Нелюбов Дмитрий Николаевич
| Нелюбов Дмитрий Николаевич | |
| Зат | ир-ат |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
 Рәсәй империяһы.svg){kind=small} Совет Рәсәйе.svg){kind=small} СССР Рәсәй республикаһы |
| Тыуған көнө | 1866[1] |
| Тыуған урыны | Санкт-Петербург, Рәсәй империяһы |
| Вафат булған көнө | 1926[1] |
| Вафат булған урыны | Санкт-Петербург, РСФСР, СССР |
| Һөнәр төрө | ботаник |
| Эш урыны |
Санкт-Петербург дәүләт университеты[1] Рәсәй Фәндәр академияһы[1] Петербургский технологический институт[d] |
| Уҡыу йорто | Санкт-Петербург дәүләт университеты[1] |
Нелюбов Дмитрий Николаевич (1866 йыл — 19 март 1926 йыл) — Рәсәй, совет ботанигы, физиолог; фәндәр докторы (1914).
Этилендың үҫемлектәрҙең физиологик процесына йоғонтоһон беренсе булып асыусы[2].
Биографияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Дмитрий Николаевич Нелюбов 1866 йылда Санкт-Петербургта тыуған. Юғары белемде Санкт-Петербург император университетында алған, физика-математика факультетынының тәбиғәт бүлегендә уҡый, ботаник Андрей Николаевич Бекетовтың уҡыусыһы була. 1893 йылда университетты тамамлап, профессор дәрәжәһенә әҙерләү өсөн ҡалдыралар. Университеттың Ботаник кабинетында лаборант булып эшләй (1895—1896)[3] («Ботаника кабинеты һаҡлаусыһы» була[2]). 1896 йылдан Император Санкт-Петербург фәндәр академияһының үҫемлектәр анатомияһы һәм физиологияһы лабораторияһында эшләй. (1917 йылдан алып — Рәсәй Фәндәр академияһы, 1925 йылдан — СССР Фәндәр академияһы)[3].
«Бәләкәй ботаниктар» түңәрәгенең ағзаһы була, уға Санкт-Петербург университетының студенттары һәм тамамлаусылары (улар араһында иң билдәлеләре — Андрей Николаевич Краснов, Владимир Николаевич Сукачева һәм СССР Фәндәр академияһы президенты Владимир Леонтьевич Комаров). Улар ботаника буйынса баҫмаларҙы, шул иҫәптән сит илдәрҙә лә, үҙҙәренең баҫмаларын, шулай уҡ төрлө фәнни идеяларҙы тикшерер өсөн кистәрен йыйылыша. Йыш ҡына был йыйылыштарға уларҙың элекке уҡытыусылары ла килә. Түңәрәктең эшмәкәрлеге 1884 йылда Бекетов инициативаһы менән башлана һәм 1904 йылға тиклем дауам итә. Нелюбов был түңәрәккә 1896 йылда инә һәм уның әүҙем ҡатнашыусыһы була, йыш ҡына докладтар менән сығыш яһай, шулай уҡ «финанс министры» — «канцелярия сығымдарына» аҡса йыйыу өсөн яуаплы була[2] Фәндәр академияһында эшләү менән бер рәттән Санкт-Петербург ғәмәли технология институтында уҡытыу менән шөғөлләнә. Ботаниканы әүҙем популярлаштырыусы булып тора
1926 йылдың 19 мартында Ленинградта вафат була[3].
Фәнгә индергән өлөшө
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Нелюбовтың фәнни тикшеренеүҙәре орлоҡтарҙың шытып сығыу физиологияһы үҙенсәлектәренә, үҫемлек үҫеше мәсьәләләренә, геотропизм күренешенә арналған. Фәндә беренсе булып үҫемлектәр үҫешенә физиологик актив, шул иҫәптән зарарлы газдарҙың йоғонтоһон тикшерә [3]. 1864 йылда уҡ тәбиғи газдың үҫемлектәргә йоғонто яһауы асыҡлана, уларҙың үҫешендә үҙгәрештәр тыуҙыра, атап әйткәндә, уларҙың үҫеше тотҡарлана, органдар төрөлә, һабаҡ һәм тамырҙары аномаль йыуаная, ә емештәре тиҙерәк бешә; бындай йоғонтоно үҫемлектәргә метан - тәбиғи газдың төп компоненты яһай тип фараз ителә. 1901 йылда Нелюбов үҫемлектәргә әүҙем йоғонто яһаусы газ булып метан түгел, ә тәбиғи газда әҙ миҡдарҙа булған этилен тип иҫбатлай.
1914 йылда Нелюбов үҫемлектәрҙең этиленға ҡарата конститутив яуабын тасуирлай, уның һөҙөмтәһендә үҫенте йыуаная һәм уның оҙонлоҡҡа үҫеүе әкренәйә, шулай уҡ үҫентенең арауыҡтағы ориентацияһы үҙгәрә[4].
Баҫмалары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- О горизонтальной нутации у Pisum sativum и некоторых других растений // Труды Санкт-Петербургского Общества Естествознания, т. 31, вып. 1, 1901.
- Об изменении геотропических свойств стеблей под влиянием некоторых газов // Дневники XI Съезда Естествоиспытателей и Врачей, 1901.
- О действии светильного газа на растения // Почвоведение, 1901.
- Природа растений : Характерные проявления жизни и важнейшие черты сходства и различия организмов в растительном царстве : с 32 таблицами хромолитографий, заимствованных из соч. Leclerc du Sablon «Nos fleurs», и 210 рисунками в тексте. — СПб.: издание Ф. Павленкова, 1903. — IV, 296 c.[5]
- О превращении отрицательного геотропизма в трансверсальный // Дневники XII Съезда Естествоиспытателей и Врачей, 1910.
- Геотропизм в лабораторном воздухе // Известия Императорской Академии Наук. Сер. 6. 1910. Т. 4. № 17. С. 1443—1458.
- Качественные изменения геотропизма. Часть II. Влияние лабораторного воздуха и этилена на геотропизм стеблей // Записки Императорской академии наук. Серия VIII, по физико-химическому отделению. Том XXXII. № 3, 1914.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Рихтер Я. А., Глебов М. П., Рихтер Т. Я. Дорога в будущее: К истории кружка «Маленьких ботаников», The Road to the Future: the History of “The Little Botanists” Society (урыҫ) // Историко-биологические исследования — 2018. — Т. 10, вып. 4. — С. 8—38. — ISSN 2076-8176; 2500-1221 — doi:10.24411/2076-8176-2018-11975
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Рихтер Я. А., Глебов М. П., Рихтер Т. Я. Дорога в будущее : К истории кружка «Маленьких ботаников» : [арх. 10 декабрь 2019] // Историко-биологические исследования. — 2018. — Т. 10, № 4. — С. 7—38. — DOI:10.24411/2076-8176-2018-11975.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Миронова и др. (сост.), 2013, с. 202
- ↑ Жернаков А. И. и др. Ген гороха crt, контролирующий морфогенетические реакции корня, вовлечён в регуляцию активности АЦК-оксидазы : [арх. 10 декабрь 2019] // Экологическая генетика. — 2012. — Т. 10, № 1. — С. 62—73.
- ↑ Миронова и др. (сост.), 2013, с. 48
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Каталог коллекции «Редкая книга». Ботаника / cост. В. В. Миронова, Э. В. Павловская, О. П. Ваньшина. — М. : Государственный Дарвиновский музей, 2013. — 244 с. — 500 экз.
- Рязанская К. В. О жизни и трудах ботаника-физиолога Д. Н. Нелюбова // Труды института истории естествознания и техники АН СССР. — М.; Л. : Изд-во АН СССР, 1958. — Т. 24, вып. 5. — С. 85—106. — (История биологических наук).