Самокат

Самокат

Самокат Викимилектә

Самокат

Самокат (ингл. скутер, фр. троттинер) — баҫып торған килеш аяҡ менән ерҙән этеп ебәреп йөрөтөп булған транспорт сараһы, башҡорт телендә уны «этенгес» тип тә атайҙар. Самокат шәхси транспорт итеп кенә түгел, ә ял итеү, спорт һәм физкультура менән шөғөлләнеү өсөн дә файҙаланыла. Самокаттың (скутер) төрлө сифаттар менән айырылып торған бер нисә төрө бар, ләкин хәрәкәт итеүҙең төп асылы үҙгәрешһеҙ. Башта самокат тип велосипедты атап йөрөткәндәр.

Уйлап сығарыу тарихы

Самокатты 1761 йылда Германияла кареталар эшләүсе оҫта Михаэль Касслер уйлап сығарған. Самокатты икенсе немец уйлап сығарыусыһы Карл фон Дрез 1817 йылда эшләгән тигән фекер ҙә бар, 1820 йылда ул самокаттың алғы тәгәрмәсен идара итә торған итеп үҙгәртә. Был самокаттар Франция һәм Англияла киң тарала.

1819 йылда инглиз уйлап табыусыһы Денис Джонсон барон Карл Дрез алдараҡ эшләгән самокатты яҡшыртып, патент ала. Рамы һәм тәгәрмәстәре ағастан эшләнә. Шиналары урынына ҡаты металл туғындар ҡуя, тормоз булмай. Алғы сатаһы, ултырғысы менән уның таянсығы тимерҙән эшләнә. Тәгәрмәстәрҙең диаметры 76,2 см (30 дюйм), ауырлығы 30 килограмм була. Хәрәкәт итеүе хәҙерге заманда киң таралған беговелға оҡшаш — ерҙән ике аяҡ менән бергә этеп ебәрергә кәрәк була.

1922 йылда төшөрөлгән «A Trip Through the Streets of Amsterdam» («Амстердам урамдары буйлап») документаль фильмында самокатта йөрөгән балалар күренә.

Самокат төрҙәре

Ҡала самокаты

Был моделдәрҙең ҡала урамдары буйлап йөрөү өсөн тәғәйенләнгән, шуға күрә етештереүселәр уны мөмкин тиклем яйлы итеп эшләргә тырыша. Ҡала самокаттарының тәгәрмәс диаметры — 150—250 миллиметр, улар шәп йөрөй, асфальт, плтикаларҙағы ярыҡтар һәм бордюрҙар аша үтә ала. Амортизаторҙар, бер аҙ һыйғырыраҡ (бөгөлөүсән) дека (платформа), йомшаҡ тәгәрмәстәр юлда барғанда һелкенеүҙе әҙәйтеү өсөн ҡуйыла, уны йыйып ҡуйыу системаһы даими яҡшыртыла, был самокатты халыҡ йөрөгән урындарҙа һәм йәмәғәт транспортында күтәреп йөрөтөү уңайлы булһын өсөн эшләнә. Ҡала самокаттары төрлө әкәмәт хәрәкәттәр (трюк) эшләү өсөн тәғәйенләнмәгән.

Ҡала самокатының бер төрө — электросамокат. Аккумулятор батареяһы менән двигатель ҡуйылған самокат үҙйөрөшлө транспортҡа әйләнә.

Трюк самокаты

Йыйылмай торған, тәгәрмәстәренең ҙурлығы 125 миллиметрҙан ашмай, дека менән руле тейешле ҙурлыҡта. Төрлө әкәмәт хәрәкәттәр эшләүгә яраҡлы, үҙең һәм балаңа зыян итмәҫ өсөн тейешле кәрәк-яраҡ кейеү мөһим.

Дёрт-самокат

Был самокат ташлы юлда, трамплинлы дёрт-парктарҙа йөрөү өсөн тәғәйенләнә.Төрлө әкәмәт хәрәкәттәр эшләү өсөн яраҡлы. Киң, тын тултырылған тәгәрмәсле, төҙөлөшө ныҡ һәм йыйылмай торған самокат.

Футбайк (велосамокат)

Футбайк — төҙөлөшөндә велосипед компоненттары ҡулланылған самокат. Ул йыраҡ араға, шәп тиҙлек менән йөрөй ала, тик бындай футбайкта йөрөр өсөн күп көс тә талап ителә. Төрлө спорт төрҙәре өсөн төрлө футбайктар була— шоссе, түбәнгә тиҙ елдерә торған һәм спорт һәм ял итеү өсөн моделдәр.

Электрон скутерҙар

Электрон модельдәр бензин аналогтарынан популярлығы 2000 йылдар башында артыҡлана башланы. Улар йыш ҡына аренда өсөн етештерелә, мәҫәлән, Lime электрон скутерҙары.

Электроскутерҙар электр двигателе ярҙамында эшләй. Электр көсө двигателгә аккумуляторҙан бирелә, ул платформа аҫтында, рулдә йәки алғы тәгәрмәскә яҡын урынлаштырыла. Күпселек моделдәрҙә литий-ион аккумуляторҙары ҡулланыла, һәм уларҙың характеристикалары вольттарҙа (ғәҙәттә 48 В) һәм ампер-сағаттарҙа (Аҳ) күрһәтелә, шул уҡ ваҡытта продуктивлыҡ ватт/сағаттарҙа (Втс) иҫәпләнә, был вольтты ампер/сағатҡа (Аһ) күбәйтеп иҫәпләнә.

Аккумуляторҙың оҙон ваҡытҡа хеҙмәт итеүе өсөн уны тулың килеш тә, бик буш та килеш һаҡламауың яҡшыраҡ. Идеаль осраҡта аккумуляторҙы 10-90% лы зарядлы итеп һаҡлау кәңәш ителә.

Электроскутерҙар төрлө материалдарҙан эшләнә: пластик, тимер, алюмин и углерод. Еңелерәк моделдәр яҡынса 7 кг ауырлыҡҡа эйә, ә ауырыраҡ булғандары 20 кг дан ашыу булыуы мөмкин. Оло кешеләр өсөн скутерҙар ғәҙәттә бер кешене 100 кг ауырлыҡҡа тиклем йөрөтә ала.

Электроскутерҙар ғәҙәттә ике автоном тормоз системаһына эйә: береһе алғы тәгәрмәстең электр тормозы, икенсеһе - механик тормоз. Был тормоз системалары дисклы йәки барабанлы тормоздар. Юғары класс моделдәрендә регенератив йәки рекуператив тип аталған тормоз ҡуйылған: был тормоз энергияны һәр тормоз биреү ваҡытында кире ҡайтара һәм аккумуляторҙы ҡабат-ҡабат зарядлай.

Электроскутерҙың тиҙлеге, айырым алғанда, двигатель көсөнә, водителдең ауырлығына, күтәрелешкә һәм юл шарттарына бәйле. Ғәҙәттә, скутерҙың тиҙлеге тигеҙ яҡта алдан заводта ҡуйыла, шулай итеп, ул 25 км/сәғ ҡа тиклем барып етә. Айырым моделдәр 50 км/сәғ ҡа тиклем тиҙлекте йыя ала. Ҡулланыу йәше һәм тиҙлек һәр илдә закон буйынса көйләнә.

Самокат һәм юл йөрөү ҡағиҙәләре

Рәсәй юл йөрөү ҡағиҙәләре (Правила дорожного движения России) буйынса самокат йәйәүлеләр категорияһына инә

• шуға күрә унда йөрөү ҡағиҙәләре был ҡағиҙәләрҙең «4. Йәйәүлеләрҙең бурыстары» («4. Обязанности пешеходов») пунктына ҡарай.

Ҡулланыу ҡағиҙәләре

• Самокаттың руле йөрөгөн кешенең биленән өҫтәрәк булырға тейеш.
• Хәрәкәт иткәндә ауырлыҡ тигеҙ төшһөн өсөн ара-тирә аяҡтарҙы алмаштырып этергә кәрәк.

Рекорд

2001 йылда Америка кешеһе Джим Делзер АҠШ ты самокатта үткән тәүге кеше була. Үҙ маршрутын ул 35 көндә үтә.

Галерея

• 
  Өс тәгәрмәсле балалар самокаты
• 
  Йөрөргә әҙер самокат
• 
  Йыйылған самокат
• 
  Диаметры 200 мм полиуретан тәгәрмәсле самокат
• 
  Футбайктар (велосамокаттар)
• 
  Скейт-паркта самокатта әкәмәттәр

Әҙәбиәт

• Наталья Лебедева. Куда катимся  (билдәһеҙ). Российская газета (26 июль 2015). Дата обращения: 28 июль 2015.
• Лундовский С. С. Самокат… для взрослых // Моделист-конструктор : Журнал. — 1973. — № 8. — С. 13.