Төньяҡ славян телдәре
| Төньяҡ славян телдәре | |
| Таксон |
төркөм |
|---|---|
| Статус |
фәнни фараз |
| Классификация | |
| Категория | |
| Состав | |
| Телдәрҙең кодтары | |
| ISO 639-2 |
— |
| ISO 639-5 |
— |
Төньяҡ славян телдәре — славян телдәренеңтөрлө төркөмдәрен билдәләү өсөн ҡулланылған термин.
Көнбайыш славян һәм көнсығыш славян телдәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
«Төньяҡ славян телдәре» термины көнбайыш славян телдәре һәм көнсығыш славян телдәрен бергәләп көньяҡ славян телдәренә ҡаршы ҡуйғанда ла берләштерә ала.
IX быуатта славяндарҙың көньяҡ төркөмө мадьярҙарҙың Урта дунай уйһыулығы территорияһына баҫып инеүе һөҙөмтәһендә башҡа төркөмдәрҙән айырыла, был дөйөм славян ареалы телдәренең ике өлөшөнөң үҙ аллы тел булып үҫеүенә сәбәпсе була. Төньяҡ һәм көньяҡ славян телдәре араһындағы бүленеш киң танылыу алмаһа ла һәм, славян телдәре классификацияһында, ҡағиҙә булараҡ, төшөрөлөп ҡалдырылһа ла, төньяҡ славян телдәре термины йыш ҡына көнсығыш һәм көнбайыш славян телдәренең ҡыҫҡартылған билдәләмәһе сифатында барлыҡҡа килә[1][2].
XIX быуатта термин панславистар даирәләрендә популяр була, бигерәк тә Рәсәйҙә, унда ул поляктар, чехтар һәм урыҫтар араһында тығыҙ бәйләнеш идеяһына ҡарай, был Польшаның Рәсәй составында булыуын дәлилләргә тейеш була.
Көнбайыш һәм көнсығыш славяндарҙың «үҙәк көнсығыш европа» уртаҡ генетик субстраты[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Хәҙерге генетик тикшеренеүҙәр көнбайышта Польшала һәм көнсығышта Волгаға тиклемге географик арауыҡта йәшәгән көнбайыш һәм көнсығыш славян популяцияларының күпселеге араһында тәрән генетик туғанлыҡ булыуын, был көнбайыш һәм көнсығыш славяндарҙың күпселегенең генетик гомогенлығын (бер төрлөлеген) иҫбатлай. Көнбайыш һәм көнсығыш славяндарҙа уртаҡ «үҙәк көнсығыш европа» генетик субстраты бар. Популяция эсендә генетик төрлөлөк көнбайыш һәм көнсығыш славяндарҙың айырым тармаҡтары араһындағы төрлөлөктән юғарыраҡ, был дөйөм генетик субстраттың өҫтөнлөгөн иҫбатлай, шуға күрә көнбайыш һәм көнсығыш славяндарҙың генетик туғанлығы лингвистик туғанлыҡ менән билдәләнмәгән, ә дөйөм славянлыҡҡа тиклемге сығышына бәйле[3][4].
Гипотетик юҡҡа сыҡҡан төркөм[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Шулай уҡ «төньяҡ славян телдәре» термины, традицион көнбайыш славян, көнсығыш славян һәм көньяҡ славян телдәренә ҡарамаҫтан, славян телдәренең фаразланған дүртенсе төркөмөнә ҡарауы мөмкин.
Бәғзе славистар фекеренсә, бындай төркөм ҡасандыр булған һәм хәҙер юҡҡа сыҡҡан бер төркөм славян диалекттарын үҙ эсенә алған, уларҙы көнбайыш славян, көнсығыш славян телдәре төркөмдәренә индереп булмай. Боронғо Новгород диалектында башҡа бер славян телендә лә һаҡланмаған праславян архаизмдары булған, тимәк, уларҙы был төркөмдөң өлөшө тип иҫәпләргә нигеҙ бар[5]. Төньяҡ көнбайыш славян һәм көнсығыш славян диалекттарының бер өлөшөнөң (һуңыраҡ уларҙан лехит телдәре, шулай уҡ боронғо Новгород һәм боронғо Псков диалекттары формалаша) үҫешенең билдәле бер тарихи этабында ҡайһы бер уртаҡ һыҙаттары була[6].
Яһалма телдәр төркөмө[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Яһалма төньяҡ славян телдәре — славян телдәре нигеҙендәге яһалма телдәр төркөмө[7][8][9]. Миҫалдар:
- 1992 йылда Джеймс Кэмпбелл булдырған Sievrøsku (Sevorian)[10]
- 1996 йылда Стенберген Ян ван булдырған Vuozgašchai (Vozgian)[11]
- 2001 йылда Ян Хавлиш булдырған Nasëku enezükütü (Nassian)[12]
- Либор Штемондың телдәре[13] — lydnevi, mrezisk, seversk (jåzaht Severøn), slavëni, slavisk
- 2006 йылда Мартин Постхумус булдырған Новеградский язык (Novegradian)[14]
Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ Bernard Comrie & Greville G. Corbett, The Slavonic languages (Londyn, 1993), С. 114.
- ↑ Hannu Tommola, 2000, «On the Perfect in North Slavic.» — М.: Östen Dahl (ed.), Tense and Aspect in the Languages of Europe. Berlin: Mouton de Gruyter, С. 441—478.
- ↑ A. Kushniarevich, O. Utevska, M. Chuhryaeva, A. Agdzhoyan, K. Dibirova, I. Uktveryte, M. Möls, L. Mulahasanovic, A. Pshenichnov, S. Frolova, A. Shanko, E. Metspalu, M. Reidla, K. Tambets, E. Tamm, S. Koshel, V. Zaporozhchenko, L. Atramentova, V. Kučinskas, O. Davydenko, O. Goncharova, I. Evseeva, M. Churnosov, E. Pocheshchova, B. Yunusbayev, E. Khusnutdinova, D. Marjanović, P. Rudan, S. Rootsi, N. Yankovsky, Ph. Endicott, A. Kassian, A. Dybo, C. Tyler-Smith, E. Balanovska, M. Metspalu, T. Kivisild, R. Villems, O. Balanovsky Genetic heritage of the Balto-Slavic speaking populations: a synthesis of autosomal, mitochondrial and Y-chromosomal data PloS one, 2015. Дата обращения: 11 апрель 2019. Архивировано 6 февраль 2022 года.
- ↑ S. Karachanak-Yankova, D. Nesheva, D. Toncheva, A. S. Galabov the uniparental genetic landscape of modern slavic speaking populations. Advances in Anthropology, 2017, 7, 318-332. Дата обращения: 11 апрель 2019. Архивировано 26 июль 2018 года.
- ↑ А. Ф. Журавлев, Лексико-статистическое моделирование системы славянского языкового родства, Москва, 1994, С. 63.
- ↑ Иванов В. В. Генеалогическая классификация языков // Лингвистический энциклопедический словарь / Под ред. В. Н. Ярцевой. — М.: Советская энциклопедия, 1990. — 685 с. — ISBN 5-85270-031-2.
- ↑ BERGER, Tilman, «Vom Erfinden slavischer Sprachen». 2013 йыл 31 октябрь архивланған. — М.: Germano-Slavistische Beiträge. Festschrift für P. Rehder zum 65. Geburtstag (Hrsg. M. Okuka und U. Schweier), Мюнхен, 2004, С. 19-28. (PDF)
- ↑ Cornelia Mannewitz, «Nordslavisch». — М.: Cyril Brosch, Sabine Fiedler (eds.), Florilegium Interlinguisticum. Festschrift für Detlev Blanke zum 70. Geburtstag, Франкфурт-на-Майне, 2011, С. 237—246.
- ↑ Adriána STECOVÁ, «Umelé jazyky ako fenomén ľudskej komunikácie» — М.: Jozef Sipko, Marek Chovanec, Gabriela Harčariková (eds.), 5. Študentská vedecká konferencia, ISBN 978-80-555-0169-7
- ↑ James Campbell: сайт о языке Sievrøsku 2019 йыл 2 апрель архивланған.
- ↑ Jan van Steenbergen: сайт о языке Vuozgašchai 2019 йыл 1 июль архивланған.
- ↑ Jan Havliš: сайт о языке Nasika 2005 йыл 18 декабрь архивланған.
- ↑ Joan Francés BLANC, Las lengas de Libor Sztemon 2: Sorgas — Jazyky Libora Sztemone 2: Prámeny — Libor Sztemon’s Conlangs 2: Sources, Edicions Talvera, 2009 2019 йыл 28 октябрь архивланған. ISBN 979-10-90696-00-6
- ↑ Martin Posthumus: Grammar of the Novegradian Language 2019 йыл 11 апрель архивланған.
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Bernard Comrie & Greville G. Corbett, The Slavonic languages (London, 1993), С. 75 & 115—119.
- Andrii Danylenko, 2006, «The 'Greek Accusative' vs. the 'New Slavic Accusative' in the Impersonal Environment: an Areal or Structural Discrepancy?» — М.: Andrii Danylenko, «Slavica et Islamica. Ukrainian in Context». Мюнхен: Otto Sagner Verlag, С. 243—265.
- Marc L. Greenberg, Uralic Influences in South Slavic
- Arne Hult, «On the verbal morphology of the South Slavic languages (in comparison with the North Slavic languages, especially Russian», Papers from First Conference on Formal Approaches to South Slavic Languages. Plovdiv October 1995. Dragvoll, University of Trondheim, Linguistics Department (= University of Trondheim. Working Papers in Linguistics 28), С. 105-35. (23)
- Frederik Kortlandt, «Early dialectal diversity in South Slavic II» — М.: Dutch Contributions to the Thirteenth International Congress of Slavists, Ljubljana: Linguistics (SSGL 30). Amsterdam — New York: Rodopi, 2003, С. 215—235. [1]
- Frederik Kortlandt, From Proto-Indo-European to Slavic
- Gilbert C. Rappaport, «A Minimalist Approach to Case Marking in Slavic»
- Alan Timberlake, 1978, «On the History of the Velar Phonemes in North Slavic» [in Russian with English synopsis]. In Henrik Birnbaum, ed., American Contributions to the Eighth International Congress of Slavists, vol. 1, Linguistics and Poetics. Columbus, OH: Slavica Publishers.
- Hannu Tommola, 2000, «On the Perfect in North Slavic.» — М.: Östen Dahl (ed.), Tense and Aspect in the Languages of Europe. Berlin: Mouton de Gruyter, С. 441—478.