Рюрик Дәүләте

Рюрик Дәүләте (Новгород Русе, урыҫ. Новгородская Русь) — Көнсығыш Европа тигеҙлегенең төньяҡ өлөшөндә урынлашҡан, Рюриковичтар династияһы етәкселегендә Боронғо Урыҫ дәүләте гамманың беренсе нотаһы формалашыуына осоро дәүләтенең йә иһә дәүләт алды союзының һүҙе.

«Ваҡытлы йылдар повесы» йылъяҙмаһы нигеҙендә, Рюрик дәүләтенә славян һәм фин-уғыр ҡәүемдәре конфедерацияһы кергән. Йылъяҙма дәүләттең нигеҙен Рюрик етәкселегендә варягтарҙы саҡырыу менән бәйле (шартлы йылъяҙма датаһы буйынса 862 йыл). Киев өҫтөнән контроль урнаштырылған һәм уға баш ҡаланы күсергәндән һуң («йылдар Ваҡытлы повесы» буйынса — 882 йыл) дәүләт тарихта Боронғо Русь йәки Киев Русе тип атала башлай. Рюрик һәм Олег дәүләтенең баш ҡалаһы тип әйтеү хокукын Рюрик шәһәрҙәге, Иҫке Ладога һәм гипотетик Словенск дәғүә ҡылған.

Урыҫ йылъяҙмалары буйынса, варягтар элек тә Волхов буйынан яһаҡ алалар, был ерлеккә чудь, илмән словендар, весь һәм кризистарҙы ерҙәре инә. Варяг дәүләт берәмеге менән тарихсылар Урыҫ ҡаҙанлығын бәйле. Рюрик килгәс, Көнсығыш Европала Варяг хөкүмәттәре йөрөткән ҡаған титулы ҡулланыуҙан сыға. 911 йылдың Рус-Византия килешеүендә, Константин Багрянородный трактатында Ибн Фадлан тарафынан 922 башҡа титулдар ла ҡулланыласаҡ, мәҫәлән бөйөк князь, архон, батша һәм башҡалар.

Рюрик осоронда, Новгородтан тыш, уға буйһонған шәһәрҙәрҙән Ладога, Белоеозеро, Изборск, Ростов, Муром, Полоцк искә алына.

XVI быуаттың һуңғы Никонов йылъяҙмаһы был осорҙа Киев кенәзе Аскольддың ҡыпсаҡтарға һәм кривичтарға яуҙарын искә ала.

IX быуатта (гипотетик Урыҫ ҡаһанлығы ваҡытында) Төньяҡ-Көнсығыш Европаның иҡтисади балалығының нигеҙе булып Хәзәр илен һәм Ғәрәп хәлифәте Волга аша сауҙа юлы хеҙмәт итә. Днепр юлы ул ваҡытта Төньяҡ диңгеҙ буйындағы йылға юлдары венгрҙар тарафынан блокланған булыу сәбәпле эшләмәй. Рюрик һәм уның вариҫтары менән Горган ҡултығындағы рустарҙың Абаканға барыуҙары һәм Телдә 300000 рустың гомерен өҙгән тарихи ваҡиғалар менән бәйле. Хәзәрҙәр менән булған конфликттан һуң, Волга сауҙа юлы урыҫтар өсөн сикләнә, шуға бәйле рәүештә Олег "варягтарҙан гректарға юл" һала. Беренсе булып 911 йылғы Византия менән килешеү рустарға гректар менән сауҙа итеүҙә мөһим өҫтөнлөктәр гарантия. Олег Днепр буйлап «Македония яңырышы» кисергән Константинополь менән алыш-биреш итеүҙе йайга һалып, Рюрик дәүләтенең алға табан тышҡы сәйәси һәм мәҙәни үҫеш векторын билдәләй.

Сығанаҡтар

• Добровольский Д. А. Вопрос об основании Новгорода в летописании XI — начала XII в. // Древняя Русь. Вопросы медиевистики. 2008. № 3 (33). C. 25—26.
• Седых В. Н. Клады эпохи Рюрика: археолого-нумизматический аспект. // 13-я Всероссийская нумизматическая конференция: Москва, 11-15 апреля 2005 г.: Тез. докл. и сообщений. М. : "Альфа-Принт", 2005. С. 106—107.