News Agency, 2004
Сығанаҡтар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Ҡалып:Cite thesis
- Çakır, Serpil Nuriye Ulviye Civelek Hayati (билдәһеҙ). Kitapsec. Ankara, Turkey: Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı (2016). Дата обращения: 13 апрель 2018.
- Çakır Serpil. Mevlan Civelek, Ulviye (1893–1964) // Biographical Dictionary of Women's Movements and Feminisms in Central, Eastern, and South Eastern Europe: 19th and 20th Centuries. — Budapest, Hungary: Central European University Press, 2006. — P. 336–339. — ISBN 978-963-7326-39-4.
- Canbek, Serap. İlk Çerkes feminist Ulviye Mevlan Civelek (Turkish), 'Jineps Gazetesi' (August 2011). 13 апреля 2018 тикшерелгән. 2016 йыл 30 март архивланған.
- Osmanlı'da İlk Kadın Feminist Ulviye Nuriye Mevlan Civelek (Turkish), 'Demokrat Haber'. 13 апреля 2018 тикшерелгән. 2015 йыл 9 март архивланған.
- Ozoglu Hakan. Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries. — Albany, New York: SUNY Press, 2012. — ISBN 978-0-7914-8556-9.
- von Dewitz, Lyndall Nuriye Ulviye Mevlan Civelek. Istanbul, Turkey: Istanbul Kadin Müzesi (2012). Дата обращения: 13 апрель 2018.
- Kırıkhan'daki tarihi kütüphane ilgi bekliyor (Turkish), 'Cihan News Agency'. 30 март 2016 тикшерелгән. 2016 йыл 30 март архивланған.
- (2014) «İnas Darülfünunu ve Kadınlar Dünyası Dergisi» (Turkish, English). Kadınların Üniversitede 100 Yılı İnas Darülfünunu / Kadın Üniversitesi 1914–1919 (İstanbul Kadın Müzesi, Bianet). Проверено 13 апреля 2018.